Logo DBNL
Een scone leeringe om salich te sterven (1985)

Een scone leeringe om salich te sterven

(1985)–Anoniem Scone leeringe om salich te sterven, Een–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

+Een scone leeringe om salich te sterven *



illustratie
Houtsnede op folium [a]1r van het Sterfboek (ware grootte).


+Salichlijc sterven doet eewelic leven.



illustratie
Houtsnede op folium [a]1v van het Sterfboek (ware grootte).


+ 1¶Een seer notabel ende orbaerlic tractaetken twelc dat seer 1 2 nootelic allen kersten menscen is te hebben binnen haren 2 3 husen om daerin te leren salichliken te sterven ende den 4 siecken voer te lesen als si vrese der doot hebben, want 5 salichlic te sterven doet eewelic leven. Ende is gemaect 6 by den seer notabelen meester Matheus van Cracouwen, 6 7 doctoer inder godheit, Benedictijn ende naemaels Cartuser.

8¶Prologus

9WAnt dat sceyden ende achterlaten deser allendigher werelt 10 ende deser tegenwoerdiger blijscap des werelts vele 11 menschen, niet alleene slechte leeken mer oec mede 11 12 gheesteliken ende devoten menschen, dunct mi seer 9-1213 vreeselic, anxtelic ende periculoes te wesen, omdat si 13 14 niet en hebben die const ende manyere om wel te sterven. 15 Dairom heb ic voergenomen, bijder gracien ende hulpe Gods, + 16 een boecxken van deser tegenwoerdiger materien, een cort 16 17 tractaetken, te maken om te geven ende te leeren een corte 18 ende een seer suete maniere van vermaningen ende rade die 18 19 men doen sal tot alre kersten menschen salicheit wanneer 20 sijs van node hebben, ende namelic alssi in haer uterste 20 21 ligghen ende in siecten daermen de doot van sorghet te 20-21 21 22 comen. Dit tractaetken staet eenen yegheliken kersten 23 mensce wel aen te mercken neersteliken ende metter herten 22-23

24 te overlegghen, wanttet ghemeenlic allen menscen dient, 23-2425 tsy gheestelic oft waerlic, om wel te leeren sterven. Ende 25 26 wort gedeelt in vi. deelen oft partikelen. Deerste spreect 27 vanden love des doots ende van der const ende leringen om 27 28 wel te leeren sterven. Danderde spreect vander becoringen 29 ende temptacien metten welcken die viant gemeenlic den 29 30 menschen tempteert ende dicwijl bedriecht, ende sonderlinge 30 31 int uterste ende tlaetste van sijn leven. Dat derde deel + 32 leert hoe men die siecken is sculdich tondervragen. Tvierde 32 33 deel leert een onderwijs met bedingen. Tvijfste leert 33 34 hoemen de sieken raden ende vermanen sal. Tseste inhout 35 seker ghebeden die men int versceyden der sielen uten 36 lichaem overlesen sal. 36

37¶Dat eerste deel is vanden love des doots ende vander 38 conste om wel te sterven.

39ARistotiles, int derde boec vanden sedeliken doechden, 39 40 seit dat die doot des lichaems is dat alre vreselicste 41 ende anxtelicste dat inder werelt is. Nochtans is die doot 42 der sielen so veel vreseliker, als die edel siele edelre 42 43 ende costeliker is dan dat lichaem. Ende daerom seit die 44 propheet David inden Souter: ‘Die doot der sondaren is die 44

45 alre quaetste.’ Mer nochtans niettegenstaende also noch die 44-4546 selve prophete vercondt ende seit: ‘Die doot der heilighen 47 ende der goeder menschen, die is costelic voer den 48 aenschijn des Heren.’ Dat is te verstane, vanden menschen 46-48 48 + 49 die bi der rechter minnen Goods verwinnen ende bedwingen 49 50 dye ongheordineerde ende cromme minne harer eygenre 50 51 naturen. Alsulcker menscen doot is altoes costelick inden 50-51 52 aenschijn Goods, wat lichameliker doot dat si oec sterven. 53 Want ten is niet te verstane dat alleen die doot der 54 heiliger martelaren costelic si voer Gode, mer oeck mede 55 dye doot van allen goeden ende rechtvaerdighen menschen, 56 ja alre sondaren, hoe grote sonden si hebben gedaen, 57 indien si sterven in warachtich berou harer sonden ende 58 in warachtich ghelove ende in eendrachticheit der 58 59 heiliger kercken, alsoet gescreven staet in Apocalipsi: 60 ‘Salich sijn die doden die inden Here sterven.’ Want als 60 61 Paulus seit: ‘Cristus is gestorven om onse sonden ende Hi 62 is verresen om onse rechtveerdicheit.’ Dat is te verstane 61-62 63 aldus, dat Hi met Sijn passie ende doot ons heeft verlost 64 vander eewigher verdoemnissen, die wij verdient hadden met + 65 onsen sonden. Ende met Sijnre verrisenissen heeft Hy ons 66 weder rechtveerdich gemaect om weder deelachtich te wesen 65-66

67 Sijnre glorien. Ist sake dat wij met Hem willen sterven, so 68 sullen wij oec met Hem leven. Ende dat God genadich is over 67-68 69 den sondare die hemselven met volcomen berou tot Hem keert 70 ende hemselven goetwillichliken over gheeft inden wille 71 Gods, bewijst Hi, sprekende doer den propheet Ezechiel int 71 72 derde capittel: ‘Ist sake dat Ic segghe totten quaden 73 mensche: Du sulste den doot sterven, ende doet hi dan 74 penitencie voer sijn sonden van sinen quaden leven, hi sal 74 75 leven ende niet sterven.’ Dat is, hi sal comen tot eewiger 72-75 76 vroechden. Siet hoe onse Here verandert Sijn sentencie, ist 76 77 dat wij connen veranderen onse quade seden van onsen leven. 78 Desghelijcs spreect die godlike wijsheit int Boeck der 79 Wijsheit int iiij. capit: ‘Ist dat die rechtvaerdige 79 80 voercomen wort vander doot, hi sal wesen in een 80 + 81 vercoelinghe’; so verre ende indien dat hi, so wanneer als 79-81 81 82 hy sterven sal, hemselven wijslic ende wel regiert in sijn 82 83 uterste, ende hemselven vromelic ende gestadelic hout tegen 83 84 des viants becoringen, ende in allen anderen punten die hem 85 van node sijn totter salicheit also hemselven heeft 85 86 gelikerwijs hiernae verclaert sal worden. Van den love der 87 lichameliker doot der goeder menschen spreect een wijs man 87

88 ende seit aldus: ‘Die doot en is anders niet dan een 89 uutganc ende verlossinghe uten kercker, een eynde der 90 ballincscap ende een aflegginge ende verlossinghe van eenen 91 swaren last, dat is van den lichaem.’ Die philosophen 91 92 segghen dat de siele, als si ghescapen is, wort ingestort 92 93 ende ghegeven den lichaem; ende alsdan wortse gebannen uut 94 haren lande, dat is te verstane datse wort gesonden vanden 95 hemel hier beneden in dese allendighe werelt. Ende daerom 96 is die doot der goeder menschen ghehieten een eynde der + 97 ballincscap, want dan varen die sielen weder tot haren 98 lande. Voert is die doot der goeder menschen, als die selve 99 wijse man seit, een eynde van allen siecten ende een 98-99 100 ontvlien ende ontgaen van allen anxten ende vresen deser 101 werelt. Si is oec een brekinghe oft ontknopinge van allen 102 banden. Si is een betalinge des scults der naturen. Ende si 102 103 is een wederkeringe int rechte lantscap ende een inganc 104 inder blijscapen. Daerom spreect Ecclesiastes aldus: ‘Dye 105 dach der doot is beter dan die dach der gheboerten.’ Te 104-105 106 verstane altijt vanden goeden rechtvaerdigen menscen, want 107 vanden quaden menschen noch die dach der geboerten, noch 108 die dach der doot en mach goet gehieten sijn. Ende die saec 109 waerom dat dye sterfdach beter gehieten is dan dye dach der 110 geboerten is dese: omdat die doot vermaent teynde van allen 110 111 menschen. Waerom gheen kersten mensche, wat sondaer hy oec 112 geweest hevet, die volcomen berou heeft, en sal hemselven + 113 niet bedroeven vander doot, noch en sal die vresen, 114 hoedanich si oec si oft in wat manieren si hem toe comen; mer 114 115 hi is sculdich die doot gaerne ende willichliken, met 116 willigher redenen sijnre sielen, die de sinlicheit 115-116 116

117 verwinnen sal, te ontfanghen ende gedoechsameliken te liden 117 118 ende volmaectelick sinen wille te settene in den wille Gods, 119 naden exempel Christi, die daer leert (Mathei vi.) dat wij 120 bidden sullen Gode dat Sinen wille soe wel geschien moet 121 opter aerden als inden hemele. So Cristus selve badt int 120-121 122 hoefken ende seide: ‘Vader, Dinen wille gheschie ende niet 122 123 den Minen.’ Want na dat Gregorius seit: ‘Alle die wercken 122-123 123 124 Cristi behoren ons te wesen exempelen ende leeringen. Ende 125 na onsen vermogen sijn wij se sculdich te doen so Hij se 126 dede, ist dat wij willen versekert wesen wel van hier te 127 sceydene.’ Hier es te weten dattet tghene dat voerseyt es, 126-127 127 128 dat wij sculdich sijn gaerne te sterven. Dat is te 129 verstaen, nae eens ieghelicx menschen redelicheit, metter 129 +130 verstandenissen des herten ende metter craften der sielen, 131 niet tegenstaende dattet niet doenliken en is metten 132 natuerliken wille der sinlicheit. Want also die apostel 133 Paulus seit: ‘Ten was noyt yemant die sijn vleys hatede.’ 133 134 Mer overghemerct met riper verstandenisse van herten dat 134 135 wij sterven moeten ende niet daer tegen en mogen in geenre 135 136 manieren, want het moet sijn overmits dye wet der naturen. 136 137 Ende wij moeten die scult betalen, of wijt gaerne doen of

138 node, tot alsulker plaetsen, in sulker manieren ende tot 139 alsulcken tijde alst Gode believen sal. Want Gods wille is 140 altijt goet, als Cassianus seyt inder Collacien Boec, 140 141 sprekende aldus: ‘Onse Here is also goet ende getrouwe dat 142 soe wat Hi ons toesendt, oft ons geluc dunct oft ongheluc, 143 Hi geeftet ons tot onsen profijte. Ende Hy is sorchvoudiger 143 144 voer ons profijt ende salicheit dan wij selve voer ons 145 sijn.’ Alst ons dan also staet ende so wesen moet, laet ons + 146 alle die doot dan ontfanghen, naden wille Gods met 147 dancbaerheyt, oft ten minsten met verduldicheit, sonder 147 148 eenighe murmuracie ende teghensegghinghe, ende met gooder 149 herten, al ist dat dat vleisch ende de sinlicheit wat 150 wederspannich sijn ende scroemen. Waervan Seneca sprect: 150 151 ‘Du en sulste niet tegenseggen te lijden tghene dattu niet 152 scuwen en moechste.’ Daerom seit hi noch weder: ‘Ist dattu 153 ontvlien wilste die banghicheden daerstu mede benauwet 154 biste, ten is di van ghenen node te wesen op een ander 155 plaetse, mer te worden een ander mensce.’ Ende opdat een 156 yegelic kersten mensce wel mach sterven, soe ist van node 157 dat hi wete wat wel sterven es. ‘Wel¶ te konnen sterven’, 158 also een wijs man seyt, ‘dat is tot allen tijden te hebben 158 159 een bereet herte ende een bereyde siele tot Gode ende 160 totten oversten goeden, soe dat hem die doot altijt 160 161 bereet vinden mach. Ende oec dat hi die doot ontfange sonder 162 eenich wederseggen, als een mensche die met begheerten 162 + 163 verbeyt die toecoemst van sinen gheminden gheselle.’ Dit is 162-163 163 164 een nutte ende een profitelike conste, inder welcker 165 besonderlinge die gheestelike meer dan die weerlike luden 166 sculdich sijn te studeren om warachteliken die te 167 vercrighen ende te begripen, want den gheesteliken staet 166-167 168 dat eyscht, al ist oec dat een yegelic waerlic mensch, hi

169 si clerc oft leec, hi si bereyt totter doot oft onbereit, is 169 170 nochtan sculdich onderdanich te wesen Gode, alst Hem belieft 171 hem van hier te roepen. Mer een gheestelic mensch is daer 172 boven meer hier in gehouden ende dat overmits sijn beloften. 172 173 Ende die natuerlike meester Aristoteles seit dat de 173 174 natuerlike reden wel bedacht seyt ende oerdelt dat een 173-174175 goede doot is te verkiesen voer een quaet leven. Dese 175-176 176 rechtvaerdicheit van verkiesen ende van oerdeel behoert te 177 wesen in allen goeden ende rechtvaerdigen menschen, boven 178 welcke rechtvaerdicheit ist behoerlic eenen gheesteliken 178 + 179 mensche te begheren ontbonden te wesen van deser werelt 180 ende te wesen met Christo. Ende behoort uut een grote 181 begheerte om dese werelt te laten ende om te leven in die 182 toecomende werelt te clagen metten propheet, seggende: 180-182 183 ‘Ay lacen mi, dat mijn woninge in deser werelt verlanget 183 184 es.’ Ende hierom niet alleen een gheestelic mensche, mer 183-184 185 oec mede een ygelic goet kersten mensche die wel sterven 186 wil, is sculdich also te leven ende hem selven also te 187 regieren, dat hi tallen uren ende tot allen tijden alst 187 188 Gode beliest sterven mach ende also dit tegenwoerdige 189 leven te leyden in verdriete ende die doot te hebben inder 190 begeerten, also die apostel Paulus dede, seggende aldus:

191 ‘Ic beghere te sterven ende ontbonden te wesen van deser 192 werelt ende te leven met Cristo.’ Dit is gheseyt vander 191-192 192 193 leeringen ende conste om wel te sterven. Ende als nu niet 193 194 meer van desen.

+195¶Dat anderde deel is van die becoringhen oft temptacien die 195 196 de menscen hebben in haer uterste.



illustratie
Houtsnede op folium [a]8r van het Sterfboek (ware grootte).


+197HIer es te weten dat de luden in haer uterste ende int 198 eynde van haren leven hebben grote sware becoringen, 199 meerder dan si ye binnen haren leven ghehadt hebben; ende 200 vande becoringen sijnre vijf principaelste. Die yerste is 200 201 int ghelove, om deswille, want dat ghelove ist fundament 202 der salichheit; als die apostel seit: ‘Nyemant en mach 203 leggen een ander fundament.’ Ende Sinte Augustijn seit dat 202-203 203 204 tghelove is tfundament van allen duechden ende tbegin van 205 des menscen salicheit. Daerom seit die apostel weder: ‘Tis 206 onmoghelic dat yemant Gode soude behaghen sonder ghelove.’ 205-206 207 Ende Cristus inden evangeli Joh.iij.: ‘So wie niet en 208 geloeft, die is alreede gheordeelt.’ Ende wantter so grote 207-208 208 209 cracht int gelove gheleghen is, so dat niemant in eenigher 210 manieren salich worden en mach sonder ghelove, daerom so 211 arbeit die duvel met alder neersticheyt om den mensce in 212 sijn uterste daer af te trecken oft te bringen in eeniger + 213 dwalingen, tsi van onghelove, wijchelien oft ketterien. 213 214 Ende daerom moet die mensche sterc wesen int ghelove ende 215 dat quade ingeven des duvels wederstaen. Want elc goet 214-215 215 216 mensch en is niet alleen gehouwen om te geloven die 217 principaelste articulen des gheloefs, mer oec mede alle 218 die heilige scrifture, te minsten inwendelic ende int 219 gemeyne; ende onderdanich te wesen den statuten ende 218-219 220 ordinancien der heiliger kercken ende daerin vast te bliven 220

221 ende te sterven. Want anders, so geringe als hi in eenigen 221 222 van dien beghint te twifelen ende te dolen, soe dwaelt hi 223 vanden wege des levens ende der salicheit. Mer hier est 224 sonder twivel te weten dat dye viant in geenre manieren 225 macht en heeft den mensche te dwingen in desen voerscreven 225 226 noch oec inden anderen navolghenden temptacien, so lange 227 als die mensche noch sijn sinnen ende verstant heeft ende 227 + 228 reden ghebruyct, ten si dat hy bi sinen vrijen wille sijn 229 consent daertoe geve. Ende dit seit die apostel aldus: ‘En 229 230 wilt den vyant gheen stede geven ende hi sal van u vlien.’ 229-230 231 Daerom sal elc goet kersten mensche poghen sterck te wesen 232 inden ghelove ende int wederstaen des viants becoringen 233 ende die niet te vreesen oft oec sijn smekinghe niet te 233-234 234 achten, want hi es seer loghenachtich ende een vader der 235 loghenen, also Cristus selve seit. Mer hi sal poghen om 234-235 236 stantvastich te bliven int gelove ende in eendrachticheit 237 ende onderdanicheit der heyligher kercken manneliken te 238 volherden ende daer in te sterven. Oeck so eest seer goet, 238 239 ghelikerwijs als men oec in somighen oerdenen doet, datmen 239 240 bij den siecken die in sijn uterste leyt, lese tghelove 240 241 met luder stemmen ende datmen dat dicwijl verhale, opdat 241 242 dye siecke daer by mach worden gemoet ende ghevesticht int 242 243 gelove, ende opdat die vyanden, die dat scuwen te horen, 244 moghen verjaecht worden. Voert salmen die siecken oec +245 stercken ende vermanen tot stantvasticheit int gelove ende 245

246 dat na den exempel vanden ghelove der ouder vaderen 246 247 Abraham, Ysaac ende Jacob; ende desghelijcs overmits 248 tghelove van eenighen heyden als Job, Raab, tghemeen wijf, 248 249 Achior ende ander; ende voert mede metten gelove der 249 250 heyligher apostelen, martelaren, confessoren ende maechden. 250 251 Want overmits dat gelove so hebben alle de heilighen inden 252 Ouden Testamente ende inden Nyewen Testamente Gode 253 behaecht, want tis onmogelijc dat men Gode sonder ghelove 254 behaghen soude moghen. Voert so sal die sieke sterck bliven 253-254 255 inden ghelove, ende dat overmits tweerley profijt ende 256 nutscap, dat in den warachtighen ghelove gheleghen is. 257 Teerste is, dat dat warachtich ghelove alle dinck vermach, 257 258 also Cristus selve seit in den Ewangely: ‘Alle dingen sijn 259 moghelic den ghelovighen.’ Tander, dat dat warachtige 258-259 + 260 gelove alle dinc verwerft, als die Here seit: ‘Soe wat ghi 261 begheert al biddende, geloeft ende ghy sultet vercrijghen. 262 Ja ist dat ghi segt totten berghe: Verset di selven ende 262 263 ganc in dye zee.’ Gelikerwijs die bergen van Caspien totten 260-263 263 264 ghebede des groten Alexanders sijn tsamen verenicht. 263-264 264

265¶Die ander becoringhe oft temptacie.

266Die ander temptaci is wanhope oft mistroesticheit. Dese is 266 267 teghen die hope ende tegen tbetrouwen dat die mensche es 268 sculdich te hebben tot Gode. Want so wanneer als die 269 mensche ghepijnt ende ghequelt wort met siecten ende met 270 droefheit, so coemt dye viant ende brengt hem deen 271 droefheit totter anderen ende brengt hem voer ogen alle 272 sijn sonden in alle manieren die hi can ende mach, om hem 273 te trecken tot wanhopen. Hier is te weten, also dye paeus 274 Innocencius de Derde seit, dat elc mensche, soe wel de quade 273-274 275 als die goede, eer die siele scheyt uten lichame, siet, dat + 276 es te verstane te minsten metten gheesteliken ogen, onsen 277 Here aen den cruce hanghen, die goede tsinen troeste ende 278 verlossinghe, die quade tot sijnder scanden, opdat hi hem 279 scamen soude dat hi niet verdient en heeft die vrucht der 280 verlossinghen. Het is oec te weten dat die viant 274-280 281 sonderlinghe den mensche voer ogen bringet int uterste de 281 282 sonden die niet ghebiecht en sijn, omdat hi hem also soude 283 bringen in wanhopen. Mer alsoe Sinte Augustijn seit in een 283 284 boec vanden doechden ons Heren: ‘Geen mensche en sal 283-284 285 wanhopen soe lange als die genade ende gedoechsamicheit 285 286 Gods hem trecket ende brenget tot doechden ende tot 287 penitencien.’ Dat is, so langhe als die siele int lichaem is 288 ende verstant ghebruyct. Ya al hadde yemant oec also vele 289 manslachten, moerden ende dieften gedaen alsser sijn 289 290 dropelen waters inder zee ende sandekens inden dunen, al 291 en hadde hi oec nye biechte daeraf gesproken, ende al waert + 292 dat hijse noch niet biechten en konde oft en mochte bi 293 ghebreke dat hi nyemant ghecrighen en mochte die hem sijn 294 biechte mochte horen, oft want hi oec niet spreken en 294

295 mochte: so verre als hi berou heeft ende volmaect leetwesen 296 van sinen sonden, so en sal hy in gheenre wijs vallen in 297 wanhopen. Want in alsulcken gevalle so ist berou van binnen 298 ghenoech totter salicheit, gelijc die propheet inden Souter 299 seit: ‘Here, Du en sulste niet versmaden een berouwich ende 300 veroetmoedicht herte.’ Ende die propheet Ezechiel seit: 299-300 301 ‘In wat uren dat die sondare versucht, hi sal salich 301 302 wesen.’ Ende de heilighe leeraer Sinte Bernaert seit aldus: 301-302 302 303 ‘Die ghenade Gods is meerder dan eenighe misdaet.’ Ende 304 Sinte Augustinus op Sint Jan seit: ‘Men en sal niet 304 305 wanhopen so langhe als hi in dit leven is, want allene die 306 sonde der wanhopen is de meeste, diemen niet beteren en 307 mach.’ Ende Sint Augustijn seyt daer weder aldus: ‘Die + 308 voerleden sonden en hinderen niet, tensi datse den mensche 308 309 behaghen.’ Ende daerom en sal nyemant wanhopen, al had hi 310 alleene alle die sonden vander werelt ghedaen ende al wist 311 hi oec dat hi verdoemt soude wesen. Want met wanhopen en 312 doet men anders niet dan datmen daermede den ghenadighen 313 ende goedertieren God veel meer verbolgen ende vertorent 314 maect. Ende dye ander sonden worden daermede beswaert ende 315 dye pine der hellen wort te meerder. Mer om warachtich 315 316 betrouwen te hebben tot Gode, twelc een yeghelic goet 317 kersten mensche ende sonderlinge in sijn uterste is 318 sculdich te hebben, dair sal hem toe brenghen ende trecken 319 die ghedaente ende gesteltenisse des lichaems Cristi aen 319 320 den cruce, waer af spreect de heilighe vrient Gods, Sinte 321 Bernardus: ‘Wie souder mogen wesen die niet en soude worden + 322 getogen tot hopen, tot troest ende tot betrouwen in Gode, 322

323 ist dat hi aenmercke die gesteltenisse Cristi inden cruyce. 324 ‘Sich’, seyt hi, ‘Sijn ghebenedide hoest neder gheneycht om 324 325 te cussen, Sijn armen uut gherect om dy te omhelsen, Sijn 326 handen doergraven om di te begaven, Sijn side doersteken om 326 327 di te beminnen ende Sijn lichaem algeheel uutgherect om Hem 328 selven gehelic di te geven.’ Daer om nyemant en sal in 329 eenigher manieren wanhopen, mer volmaectelic in Gode 330 betrouwen. Want dit is een seer priselike duecht ende van 331 groter verdienten bi Gode, waer toe ons die apostel 332 vermaent, seggende: ‘En wilt niet verliesen u betrouwen, 333 twelcke groot loen heeft bi Gode.’ Ende dat niemant 332-333 334 wanhopen en derf, hoe groten sondaer dat hi oec sy, daer 335 af hebben wij veel clare exempelen. Eerst in Sinte Peter, 336 die onsen Here versaecte. In Sinte Pauwels, die de 335-336 337 heylighe kercke vervolchde. In Sinte Matheus ende Zacheus, 336-337 337 338 die beyde grote sondaren waren. In Maria Magdalena, die een 338 + 339 sondersse was. Inder vrouwen die in overspel bevonden was. 339 340 Inden moordenare die bi onsen Here aent cruce hinck. In 340 341 Maria van Egipten ende in vele ander grote sondaren. 341

342¶Die derde becoringhe.

343Die derde becoringhe is van onverduldicheit ende is tegen 343 344 die liefte Gods, met welcker wij sculdich sijn God lief te 345 hebben boven alle dinc. Want dieghene die sterven, sullen 346 lijden grote pine inden lichaem, besonderlinghe die niet 347 en sterven haren natuerliken doot, der welcker seer weynich 348 sijn, alsmen dagelicx sien mach. Mer ghemeenlic so sterven 349 die luden van toevallende siecten, tsy van cortsen oft van 349 350 pestilency oft apostemen oft eenighe ander siecten daer si 350 351 dicwijl in vallen, tsy bi quaden regimente oft anders, oft 351 352 sterven voer haren tijt. Ende alsulcke siecten sijn dicwijl 353 seer lanc ende sijn oec seer pijnlic, want dye natuer 354 vecht daer teghen also lange als si mach; welcke siecte + 355 veel menschen, ende besonder de ghene die onbereit sijn 356 tegen de doot ende onwillichliken sterven ende gebreken in 356 357 warachtige liefte, also onverduldich ende murmurerende 357 358 maect, datter vele uut groter pinen ende onverduldicheit 359 schijnen rasende ende onsinnich te werden, alsmen dicwijl 359 360 aen menighe menschen sien mach; uten welcken men voer waer 361 mercken mach dat alsulcke menschen ontbreken in warachtighe 361 362 liefde, als Sinte Jheronimus tuycht, segghende: ‘So wie 362 363 sijn siecte of sijn doot met droefheden ende 364 onverduldichlic ontfanghet, tis een teken dat hi Gode niet 365 genoech en mint.’ So wat mensche dan die wel sterven wil, 366 tis hem van node dat hi in sijn siecte, hoedanich, hoe 367 groot, hoe swaer, hoe lange, hoe cort si sij, noch oeck 368 inder doot, noch daer te voren, niet en murmurere. Want also 369 Sinte Gregorius seit: ‘Tis al rechtverdich wat wij lijden.’ 369 370 Ende daer omme ist seer onrechtveerdich, ist dat wij

+ 371 murmureren van rechtverdich liden. Ende daer omme seit 372 Sinte Pauwels dat dat liden ende tribulacie deser tijt en 372 373 sijn niet genoech om gherekent te worden tegen die 373 374 toecomende blijscap, dye in ons sal naemaels vertoent 374 375 worden. Hierom sal een yegelic verduldich ende lijdsaem 372-375 376 wesen, want ons Here seyt inden Evangeli aldus: ‘In uwe 377 verduldicheit sult ghi besitten uwer sielen salicheit.’ 376-377 378 Want ghelijckerwijs die salicheit der sielen wort beseten 379 ende bewaert overmits verduldicheit, so wort oec dye siele 380 verloren ende verdoemt overmits onverduldicheit; also Sinte 381 Gregorius seit: ‘Niemant en ontfanct dat rike Gods al 382 murmurerende.’ Want ist, als die grote leeraer Albertus 381-382 382 383 seit, sprekende vant warachtige berou, dat deghene die 384 warachtich berou heeft sijnre sonden, ende hem willichliken 385 offert tot alle verdriet ende pijnlicheyt van siecten ende + 386 van pine te liden, opdat hi Gode den Here waerdichliken 387 voldoen mach voer sijn mesdaet, hoe vele meer sal een 388 yegelic siec mensce sijn siecte, de welcke ghelijckent 389 wesende by ander menschen siecten ende noch vele lichtere 388-389 390 is dan veel siecten van vele andere menschen, verduldelijc 390 391 ende lijdsamelijc liden sonderlinghe, want dye siecte voer 392 die doot, ist datmense lijdt alst behoert, es eenrehande 392 393 vaghevier. Want als Albertus seyt: ‘Wij en sijn niet alleene 394 sculdich Gode dancbaer te wesen in onsen voerspoede, mer

395 oec in alle tghene dat ons pijnliken ende moeyeliken is.’ 383-395 396 Want Sinte Gregorius seit dattet bij der godliker 397 ordenancien gheschiet, dat de gene die langhe hebben 397 398 gheleeft in sonden onderwilen begaeft worden met langen 398 399 siecten. Ende daerom sal een yeghelic siec mensche spreken 400 tot onsen lieven Here, segghende met Sinte Augustijn: ‘O 401 Here, slaet hier, berrent hier, opdat Ghi mi inder eewicheit 401 + 402 moecht sparen.’ Waer af noch spreect Sinte Gregorius: ‘Ons 403 Here is alsoe ontfermhertich dat Hi dicwil titelike 403 404 strenghicheit besicht over den mensche, opdat Hy hem 404 405 onthouden mach voer die eewighe wrake.’ Ende want dese 405 406 temptacie vecht tegens dye liefte, sonder welcke liefte 405-406 407 nyemant salich worden en mach. Hierom soe is die warachtige 408 liefte ende degene die warachtige liefte heeft ende 409 lijdsaem is ende verdraecht alle dinck, als dye apostel 408-409 409 410 seit. Mer hier is te mercken dat de ghene die seit ‘al’, 407-410 411 en neemt niet uut. Ende daerom sijn wij sculdich alle 410-411 412 siecten ende pijnlicheden des lichaems danckeliken te 413 ontfangen nader redenen ende verstandenissen der sielen, 414 ende sonder murmureren ende swaricheit des herten. Want 414

415 alsoe Sinte Augustijn seit: ‘Dengenen die liefte heeft en 416 is geen dinc swaer noch onmogelic.’

417¶Die vierde becoringhe is van hovaerdien. 417

418Die vierde temptacie, daer dye viant den mensche in sijn + 419 uterste mede becoert, es verwaentheit ende ydel behagen 419 420 sijns selfs, dwelc is een gheestelike hoverdie, metten 421 welcken de viant die geestelike ende devote menschen meest 421 422 tempteert. Want als hi den mensch niet en kan bringhen tot 423 dwalingen int ghelove oft tot wanhopen oft tot 424 onverduldicheyt, soe gaet hi hem aen met ydel behagen sijns 424 425 selfs, insendende in hem aldusdanige gedachten: ‘O, hoe 426 vast bistu int gelove, hoe sterc bistu in hopen ende hoe 427 gestadich bistu in verduldicheit; o, hoe vele doechden 427 428 hebstu gedaen’, ende also voert. Mer hier teghen seit 429 Ysidorus aldus: ‘Du en sulste di niet verwanen, du en 429 430 sulste di niet beroemen, du en sulste di niet verheffen, 431 du en sulste di niet van di selven vermeten, du en sulste 431 432 di selven niet goets toe scriven.’ Want een mensch mocht 432 433 hem selven so seer verlaten op sijn doechden dat hy daer 434 omme soude verdoemt wesen. Also Sinte Gregorius seit: + 435 ‘Soe wie overdencket tgoet dat hy gedaen heeft als hy hem 436 selven in hem selven daer van verheffet, so valt hi voer 435-436 436 437 den Scepper der oetmoedicheit.’ Daer omme sal de ghene die 438 sterven sal voersichtich wesen, als so wanneer dat hi 438 439 gevoelt dat hy wort becoert vanden duvel als van hoverdien, 439

440 dat hi hem selven dan veroetmoedighe ende vernere, 440 441 overdenckende sijn sonden, ende dat hi niet en weet oft 442 hi der haet oft der liefden Goods waerdich si. Mer opdat hi 442 443 niet mistroestich en werde, soe sal hi sijn herte tot Gode 444 opheffen overmits hope, overdenckende ende wel weghende dat 444 445 die ontfermherticheit Godes te boven gaet alle sijn wercken 446 ende dat die getrouwe God, die niet en falgiert, heeft 446 447 beloeft doer den propheet, swerende ende seggende: ‘So 448 warachteliken als Ic leve, seit de Here, Ick en wil niet 449 die doot des sondaren, mer dat hi hem bekere ende leve.’447-449 450 Hierom sal die mensche na volghen Sinte Anthonius, totten 450 + 451 welcken die bose geest sprack ende seide Antoni: ‘Du hebste 452 mi verwonnen, want so wanneer als ic di verhoverdighen wil, 453 so veroetmoedichste di selven ende so wanneer dat ic dy 454 nederdrucken wille, dat is te verstane by wanhopen, so 455 hefstu dy selven op.’ Daerom een yeghelic mensce doe also, 456 hi sy siec oft ghesont, ende de vyant is verwonnen.

457¶De vijfste becoringhe.

458Die vijfste temptacie is grote becommeringhe van tyteliken ende 459 uutwendigen dingen, tsy van wijf, van kinderen, van vrienden oft 458-459 460 gheselscap daermen mede plecht om te gane, oft van tijteliken 461 goeden, oft van enigen anderen dingen die men ongheordineerliken 461 462 bemint heeft in desen leven. Ende met deser becoringen sijn 463 meest mede getempteert die waerlike ende vleyschelike luden ende 463

464 de gene die noch ongestorven sijn van herten, want dat si 464 465 in haren leven meest bemint hebben, dair sijn si int uterste + 466 meest mede becommert. Dairomme, die wel sterven wil, dye 467 sal neerstich wesen om alle tijtlike ende uutwendighe 468 dinghen uut der herten te setten ende God hem selven 469 geesteliken te bevelen; waerom Scotus, scrivende opt vierde 468-469 470 boec vanden hogen sinne, seit aldus: ‘So wat siec mensche, 469-470 470 471 als hi siet dat hi sterven moet, die hem selven dan so 472 overgeeft dat hy sterven wil ende consenteert inder doot 472 473 ghelikerwijs of hi dye pine der doot hadde vercoren ende 474 begeert uut hem selven, die voldoet bi alsulcdanige 475 lijdsaemheyt voer alle sijn daghelicsche sonden ende doet 476 wat af van sinen dootliken sonden’, dat is vander pinen 477 die hi voer sijn dootlike sonden sculdich soude wesen te 478 lijden. Ende daerom ist seer profitelic ende van node dat 479 een ygelic mensch in sulcker noot sinen wille boven al 480 sette inden wille Gods, als dat betaemt. Mer och lacen, 480 481 men vinter weinich onder den waerliken ende vleyscheliken + 482 menschen, ya onder den gheesteliken, die hem selven ter 483 doot willen bereyden, of, dat arger is, die yet willen 482-483 484 horen vander doot. Ende al ist dat si bi na in haer uterste 485 leggen, si hopen noch te ontgane; twelc inder waerheyt 486 een periculoes ende een vreselic dinc is, als een leeraer 486 487 seyt, gehieten die cantor van Parijs. Hier is te wetene dat 486-487

488 die bose viant in geen van den voerscreven temptacien den 488 489 mensche in geenre manieren dwingen en mach oft oec hem 490 te boven gaen om hem te bringen tot consent, so lange als 490 491 hi sijn redene ende verstant gebruyct; ten si dat hi bi 492 sinen vrien wille consent daer toe gheve, van welcken 493 consente te gheven niet alleen een ygelic goet kersten 494 mensche, mer oeck mede een ygelic sondich mensche, hoe 495 grote sonden hi oec gedaen heeft, is sculdich hem selven 496 seer nernsteliken te wachten. Want die apostel seit: ‘God 492-496 497 die is also getrouwe dat Hi niet en sal gehengen dat ghi 497 + 498 becoert wort boven uwe vermogen, mer Hi sal u oec metter 499 becoringhen gracie verlenen, soe dat ghijse sult mogen 498-499 500 liden.’ Hier seit die glose aldus: ‘God, die is getrouwe 496-500 499-500 500 501 ende warachtich in Sinen beloften, die ons verleent 502 sterckelic te wederstane, profitelic ende stantvastelic, 502 503 Hi geeft ons macht so dat wij niet verwonnen en worden, Hi 504 geeft ons gracie so dat wij verdienen mogen, Hi geeft ons 504 505 gestadicheit ende stantvasticheyt op dat wij verwinnen 505 506 souden, Hi geeft ons vermeerderinge van doechden op dat wij 507 souden moghen liden ende niet ontbreken mer verwinnen’, 507 508 welcke verwinninge geschiet overmits oetmoedicheit, waervan 508 509 Sinte Augustinus spreect aldus: ‘Si en sullen niet barnen 509

510 int fornays der hellen, die niet en hebben ghehadt den wint 510 511 der hoverdien.’ Laet ons dan ons selven veroetmoedighen 510-511 512 onder die hant Gods, op dat wij verwinninghe moghen crijghen 511-512 513 in allen becoringhen ende oec siecten, tribulacien ende 513 + 514 droefheden totter doot toe ende also verdienen dat eewighe 515 leven. Amen.

516¶Dat derde deel is hoe men den siecken menschen ondervraghen 517 sal.

518NU volcht hier na die maniere van ondervragingen die men 519 behoert te doen den siecken binnen dier tijt datse noch 520 redene ende verstant ghebruken ende spreken moghen. Ende 521 daer om, waert bi alsoe dat die siecke noch niet wel 521 522 bereyt en ware om te sterven, datmen hem dan bat 522 523 onderwijsen mach. Ende nader leeren van Ancelmus, bisscop 523 524 van Cantelberch, so salmen den siecken ondervragen aldus. 523-524 525 Deerste vraghe: ‘Broeder of suster, verblijt ghi u dat ghi 526 sterven sult in tghelove Cristi?’ Hi sal antwoerden: ‘Ya 527 ic.’ Die anderde vraghe: ‘Bekent ghi dat ghi niet gheleeft 528 en hebt alsoe als ghi schuldich had gheweest te leven?’ Hi 529 sal antwoerden: ‘Ja ic.’ Die derde vrage: ‘Ist u leet dat + 530 ghi gesondicht hebt?’ Hi sal antwoerden: ‘Jaet.’ Die 531 vierde vraghe: ‘Hebt ghi oeck wille u selven te beteren in 532 dien u God sparen woude?’ Hi sal antwoerden: ‘Ja ic.’ Die 533 vijfte vraghe: ‘Geloefdi volcomelic dat ons Here Jhesus 534 Cristus, die soen Gods, voer u ghestorven is?’ Hi sal 535 antwoerden: ‘Ja ic.’ Dan salmen segghen: ‘Weest Hem

536 dancbaer daer van uut goeder herten.’ Die vi. vrage: 536 537 ‘Gheloefdi dat ghi niet behouden en moecht werden dan doer 538 de gebenedide doot Cristi?’ Hi sal antwoerden: ‘Ja ic.’ Dan 538 539 salmen hem seggen: ‘Weest Hem dancbaer solange als ghi 540 leven sult ende set alleen uwe betrouwen ende toeverlaet 541 in Sijne heilighe doot ende verdiensten ende in geen ander 542 dingen, ende sedt uselven gheheelic onder tbescermsel Sijnre 543 heyliger passien ende neemt u siecte ende doot verduldelic 543 544 in dien u God halen wil, want tghelieft Gode aldus. Ende 544 545 ist dat God u oerdelen wil, segt: Heer, Vader, ic sette die 545 + 546 doot Dijns eengheboren soens tusschen Di ende mi, tusschen 547 Dijn oerdel ende mijn siel; anders en wil ic tegen Di in 548 geen dinc gaen. Ist sake dat ons Here dan seit by ingheven 547-548 548 549 dat ghi die verdoemenisse sculdich sijt, so segt weder 550 aldus: Ic sette die doot ons Heren Jhesu Cristi tusschen Di 551 ende mijn mesdaet ende ic offer Di die verdiensten Sijnre 552 alderheilichster passien in die stede mijnre verdiensten, 552 553 die ic sculdich ben te hebben, mer lacen niet en hebbe. Ic 554 sette die doot ons Heren Jhesu Cristi tusschen Dinen toerne 555 ende mi.’ Daerna sal die sieke segghen driewerf: ‘Here, in 556 Dinen handen beveel ic minen gheest.’ Ende die aldus 555-556 557 sterft, die sterft sekerlijc ende en sal niet sien de doot 557 558 inder eewicheit. Ende al ist dat dese voerscreven vraghen 557-558 559 schijnen alleen aen te gaen ende genoech te wesen den

560 gheesteliken ende devoten menschen, nochtan en salmen niet 561 te min nader leeren des cancelliers van Parijs alle 561 562 kerstene menschen, beide gheestelic ende waerlic, in haer + 563 uterste nernstelic ende wijselic ondervragen ende 564 onderwijsen van haren state ende van harer salicheit in 564 565 manieren hierna volgende. Inden eersten salmen henluden 566 vragen aldus: ‘Gheloeft ghi alle die principale articulen 567 des kersten geloefs ende alle die Heilighe Scrift ghehelic 566-567 568 ende over al, nader bedudenissen vanden heyligen kersten 568 569 leeraers der heiliger kercken, die vander heiliger kercken 570 toe gelaten sijn, also dat ghi niet en geloeft yet dat der 571 Heiliger Scrift tegen si ende versmaet ghi alle ketterien 570-571 572 ende onghelove, alle dwalingen ende wijchelie, die vander 572 573 heiliger kercken sijn ghewraect en verdoemt?’ Ten tweeden: 572-573 574 ‘Verblijt ghi u selven dat ghy sterven sult int gelove 575 Cristi ende in eendrachticheit ende onderdanicheit der 576 heiliger kercken?’ Ten derden: ‘Bekent ghi dat ghy uwen 577 Scepper dicwils vertoernt hebt?’ Bernardus seit: ‘Nyemant 577 578 sonder kennisse sijns selfs mach behouden sijn, want daer + 579 uut comt oetmoedicheit, die moeder der salicheit, ende oec 580 die vrese Gods, die welcke, ghelikerwijs als si is tbegin 580 581 der wijsheit, so is si oec tbeghin der salicheit.’ Ten 580-581 582 vierden: ‘Ist u oec volcomelic ende uut goeder herten leet 583 dat ghy hebt ghesondicht teghen die mogentheit, teghen die 583 584 liefte ende teghen die goetheit Gods, hoe ende in wat 585 manieren dat de sonden geschiet sijn, ende dat ghi vele

586 duechden versuymt hebt ende dat ghy Sijn gracie niet en 587 hebt waerghenomen noch bewrocht? Ende dit niet uut vreesen 586-587 588 der doot oft der pinen, mer meer uut der lieften Gods ende 589 der rechtverdicheyt ende uut rechter caritaten, daer wi 589 590 Gode bovenal sculdich sijn mede lief te hebben. Ende 591 begheert ghy van allen desen ghenade?’ Ten vijfsten: 591 592 ‘Begheert ghi dat u herte mach van Gode verlicht werden 593 ende kennisse crijghen van al uwen verghetenen sonden, op 594 dat ghi van yegeliken besonder moecht berou hebben ende een 594 + 595 leetwesen?’ Ten sesten: ‘Hebdi eenen vasten ende volmaecten 596 wille u selven te beteren, ist dat ghi leven moecht, ende 597 nemmermeer wetens ende willens dootlike sonden te doene 598 ende alle dinghen, hoe lief ghi die hebt, al waert oec u 599 leven, liever te verliesen dan dat ghi God meer met sonden 600 soudt vertoernen?’ Ten sevensten: ‘Begheert ghi oec van 601 Gode dat Hi u gracie wil verlenen om in desen goeden wille 602 te mogen bliven ende niet wederom te vallen?’ Ten achsten: 603 ‘Vergheefdi uut goeder herten om die minne ons Heren Jhesu 604 Cristi allen denghenen die tegen u ye misdaen hebben, tsy 604 605 met woerden oft met wercken, van Wiens genade ghi wederom 606 begheert verghifnisse van al uwen sonden? Ende ghi begheert 607 ende bidt wederom om verghifnisse allen dengenen die ghi ye 608 misdaen moecht hebben in enighe manieren?’ Ten neghensten: 609 ‘Wilt ghi datmen ghehelic ende al wederkere alle tgene dat 609 + 610 ghi qualiken ende onrechtverdelic moecht vercregen hebben 610 611 ende dat ghi sculdich sijt weder te keren na tvermogen ende 611 612 bedragen uwer goeden, al waert oec van node alle uwe 612 613 goeden te laten ende te buten te gane?’ Ten tiensten: 613 614 ‘Geloefdi volcomeliken dat onse Here Jhesus Cristus voer u 615 is gestorven ende dat ghi anders niet behouden wesen en

616 moecht dan bijder verdiensten Sijnre heiliger passien ende 617 danc God daervan na alle uwe vermogen?’ So wat mensche uut 617 618 goeder herten met warachtich ghelove ende sonder wroegen 619 der consciencien antwoerden mach tot allen dese voerseide 618-619 620 vraghen, seggende oft warachtelic denckende: ‘Ja ic’, this 621 teykens genoech sijnre salicheit ende dat hi behouden sal 620-621 622 wesen in dien hi storve. Ende so wat mensch die niemant bi 623 hem en heeft die hem aldus ondervragen mach, wantter luttel 624 luden sijn diet konnen, die sal dan hem selven keren tot + 625 sijns selfs consciencie ende ondervragen hem selven, 626 subtilic overdenckende oft hi alsoe gescict ende gestelt is 626 627 als die voerseide vraghen inhouden, want anders en mach 628 niemant salich wesen. Ende vint hi dan hem selven also 629 bescict ende bereet, soe sal hi hem selven also bevelen der 629 630 passien ons liefs Heren ende die overdencken na sijn 631 vermogen ende na dat hem die siecte dat ghehenget, want 631 632 daermede worden verwonnen alle die becoringhen ende laghen 632 633 des viants.

634¶Dat vierde deel onderwijst ende leert hoe een yghelic 635 mensche hemselve hebben sal in sijn uterste ende enige 635 636 bedinghe die hi doen sal indien hi spreken mach ende soe 636 637 langhe als hi verstant heeft.

638WAnt wij nae der leeren van Sinte Gregorius alle die 638 639 wercken Cristi sullen wesen ons tot eenre leeren; waerom 640 wij schuldich sijn dye te hebben in ons memorie ende 641 verstant, opdatse ons mogen wesen tot een exempel. Hierom + 642 dat Cristus Jhesus dede stervende aen den cruce, sal ende 642 643 behoert een yegelic kerstenmensche te doene na sijnre 644 manieren ende na sinen vermogen in sijn uterste. Cristus, 645 aen den cruce hangende, dede vijf dingen. Ten eersten Hi 646 badt, want Hy badt ende las den psalm ‘God, mijn God, sich 646 647 op mi’, metten acht psalmen die daer na volghen, tot dat 646-647 648 veersken toe ‘Here, in Dinen handen bevele ic minen 647-648 649 gheest.’ Ten anderen Hi screide, als die apostel Paulus 648-649 649 650 seit. Ten derden Hi riep. Ten vierden Hi beval Sijn siele 651 Sinen hemelschen Vader. Ende ten vijfsten Hi gaf Sinen 652 geest, als die evangelisten bescriven. Alsoe sal een ygelic 652 653 kersten mensch wesende in sijn uterste, mede doen nae 654 texempel Cristi. Inden eersten sal hi lesen ende bidden 655 metter herten, ist dat hijt metten monde niet wel doen en

656 mach. Want als Ysidorus seit: ‘Het is vele beter swighende 656 657 Gode te bidden metter herten sonder gheluyt der stemmen, + 658 dan alleen metten monde sonder aendacht des herten.’ Ten 658 659 anderen is die sieke mensche sculdich te screyen nae 660 texempel Cristi, niet metten vleyscheliken ogen, mer metten 660 661 tranen sijnre herten, dat is: volcomen berou hebbende van 662 alle sine sonden. Ten derden sal hi roepen tot Gode met 663 groter nersticheit, niet metten monde, mer metter herten, 664 want God siet veel meer aen die begeerten der herten dan Hi 664 665 aenmerct dat roepen der stemmen. Ende roepen metter herten 666 en is anders niet dan nernstelic te begeren verghiffenisse 667 van sonden ende dat eewige leven. Ten vierden sal hi Gode 668 sijn siel bevelen, seggende: ‘Here, in Dinen handen bevele 669 ic minen gheest.’ Ten vijfsten sal hi sinen gheest geven als 668-669 670 so wanneer hi merct dat die doot coemt ende dattet Gode 671 belieft dat hi sterven moet, dat hi dan willichliken sterve 669-671 671 672 ende sinen wille sette in die wille Gods, als een 672 + 673 kerstenmensche toe behoert. Ende ist dat die sieke die in 673 674 sijn uterste leyt, spreken kan oft noch verstant heeft ende 674-675 675 redene gebruict, so sal hi dese nae ghescreven gebedekens 676 spreken, tsi metten monde oft inwendelic metter herten 677 segghende.

678Devote ghebeden

679O opperste Godheit, o onghemeten goetheyt, o 680 aldergoedertierenste ende glorioste drievuldicheyt, o 681 opperste minne, liefte ende caritaet, ontferme mi arme 681 682 sondaer; Di beveel ic minen geest.

683Ghebet

684O mijn God, mijn goedertieren Vader, o Vader der 685 ontfermherticheit, toecht Dijn arme creatuer ghenade, helpt 685 686 mi nu in minen laetsten node. O lieve Here, helpt nu mijn 687 arme siele die seer bedruct is, dat se niet verslonden en 688 worde vanden helschen honden.

689Ghebet

690Alder soetste ende alder ghemintste Here Jhesu Criste, 691 levende Goods Sone, mijn behouder, ic bidde Di doer die 692 eere ende cracht Dijnre alre heilichster passien: beveel + 693 dat ic worde ontfangen int getal Dijnre uutvercorenen. O 694 mijn salichmaker, o mijn verlosser, ic geef mi Di al 695 gheheelic en wilt mi niet versmaden, ic come tot Di en wilt 696 mi niet verjagen.

697Here Jhesu Criste ic bidde Di om Dijn hemelsche paradijs, 698 niet doer de waerdicheit van minen verdienten, want ic en 698 699 ben niet dan stof ende asschen, ende een allendich sondich 700 mensche, mer doer die cracht ende mogentheit Dijnre 700 701 heiligher passien, doer diewelcke Du mi, ketivich mensche, 701 702 hebste willen verlossen ende hebste Di ghewaerdicht mi te 703 copen Dijn paradijs met Dinen costeliken bloede. 703

704Item hi sal dicwijl segghen, te minsten driewerf 705 verhalen, dit veersken: ‘Here, Du hebste ghebroken mijn 705 706 banden, ic sal Di offeren een offerhande des loefs ende ic 707 sal den naem des Heren Jhesu Cristi aenroepen.’ Want also 705-707 708 Cassiodorus seyt: ‘Het is oec te gheloven dat dit veersken 708 + 709 is van alsulcker cracht dat den mensche sijn sonden daer 710 doer worden vergeven.’ Dat is te verstane: ist dat hijt int 711 eynde van sinen leven segge of dencke met warachtich berou 712 sijnre sonden.

713Gebet

714O Here Jhesu Criste, doer die bitterheit diestu voer mi 715 geleden hebste aen den cruce ende besonder in die ure doe 716 Dijn alre heylichste siele versceide van sinen lichaem, 716 717 ontfermt mijn arme siele in haer verscheiden. Hiernae sal 718 hi aenroepen metten monde ende metter herten alsoe devotelic 719 ende nerstelic als hi mach ende kan die alderglorioste 720 maghet Maria, die de alderbeste middelersse ende stercste 720 721 hulpster is van allen sondigen menscen, seggende aldus: 722 ‘Coninginne der hemelen, moeder der ontfermherticheit, 723 toeverlaet der sondaren, versoent mi tegen uwen enighen 723 724 gheborenen Sone, bidt Sijnder goedertierenheit voer my, 725 onwaerdige sondare, dat Hi ter lieften van u mi wil vergeven +726 alle mijn sonden ende brenghen mi tot Sijnre eewiger 727 blijscap. Amen.

728Daerna sal hy spreken totten engelen:

729Gebet

730‘O ghi gheesten der hemelen, o heilighe enghelen, wilt mi 731 bistaen int versceiden van deser werelt. Ende wilt mi 732 sterckelic verlossen vanden lagen mijnre vianden ende 733 ontfanct mijn siele in uwen gheselscap, bisonder du, mijn 733-734 734 goede engel, mijn bewaerder, van Gode mi toe gescict.’ 734 735 Daerna so sal hi in deser noot vierichliken aenroepen die 736 heylighe apostolen, martelaren, confessoren ende maechden, 736 737 ende besonderlinghe sancten ende sanctinnen die hi meest 738 ghedient ende bemint heeft in sinen leven, die sal hy 739 besonder aenroepen tot sijnre hulpen. Daerna so sal hi 740 driewerf segghen oft meer dese naeghescreven woerden of 741 deser gheliken, die na den sin toegescreven worden Sinte 741 742 Augustijn: Die vrede ons Heren Jhesu Cristi ende die cracht 741-742 + 743 Sijnre passien, dat teyken des heylighen cruces ende die 744 reynicheit der gebenedider maget Marien ende coninginne,

745 die benedictie van allen heiligen ende die bewaringhe van 745 746 allen heyligen engelen ende tghebet van allen goeden 747 menschen, die moeten wesen tusscen mi ende mine vianden, 748 sienlic ende onsienlic, in deser uren mijnre doot. 748

 

749¶Hierna sal hi oec drienwerf segghen dit naevolghende 750 veersken:

751Ghebet

752O Heer, gheeft my een claer avontstont, dat mi tleven niet 753 en ontvalle, mer dat ic mach hebben die eewighe blijscap, 754 dat loen der saliger doot. Ende waert dat die siecke dese 755 voerscreven gebedekens niet en conde, oft oeck dat hij se 756 niet lesen en mocht overmits swaerheit sijnre siecten, of 756 757 ist datmen verneemt dat sijn memorie cort wort dat hij se 758 in hemselven niet wel overdencken en can, so sal se yemant 759 van dengenen die bi hem sijn segghen ende lesen van 759 + 760 sinentwegen met luder stemmen ende besceidelic, dat hijt 760 761 hoer, opdat sijn devocie also mach verwect worden, ende dye 761 762 sieke, so lange als hi reden ende verstant heeft, sal hi 763 bidden metter herten ende metter begeerten so hi best kan 764 ende mach. Ende also biddende sal hi sinen geest geven ende 765 by der genaden Gods behouden wesen.

766¶Dat vijfte deel is hoe men den siecken raden ende vermanen 767 sal. 766

768HEt is te weten ende seer neersteliker aen te mercken 769 datter luttel of yemant is, niet alleen onder den 769 770 waerliken, mer oec mede onder die gheestelike lieden, dye 770 771 hemselven in tijts, alst behoert, bescict ende bereit totter 771-772 772 doot; want elc mensche hoept ende meent wel langer te leven 773 ende noch niet te sterven, twele sonder twifel geschiet bi 774 ingeven des duvels. Wanttet gelikerwijs kenlic ende claer 774 775 is, vele menschen, bi alsulken ydelen hope ende valschen 776 ingeven van langer te leven, hebben hem selven vergeten ende 776 + 777 sijn onversienlic ende onbereit, sonder haer testament te 777 778 maken of haer dingen te bescicken ende haer consciencie te 779 verclaren, ghestorven. Waerom een yghelic kerstenmensche 777-779 780 die God bemint ende vreest, ende die dat welvaren ende 780 781 salicheyt van sinen evenmensche bemint, behoert terstont 782 als sijn evenmensche siec is, oft in enich perikel sijns 783 lijfs, oft in eenige andere dinghen, oft sijnre sielen, 784 seer sorchvoudich te wesen ende te arbeyden om te vermanen 785 ende daertoe te brengen so vele als hi can ende mach, dat 786 hi hem selven voer alle dinc ende principaliken voersie van 787 ghestelike medecinen, ende boeten tot sijnre sielen behoef, 788 soe hi aldereerst kan ende mach. Want als wij hebben in den 788 789 gheesteliken rechten, soe geboerdet dicwil dat die 788-789 789

790 lichamelike siect een beginsel heeft uut der siecten der 791 sielen. Daerom beveelt die paeus in denselven decretael 791 792 elcken meester van medecinen dat hi genen siecken eenighe + 793 lichamelike medecinen en gheve, hi en hebbe hem eerst 794 vermaen dat hi hemselven voer alle dinghen voersie van 793-794 795 gheestelike medecinen, die sijnre sielen salich, nut ende 796 oerbaer sijn. Ende so wat meester van medecinen dese 796 797 ordinancie breect ende niet en hout, hi soude van 797 798 rechtswegen gecorrigeert worden alsoe dat hem die kercke so 799 lange bi sentencien verboden soude worden ter tijt toe dat 799 800 hy volcomelic voldaen soude hebben voer sijn mesdaet. Item 801 int selfde capittel ist oec verboden op dye pene vanden ban 801 802 elcken meester van medecinen dat hi om lichamelike 803 gesontheit niet en rade enighe saken die souden moghen 804 wesen tegen die salicheit der sielen. Mer lacen, het gaet 805 nu al contrarie, want die luden soeken veel haesteliker 804-805 806 medicinen des lichames dan der sielen; ja, dat vele arger 807 is, vele menschen en dencken niet om dye medecinen haere 808 sielen dan so wanneer si sien datter geen hope en is om + 809 tlichaem langer te mogen helpen oft tonderhouden. 809

810Desghelijcs soe pleecht oeck mede te geschiene bijder 811 verhengenissen Gods om onse sonden wille menigherhande 810-811 812 verdriet ende quaet, tribulaci ende wederspoet. Also die 812

813 propheet seit: ‘Ten is geen quaet inder stat dat God niet 814 en doet.’ Dat is te verstane niet dat God dat quaet doet 813-814 815 der sonden, mer dat quaet der pinen dat Hy over den mensche 816 verhenget overmits die sonden om die te corrigeren.

817Waerom so salmen alle siecke menschen ende dengenen die in 817 818 vresen hairs lijfs oft in enich ander perikel sijn, 819 nernsteliken vermanen ende bidden datse voer alle dinck 820 vrede maken met Gode ende harer sielen gheven gheestelike 821 medecinen, als die sacramenten der heiliger kercken 822 ontfanghende, biecht sprekende, haer testament ordinerende, 822 823 haer huys ende alle haer saken die si hebben wettelick + 824 bescickende ende also voert. Ende in gheenre manieren en 825 salmen den siecken te vele troesten ende hoep geven om te 825 826 genesen, twelc nochtan dicwil recht contrarie geschiet, met 827 groten perikel der sielen, oec aen dengenen die in haer 828 uterste liggen, wantter niet vele en sijn dye vander doot 829 horen willen. Want also die cancellier van Parijs seit: 829 830 ‘Dicwil gheboertet dat bi alsulcken ydele ende valsche 831 vertroestinghen ende versierde hope tot lichamelike 831 832 gesontheit die mensche valt in die eewige verdoemenisse.’ 833 Ende daerom salmen met allen manieren die men kan ende mach 834 den siecken mensche daertoe bringhen, dat hi met volmaect 835 berou ende warachtighe biechte poghe om te vercrijghen die 836 salicheit ende ghesontheit der sielen ende dat sal hem oeck 837 mogen baten ter ghesontheit sijns lichaems, ist datse hem 838 salich is. Ende dan sal hi vele gherustigher van herten 837-838 839 wesen ende alsoe veel te bat van sijn siecte ghenesen. Mer 839 + 840 Sinte Gregorius seyt: ‘Selden ist berou int eynde des 840 841 levens volmaect ende warachtich.’ Ende als seit Sinte 842 Augustijn, als die meester vanden hogen sinne vertelt int 841-842 842

843 vierde boec, int twintichste onderscheit, ende oec andere 843 844 doctoren: ‘Die penitenci die men schijnt te hebben int eynde 844 845 vanden levene en is nauwe warachtighe penitencie ende 845 846 genoech totter salicheit, besonder die noyt binnen haren 845-846 847 leven die gheboden Gods ende die beloften die si binnen 848 haren leven ende bi haren vrien wille beloeft hebben, 849 warachtelic gehouden noch volbracht en hebben, mer allene 850 gevensdelic, na den toech vander werelt.’ Ende dair om is 850 851 men sculdich alsulcken mensche dye ten utersten sijns levens 852 ende ter doot gecomen is ende noch soe wanckel ende 853 vreseliken staet, nernstelic te raden, te bidden ende oec te 852-853 854 smeken dat hi doch na sijn uterste vermogen arbeide om 855 moghen te vercrijgen warachtige penitencie. Alsdat niet 855 + 856 wederstaende droefheyt, pine ende vrese daer hi inne is, 855-856 857 dat hy niet te min en poghe om, soe hy aldermeest kan ende 857 858 mach, sijn redene te ghebruken ende sijn verstant te wercke 859 te stellene om te moghen hebben een willich mishagen ende 859 860 een warachtich berou sijnre sonden, comende uut een goede 861 sake ende uut een goet waeromme, als om Gods wille; ende 860-861 861 862 dat hi arbeide om crachtelic te wederstane die quade 863 toegenegentheit der voerleden sonden; ende dat hi poghe om 863 864 dit berou ende mishagen so vele als hi can ende mach, hoe 865 cort dattet oec si. En opdat hi in geen wanhopen en valle, 866 so salmen hem inder gehoechnissen brengen ende vermanen

867 tgene datter voerscreven staet int anderde deel vander 868 temptacien der wanhopen. Desghelijcs sal men hem vermanen 868 869 dat hi hemselven oec sterckeliken ende vromeliken hebbe 870 tegen die ander temptacien dye aldaer mede geroert sijn 869-870 870 + 871 besonderlinge, want hem die duvel niet en mach dwingen in 872 eniger temptacien. Men sal hem oeck vermanen dat hi sterve 873 als een goet kerstenmensche. Men sal oeck naerstelic 874 vernemen oft hi in enigen banden des bans si. Ende indien 874 875 dat hy daerinne is, so salmen hem onderwijsen dat hy hem 876 selven na alle sijn vermogen daer uut helpe oft doe helpen 877 bi rade sijns priesters oft yemant anders ende dat hi hem 878 selven gheve onder die ordinancie ende gheboden der 877-878 879 heiligher kercken op dat hi geabsolveert worden mach ende 879 880 behouden wesen. Voert, ist dat die siecke langhen tijt 881 heeft om hemselven wel te bedencken ende dat hi niet 881 882 bevangen en worde met eenigher haestigher doot, so sullen 883 eenighe die bi hem sijn voer hem lesen eenighe devote 883 884 hystorien oft ghebeden die hi selve voermaels plach geerne 885 te lesen oft te horen lesen ende ghenoechte daerin te 886 hebben. Men sal oec voer hem verhalen die gheboden Gods + 887 opdat hi overdencken mach oft hi in enigen punten daer 888 tegen mach misdaen hebben. Ist saec dat die sieke sijn 889 spraec geleit oft verloren heeft ende nochtan goet verstant 889 890 ende kennisse van binnen heeft, so sal hi op die vragen die 891 men hem doet, antwoerden met eenigen uutwendigen tekenen oft 892 alleen met consente des herten, want dat is genoech totter 892 893 salicheit. Mer men sal toesien dat men den siecken in tijts 894 die vragen doe, eer dat hi sijn sprake verliese. Ende ist

895 saec datmen merct uut sijn antwoerde datse niet ghenoech en 896 is ter salicheit, so salmen grote nernsticheit doen in alle 897 manieren so men best can ende mach om hem tonderwijsen, al 898 soude men hem oec opelic segghen tperikel dat hem ghenakende 898 899 is, niet wederstaende waert datmen vermoede dat hy hem 899 900 selven daer om bedroeven soude. Want het is beter dat hi met 901 een salighe vrese beweget worde tot berou ende also 901 + 902 gesalicht worde, dan dat hi met smeekinghe ende valsche 903 vertroestingen worde verdoemt. Want this een vreselic ende 904 een viantlick dinc ende der kerstenheit seer contrarie dat 904 905 men enigen kerstenmensche die leit ende sal sterven, soude 905 906 verbergen tperikel sijnre sielen ende sijns lichaems 907 overmits menschelike vreese, ende op datmen hem niet 908 verstoren en soude; twelcke Ysayas die propheet niet en 908 909 dede die den coninc Ezechias, als hi in dootliken siecten 910 lach, salichliken bevreesde ende seide hem dat hi sterven 910 911 soude daer hi nochtans doe niet en sterf. Ende oec mede 908-911 911 912 Sinte Gregorius liet eenen monic alleen sterven ghelijc 912 913 eenen verbannen mensche, want hi drie gouden penningen 914 eyghentliken beseten ende afterhouden hadde, den welcken hi 914 915 also bevreesde ende brocht tot sijn salicheit, alsmen leset 916 int vierde boec geheten Dialogus Gregorii. Item men sal den 916 917 siecken presenteren en toenen dat beelde ons liefs Heren, 917 + 918 hangende aen den cruce, twelc altijt wesen sal biden sieken 919 ende oec tbeelde van onser liever Vrouwen oft oec van

920 enigen anderen heiligen die hi, doen hy ghesont was, in 921 eerwaerdicheit plach te hebben. Voert salmen altijt gewijt 920-921 922 water hebben ende daermede die siecke bespringen om den 922 923 viant also te verjaghen. Ende ist sake dat die tijt so cort 924 es datmen alle dese dingen niet doen en mach, soe salmen 925 lesen die ghebedekens ende besonder dye ghemaect sijn tot 925 926 onsen Here Jhesum Cristum. Ende men sal den siecken in 927 geenre manieren voer ogen of inder gehoechnissen bringen 928 eenighe uutwendighe dingen, noch vrienden, noch maghen, 929 noch wijf, noch kinderen, goet noch have, dan so vele alst 930 noot is ende hem dient tot sijnre salicheit. Voert in dese 931 materie, die aengaet onse uterste noot ende salicheit, so 931 932 en sullen wij niet alleen aenmercken in yegelic punt dat 932 + 933 werc in hem selven, mer wij sullen oec nerstelic ende 932-933 934 subtijlic aenmercken die maniere des wercs. Want die 934 935 wercken en moghen ons niet alleen salich maken, tensi datter 936 goede manieren bi sijn, ghelikerwijs bi exempel: ten is 935-936 937 niet verdienstelic te vasten ende te bidden, mer wel te 937 938 vasten ende devotelic te bidden. Ende daerom salmen wel 939 aenmercken waer dat staen dese woerden: wel, ghetrouwelick, 940 rechtvaerdelic, volcomelick, volmaectelic ende dier 941 ghelijcken, ende men salse ter herten nemen. Mer so wat 942 mensche die geerne wel ende sekerlic ende sonder perikel 943 sterven soude, die sal toesien dat hi ter tijt als hi 944 gesont is, nerstelic studere dese conste om wel te leeren 945 sterven ende sorchvoudelic hem pijne te leeren dit 945 946 voerseyde beretsel dat hem wel daertoe dient, ende en 945-946

947 verbeide niet totdat die siecte comt ende die doot 948 aenstaet. Want ick seg u, mijn aldergheminste, gheloeftes 948 + 949 mi, dat soe wanneer die doot of die sware siecte beghint te 950 genaken, so vliet dye mensche vanden mensche. Ende hoe die 950 951 siecte meerder wort ende die doot naerder comt, hoe die 952 devotie verder van hem loept. Ende daeromme, en wilt ghy niet 953 bedrogen wesen noch dwalen mer wilt ghi seker wesen, so 954 doet nerstelic wat ghi vermoecht als ghi noch gesont sijt 955 ende terwijlen dat ghi redenen gebruyct ende sijt here uwer 955 956 wercken. Och, hoe vele, ja ontellike menschen die ghetoeft 956 957 hebben totter laester noot, hebben hem selven jammerlic 958 bedroghen ende vergheten! Ende daerom, gheminde broeder of 959 suster, weest voersichtich, wacht dy dat u desghelijcs niet 959 960 en gheschie. Niemant en sal hem verwonderen noch en sal hem 961 vreemt duncken wesen van aldusdanighe voersichtige ende 962 sorchvoudighe bereydinghe ende oec nerstighe vermaninghe die 963 men den siecken ende den crancken menschen, als si sterven + 964 sullen, behoert te doene, ghelijct voerseit is. Want inder 964 965 waerheit, hemlieden leyter so veel belancs aen ende tis hem 966 so van node dat, waert mogelic, dat met rechte alle die 966 967 stede derwert lopen soude, gelikerwijs die gewoente is 968 onder den geesteliken luden dat als eenich van hemluden 969 ghenaect den eynde ende sterven sal, alle die ander, so 970 geringe alsmen teyken doet metter bellen of metten cimbel, 969-970 971 in wat uren dattet si oft waer si sijn, laten alle dinc 972 staen ende comen totten siecken die op sijn verscheiden 973 leit. Ende dair om ist ghemeenlic een ghewoente dat die 974 geestelike lieden ende oec die vrouwen, om de eerlicheit 975 haers staets, gemeenlic nergent en gaen dan totten genen die 974-975 976 sterven, ende te brande.974-976

977¶Dat seste deel begrijpt seker goede gebeden die men lesen 977 978 sal int eynde, als die siele verscheiden sal uten lichaem. 979 Ende this goet datmen se overluyt leest, dat se die sieke 979 980 mensche hore.

+ 981TEn laetsten is te weten datmen dese navolgende gebeden 982 spreeken mach over den sieken, liggende in sijn eynde 983 ende uterste. Ende ist dat die siecke sy een gheestelijc 984 ende gheordent persoen, so salmen alle tconvent vergaderen 984 985 metter bellen oft cymbel na der ghewoenten. Ende tconvent 985 986 vergadert wesende, so salmen lesen die letanien metten 986 987 ghebeden ende psalmen die men ghewoenliken pleecht te lesen 988 ende die daer toe behoren. Daer na, ist dat die siecke 989 noch leeft, soe mach yemant vanden ghenen die daer by is, 990 lesen dese navolghende ghebeden nae dattet oerbaar is ende 990 991 die tijt dat gheeft. Ende men machse dicwils verhalen, ist 991 992 dat die siecke noch sijn verstant ghebruyct ende ist dat hy 993 daer devocie toe heeft; niet dattet van node si ter 994 salicheit aldus te gheschien ende oec te verhalen, mer men 995 macht doen tot behulpelicheit ende profijt des gheens die + 996 in sijn uterste leyt ende om sijn devocie te verweckene. 997 Men mach oec desgelijcs dese navolghende ghebeden lesen over 997 998 den waerliken siecken menschen, na dat die devocie ende 998 999 bescickinghe vanden siecken ende der gheenen dye daer bi 999 1000 sijn dat eyscht ende oec na datmen tijt daer toe hevet. Mer 1001 lacen, tsijn alte seer weinighe menschen, niet alleen 1002 waerlike mer oec mede gheestelike, die dese conste hebben 1003 ende haer evenmensche int uterste getroulic bi staen, hem

1004 ondervragende, vermanende, onderwijsende ende oec voer hem 1005 biddende, alst voerseit is; besondere alst geboert dat de 1005 1006 ghene die sieck sijn sterven moeten ende nochtan niet 1007 sterven en willen ende also haer siele jammerliken setten 1008 in groot perikel.

Ghebet tot onsen Here Jhesum Cristum

1010Alder ontfermhertichste Here Jhesu Criste, wilt vergeven 1011 Dinen knecht oft Dijnre dienstmaecht alle dat hi oft si U + 1012 oyt mesdaen mach hebben, het si met ghedachten oft met 1013 woerden ende oec met wercken oft met begheerten oft met 1013 1014 manieren, met craften ende oeck met den sinnen, beyde der 1014 1015 sielen ende des lichaems, doer de minne ende liefte die Di, 1016 o alder opperste edelste Sone der vaderliker lieften, die 1017 voer ons mensche biste geworden, dede wonden ontfangen ende 1018 sterven voer tsmenschen salicheit. Ende in warachtighe 1019 verghiffenisse van al haren sonden ende geeft haer die 1020 beste beteringhe ende dat meeste voldoen, metten welcken Du 1019-1020 1021 betaelt hebste voer alle die sonden der werelt; ende in 1022 volcomen vervullinghe alre versumelheit ende verghetelheit 1022 1023 wilt hair deelachtich maken alle die verdiensten Dijnre 1024 alreheylichster conversacien ende wanderinghen die Du hebste 1025 ghehadt vander eerster uren Dijnre ontfangenis totter uren 1024-1025 1025 1026 Dijnre doot toe, ende voert die vruchten alle der doechden 1026 1027 ende der goeder wercken die Di van tbeghinsel der werelt 1027 + 1028 totten eynde toe van allen Dynen uutvercorenen behaecht 1028 1029 hebben oft noch in toecomenden tijden sullen mogen behaghen. 1030 Du, di er leefste ende regneerste met Gode den Vader ende 1031 metten Heylighen Gheest, God ewelijc, sonder eynde. Amen.

Een ander ghebet

1033In die vereeninghe der alder vierichster lieften die Di, 1033 1034 die dat leven biste van alle datter leeft, ghedwonghen 1035 heeft menschelike nature aen te nemen ende met eenen 1036 anxtvoudighen gheest heeft doen sterven aen den cruce: 1036 1037 hoe cloppen wij aen dat binnenste Dijnre 1038 aldergoedertierenste herten ende bidden datstu wilste 1039 vergheven der sielen Dijnre dienstmaecht, onser suster, 1040 alle haer sonden; ende datstu met Dijn alder heylichste 1041 leven ende metten verdiensten Dijnre alre heylichster 1042 passien wilste vervullen alle dat ghene dat si mach 1043 versuemt hebben ende sculdich hadde geweest te doene ende 1044 niet ghedaen en heeft; ende datstu haer wilste proeven ende 1044+ 1045 ghevoelen die overvloedichste menichfoudicheit Dijnre 1046 ontfermherticheit ende oec ons allen ende besondere dese 1047 persoen, onser suster, dewelke Du hebste gheordineert te 1047 1048 hants tot Dy te roepen; datstu haer wilste bereyden in al 1047-1048 1049 sulcker manieren alst Di alderbehaechlicste ende haer ende 1050 ons alder nutst ende oerbaerlicst is: met suete 1050 1051 lijdsamicheit, met warachtighe penitencye, met volcomen 1051 1052 verghiffenisse der sonden, met rechten ghelove, met vaste 1053 hope ende met volmaecte liefde, opdat si in eenen volmaecten 1053 1054 staet tusschen Dijn aldersuetste omhelsen ende 1055 ghenoechlicste cussen mach versceyden ende rusten tot Dinen 1056 eewighen love. Amen.

Ghebet

1058Heylighe, goedertieren, rechtvaerdige ende alder minlicste 1059 Vadere, wij bevelen Dy den gheest van Dijnre dienstmaecht, 1060 onser susteren, inden handen Dijnre onverganckeliker 1061 ontfermherticheit. Doer de grootheit der minnen, waer mede 1061 + 1062 die alder salichste siele Dijns Soens, hanghende aen den 1063 cruce, hair selven Di bevolen hevet, oetmoedelic biddende 1064 datstu doer die onverminderlike liefte, metter welcker Dine 1065 vaderlike godheit in hair algheheel ghetogen heeft die 1066 alderheilichste siele Dijns Soens, nu in deser laetster uren 1065-1066 1067 Dijnre dienstmaecht, onser suster, wilt inder selfter 1068 liefden ontfangen haren gheest. Du, die leefste, een 1069 onsterflick God inder eewicheit. Amen.

1070¶Tot Sinte Michael, ghebet 1070

1071Sinte Michael, archangel ons Heren Jhesu Cristi, coem ons 1071 1072 nu te helpen bi den oppersten rechter. O onverwintlike 1073 kempvechter, wilt nu bistaen deser dienstmaghet, onser 1074 suster, dye nu in haer uterste arbeidet. Beschermse 1074 1075 moghentliken tegen den helschen draec ende van alle 1075 1076 bedriegenisse ende valscheit der boser gheesten. Voert so 1077 bidden wij di, o edele ende schone dienre Goods, datstu + 1078 inder laetster uren des levens onser suster soetelic ende 1079 goedertierentlic wiltste ontfangen haer siel in dinen 1080 schoot ende die brengen in een plaetse van vercoelinghe, 1080 1081 van vreden ende van rusten. Amen.

1082¶Tot Onser Liever Vrouwen, ghebeth

1083O onbevlecte ende inder eewicheit ghebenedide maghet Maria, 1084 hulpersse in alle banghicheit ende noot, wilt ons nu 1085 goedertierenlic te hulpen comen ende vertoent dijnre 1086 dienstmaecht, onser suster, dijn vriendelike ende gloriose 1086 1087 aensicht nu in hair laetste noot ende verstroyt alle haer 1087 1088 vianden doer die crachte dijns alderliefsten ende 1089 uutvercoren Soens, ons Heren Jhesum Cristi, ende Sijns 1090 heylichs cruys, ende verlost haer van al der banghicheit der 1091 sielen ende des lichaems, op datse haren Here, haren God, 1092 mach loven inder eewicheit. Amen.

Tot onsen Here Jhesum, ghebet

1094O mijn alder soetste verlosser, o alder goedertierenste 1095 Jhesum, doer die deerlike stemme die Du gaefste alstu inder 1095 + 1096 menschelicheit sterven soudtste voer onse salicheit ende 1097 waerstu also vernielt ende belast met droefheden ende 1097 1098 pijnen dattu riepste dattu waerste ghelaten van Dinen 1098 1099 hemelschen Vader: wij bidden Di dattu niet en wilste 1098-1099 1100 vervreemden van Dijnre dienstmaecht, onse suster, die 1100 1101 hulpe Dijnre groter ontfermherticheyt in dye ure ende tijt 1102 harer bangicheit, die welc overmits siecte haers lichaems 1103 ende benautheit harer sielen Dy te hants, in deser laester 1104 uren, niet wel aenroepen en mach. Mer doer die 1105 verwinninghe des heylighen cruces ende doer dye cracht 1106 Dijnre heyligher passien ende Dijnre minneliker doot: 1106 1107 ghedenc op haer gedachten des vredes ende niet der 1107 1108 benauwinghen, mer der ontfermherticheyt ende der 1109 vertroostingen, ende verlost haer van alder bangicheit. 1110 Ende o goede Jhesu, alder suetste Vader ende Here, wilt 1111 doch haer siele verlossen metten selven handen die Du voer + 1112 haer aenden heylighen cruce hebste laten naghelen met

1113 scerpen naghelen; ende bescermse van allen pijnen ende 1114 tormenten die haer moghen bereit wesen; ende wiltse brengen 1114 1115 met blijscap in die eewige ruste. Amen.

Ghebet

1117Alder ontfermhertichste Here Jhesu Criste, levende Gods 1118 Sone, in de cracht ende vereeninghen der bevelinghen metten 1118 1119 welcken Du, stervende aenden cruce, hebste bevolen Dinen 1120 hemelschen Vader Dijn alder heylichste siele, so bevelen 1121 wij Dijnre ontsprekeliker goedertierenheit die siele Dijnre 1121 1122 dienstmaecht, onser susteren, biddende Dine ghenadige 1123 goetheit doer alle de eere ende verdiensten Dijnre selver 1124 alderheylichster sielen, waerdoer alle ander sielen worden 1125 ghesalicht ende verlost vander doot die si hebben verdient, 1126 datstu wilste ontfermen der sielen Dijnre dienstmaget, onse 1127 suster, haer ontfermhertelic verlossende van alder 1128 allendicheit ende pijnen. Ende brenctse, doer die minne ende + 1129 bede Dijnre alre liefste moeder, daer si gebruken ende 1129 1130 aenscouwen mach die blijscap Dijns soete gesichts. Du, die 1131 leefste ende regneerste met Gode Dinen Vader ende metten 1132 Heilighen Gheest, een glorioes God inder eewicheit. Amen.

Ghebet

1134Ontfermhertich ende goedertieren God, die na menichfoudicheit 1135 Dijnre ontfermherticheit afdoetste die sonden der geenre die 1134-1135 1135 1136 penitencie doen ende met vergiffenisse Dijnre ghenaden te 1137 nyeuten doetste dye voerleden misdaden, wij bidden Di dattu 1136-1137 1138 goedertierlic wilste aensien Dijn dienstmaecht, onse suster, 1139 die met alder begeerten haers herten bidt om verghiffenisse

1140 van alle haren sonden. Wilt doch horen, want Du wordest 1141 ghebeden. Alder goedertierenste Vader, vernyeu in haer alle 1140-1141 1142 tghene dat in haer overmits menscelike crancheyt is vergaen 1142 1143 ende by des vyants valscheyt ende bedroch is bedreven ende 1143 1144 besmet; ende wilt haer vergaderen ende voeghen in die 1144 + 1145 eendrachticheit der heyliger kercken als een lidt der 1145 1146 verlossingen. Here, ontfermet haers suchtens, ontfermt 1145-1146 1147 harer tranen ende wilt haer toelaten om met Di versoent 1147 1148 ende vereenicht te worden, want si gheen hope en heeft dan 1149 in Dijnre ontfermherticheit. Doer Jhesum Cristum onsen 1150 Here, Dinen Sone, die met Di ende met den Heilighen Geest 1151 leeft ende regneert, God inder eewicheit. Amen.

1152¶Aldus salmen die siele Gode bevelen so wanneer si 1152 1153 versceyden sal vanden lichaem:

1154Gheminde broeder oft suster, ick bevele di den almachtighen 1155 God, wiens creatuer du biste, opdat, soe wanneer alstu by 1156 middele van der doot sulste hebben betaelt die scult der 1157 mensceliker naturen, datstu mogheste wederkeeren tot dinen 1158 scepper, die di vanden slijm der aerden gescapen heeft. 1157-1158 1158 1159 Ende als dijn siel vanden lichaem versceydet, soe moeten + 1160 die blinckende chooren der enghelen dy teghen comen, dat 1161 princelike geselscap der apostelen moet di bescermen; dat 1161 1162 clare heer der martelaren, die in haren bloede sijn 1161-1162 1163 ghewasschen, moet di ghemoeten; die witte scare der 1163

1164 blinckender confessoren moet di ombevanghen; dat blijde 1164 1165 choer der maechden moet di ontfangen ende dat ommegrijp der 1166 saligher rusten moet di openbaren inden scoot der 1167 patriarcken, overmits welcken du moechste bekent ende 1165-1167 1167 1168 gherekent worden onder denghenen die altijt by Gode sijn. 1169 Du en moetste niet bekennen noch gevoelen yet dat gruwelic 1169 1170 sy inder duysternisse, dat barnen inder vlammen ende dat 1171 pinighen in tormenten. Die verduysterende sathanas, die bose 1171 1172 vyant, met allen sinen dienaren, moet dy wiken ende vervaert 1172 1173 worden in dijnre toecoemst, alstu aldus biste beset ende 1173 1174 verknaept vanden heyligen engelen; ende hi moet vlien in 1174 1175 die vreselike duysternisse der eewigher nacht ende der + 1176 hellen. God wil opstaen ende di te hulpe comen ende alle 1177 Sijn vianden moeten worden verstroeyt ende verjaecht. Ende 1178 die Hem hebben ghehaet, moeten vlien voer Sijn aenschijn. 1179 Ghelikerwijs als die roock te niet gaet, so moeten si te 1180 niete gaen. Ende ghelijc dat was smelt bi den viere, also 1181 moeten die vianden te nieuten gaen vanden aenschijn Gods. 1181 1182 Ende de rechtverdighe moeten verbliden voer den aenschijne 1182 1183 Goods ende moeten vrolic wesen in blijscap. De helsche 1176-1183 1184 legioenen moeten worden bescaemt inden vyere ende moeten

1185 hem scamen tegen dy; ende satanas dienaeren en moeten dinen 1185 1186 wech niet beletten. Cristus, die Hem selven gewaerdicht 1185-1186 1186 1187 heeft voer di te sterven, Die wil di bescermen voer alle 1188 pijne. Cristus, die levende Gods Sone, wil di setten binnen 1189 die ghenuechlike ende altijt groeyende velden Sijns 1190 paradijs. Die warachtighe herder moet di kennen onder Sijn 1190 1191 scapen ende moet di absolveren ende ontbinden van allen dinen 1191 + 1192 sonden ende setten di tot Sijnre rechter siden onder tghetal 1193 Sijnre uutvercorenen, opdatstu moechste sien dinen verlosser 1194 aensicht tegens aensicht. Ende altijt bi Hem tegenwoerdich 1194 1195 blivende, moechste altijt met saligen ogen aenscouwen die 1196 alder openbaerste ende claerste waerheit. Ende gevoecht 1197 wesende onder die scaren der saligen, moechste inder eewicheit 1196-1197 1198 ghebruken die blijscap des godliken bescouwens. Amen. 1198

1199¶Aldus salmen toespreken die siele als si scheit uten 1200 lichaem:

1201Kersten siele, reyst ende trec uut deser allendiger werelt 1202 inden naem des almachtigen Vaders, die di ghescapen heeft; 1203 inden naem ons liefs Heren Jhesum Cristi, Sijns Soens, die 1204 welcke voer di gepassijt is; inden naem des Heiligen 1204 1205 Gheestes, die in di gestort is. Die heilighe enghelen, 1205 1206 archangelen, vertuten, potestaten, principaten, dominacien, 1206

1207 thronen, cherubin ende seraphin moeten di te gemoet ende te1205-1207 + 1208 hulpe comen. Voert moeten di helpen die heilighe patriarken 1209 ende propheten, die apostelen ende evangelisten, die 1210 martelaren ende confessoren, moniken ende heremiten, die 1210 1211 maechden ende weduwen, kinder ende onnosele. Di moeten 1211 1212 helpen die ghebeden van allen heiligen priesteren ende 1213 dyakenen ende alle der graden der gemeender, heiliger 1213 1214 kercken, op dat dijn stede moet wesen in vreden ende dijn 1214 1215 woninghe int hemelsche Jherusalem. Doer den selven onsen 1216 Here Jhesum Cristum, die leeft ende regneert met God den 1217 Vader ende metten Heiligen Gheest, een onsterflic God inder 1218 eewicheit. Amen.

1219¶Een exempel

1220Het was een paus die eenen goeden, devoten cappelaen bi hem 1220 1221 hadde. Ende dye paus quam totten utersten van sinen leven. 1222 So vraechde hi sinen cappellaen waer mede dat hy hem te hulpe 1223 comen woude na sijn doot. Die cappelaen antwoerde dat hi + 1224 hem helpen woude ende beval hem te doen tot lavenissen 1223-1224 1225 sijnder sielen, dat woude hi hem trouwelic na doen. Doe 1225 1226 seide de paus: ‘Ic en beghere anders niet van u dan, so 1227 wanneer als ghi mi sult sien liggen in mijn uterste, dat 1228 ghi voir mi wilt lesen drie werf dat pater noster.’ Die 1229 cappelaen geloefde den paus dat hi dat gheerne doen soude. 1230 Doe seide de paus weder: ‘Als ghi dat eerste pater noster 1231 leest, so sult ghi dat lesen in die eere des dootliken 1231 1232 strijts ons Heren Jhesum Cristi, dien Hi hadde int hoefken, 1232 1233 biddende dat Hi Gode, Sinen Vader, offeren wil die menichte 1234 Sijns swetes, twelcke Hi uut vresen ende bangicheit om 1233-1234

1235 onsent wille overvloedichliken uutstortede teghen die 1235 1236 menichte mijnre sonden ende voer alle die bangicheit die 1237 ic met minen sonden verdient hebbe. Als ghi dat tweede pater 1238 noster leest, so sult ghi dat lesen in de eere ende 1239 gehoechnisse alle des lijdens ende der bitterheit ons Heren 1238-1239 1240 Jhesu Cristi, die Hi heeft gheleden aenden cruce ende +1241 aldermeest inder uren doen Sijn heylige siel verscheyde 1242 vanden lichaem, biddende Hem dat Hi Sinen hemelschen Vader 1243 offeren ende vertoenen wil alle dat selve liden ende 1244 bitterheit tegen alle die pinen ende alle dat liden die ic 1245 met minen sonden hebbe verdient. Ende so wanneer dat ghi 1246 spreect dat derde pater noster, so sult ghi dat lesen ter 1246 1247 eeren der onsprekeliker lieften ons Heren Jhesu Cristi, die 1248 welcke Hem vanden hemel totter aerden ghetogen heeft om te 1247-1248 1248 1249 liden alle die pinen, biddende Hem dat Hy doer die selfde 1250 liefte my wil behouden ende salich maken ende mi den hemel 1251 open doen, die met mijn eygen verdiensten niet salich worden 1252 en mach, noch dat ewige leven vercrijgen.’ Als die paus dit 1253 geseit hadde, beloefde dye cappelaen den paus dat hijt 1254 gaerne doen soude, so hi oec met alder devocien ende 1255 nersticheyt dede. Nae der doot quam de paus weder totten 1256 cappelaen, seer scoon ende blinckende, ende heeft hem + 1257 hoechliken gedanct, seggende dat hy sonder alle pine waer 1257 1258 behouden. Want die Here Jhesus Cristus, voer dat eerste 1259 pater noster toende Hy Sijn bloedige sweet Gode, Sinen 1258-1259 1260 Vader, ende heeft verjaecht van mi alle banghicheit. Nae 1260 1261 tweede pater noster, doer die bitterheit alle Sijns lidens, 1262 heeft hy te nieuten gedaen als een nevel alle mijn sonden. 1263 Ende na tderde pater noster, doer Sijn grote liefte, heeft 1264 Hi de hemelen open gedaen ende mi met blijscappen daerinne

1265 geleit. Om dese vertoeninghe, die dese cappelaen vele 1265 1266 menschen vertelde, so ist een gewoente geworden tot vele 1267 plaetsen datmen dese maniere van bedingen hout bi den 1268 menschen die in haer uterste liggen ende sterven sullen. 1269 Want het is te hopene dat dit ghebet mach den mensche 1270 verlossen vanden viant; twelc ons gonne die Vader, die 1271 Soen ende Heilige Gheest. Amen.

 

1272¶Hier na volgen die voerseide drie pater noster metten + 1273 ghebedekens, welcke gebedekens men lesen sal op dye pater 1273 1274 nosters, elc opt sijn, ist datter yemant bi den siecken si 1274 1275 die lesen kan. Ende ist datter nyemant lesen en kan, soe 1276 salmen lesen drie pater noster ende dencken op een yegelic 1277 van dien tot wat meninghe ende tot Wiens eeren, alst 1277 1278 voerseit is, yegelic pater noster wort gelesen. Segt 1279 eerst:

 

1280‘O Here, ontfermet U mijns; Criste, ontfermet U mijns; Here, 1281 ontfermt U mijns; Criste, verhore ons.’ Dan leest men pater 1282 noster ende ave Maria al uut. Daer nae seyt men: ‘Et ne nos 1282 1283 inducas in temptationem, sed libera nos a malo. Amen.1282-1283

1284Behouder des werelts, behout ons, die met Dijn cruce ende 1284 1285 met Dinen bloede ons verlost hebst. Onse God, wij bidden 1286 Di: helpt ons.’

Ghebet

1288Here Jhesu Criste, doer Dinen dootliken strijt ende doer 1288 1289 Dijn alder heylichste gebet, dattu spraecste voer ons opten 1290 Berch van Oliveten, doe Dijn gebenedide sweet als dropelen 1290 + 1291 van bloede wort, lopende inder aerden, so bidde ic Di dattu 1288-1291 1290-1291 1292 Gode, Dinen almachtigen Vader, offeren ende vertoenen 1292

1293 wilste die menichte Dijns bloedighen sweets, twelc Du 1294 overmits vrese ende banghicheit voer ons overvloedelick 1295 hebst uutghestort tegen die menichte der sonden deses Dijns 1295 1296 knechts, ons broeders, of deser Dijnre dienstmaecht, onser 1297 suster. Ende wilt haer verlossen nu in deser uren harer 1298 doot van alder droefnissen ende bangicheit die si es 1299 vresende mits haren sonden verdient te hebben. Du, dye met 1299 1300 Gode den Vader ende metten Heilighen Geest leefste ende 1301 regneerste, een God, eewelic, sonder eynde. Amen.

1302Segt anderwerf:

1303‘O Here, ontfermt U mijns; Criste, ontfermt U mijns; 1304 Heere, ontfermt U mijns; Criste, verhore ons. Pater noster, 1305 ite. Ave Maria, ite. Et ne nos inducas in temptationem, sed 1305 1306 libera nos a malo. Amen. Here, maect ons heilich metten + 1307 teyken des heiligen cruces op dattet ons mach wesen een 1308 scermscilt tegen alle felle gescutten der vianden. Bescermt 1308 1309 ons, lieve Here, doer dat heilighe hout ende doer dat loen 1310 Dijns heilichs bloets, daerstu ons mede hebste verlost.’

1311Ghebet

1312O Here Jhesu Criste, die Dy gewaerdicht hebste te sterven 1312 1313 voer ons aenden cruce: ic bidde Di dattu die bitterheden 1314 alle Dijns lidens diestu voer ons, arme sondaren, geleden 1315 hebste aen den cruce ende besonder doe Dijn heilige siele 1316 schiet uut Dinen heilighen lichaem. Du, die leefs ende 1316 1317 regneers met Gode, Dinen Vader, ende metten Heiligen 1318 Geest, God, inder eewicheit. Amen.

1319Segt derdewerf:

1320‘Here, ontfermt U mijns; Criste, ontfermet U mijnre; Here, 1321 ontfermet U mijns; Criste, verhore ons. Pater noster. Ave 1322 Maria. Et ne nos inducas in temptationem, sed libera nos a 1323 malo. Amen. Here, bescerm, ghebenedi ende maec heilich 1323 + 1324 Dinen knecht of Dijn dienstmaecht doer dat teyken Dijns 1325 crucen. Keer van hair alle siecten des lichaems ende der 1326 sielen; gheen perikel en moet wederstaen tegen dat teiken.’ 1326

1327Ghebet

1328O Here Jhesu Criste, die doer den mont Dijns propheten 1329 hebste gesproken: ‘In eewiger lieften heb Ic di gemint, 1330 daer om heb Ic di tot Mi ghetogen, dijns ontfermende.’ Ic 1329-1330 1331 bidde Di dattu die selfde liefte ende minne die Di van den 1332 hemel heeft doen dalen totter aerden, tot dat liden alle 1333 Dijnre passien. Du, dye leefs ende regneers inder 1332-1333 1334 eewicheit. Amen.

1335¶Dese nae gescreven leere ende raet behoert eenen ygeliken 1335 1336 mensche nersteliken te mercken ende dicwil voer oghen te 1336 1337 hebben:

1338Na dien dat alle tsmenschen salicheyt staet ende hanget aen 1338 1339 sijn eynde, soe sal een ygelic voersichtich wesen ende 1339 1340 sorghe dragen dat hi hem selven in tijts ende voer sijn 1341 doot voersie van eenen goeden geselle oft ghetrouwen vrient, + 1342 die hem in sijn uterste trouweliken bi bliven mach ende met

1343 alder sorchfuldicheit nerstelic mach stercken ende vermanen 1344 tot stantvasticheyt int gelove. Waerom ist boven alle dinc 1345 van node elcken mensche die wel ende sekerlic sterven wil, 1345 1346 dat hi te voren leere sterven, eer hem die doot ondersceppe 1346 1347 ende bevanghe, opdat hi alsoe, salichliken stervende, mach 1348 comen int eewige leven. Dat ons wil gheven ende verleenen 1349 God almachtich, Vader, Sone ende Heilighe Geest. Amen.

 

1350¶Hier es voleyndt ter eeren Gods dat boecxke daer men in 1351 leren mach salichlic te sterven ende eewelick te leven. 1352 Gheprent tot Antwerpen in den jare ons Heren dusent 1353 vijfhondert, in Die Grote Gulden Mortier aen die Marct. 1350-1353

 

+

illustratie
Houtsnede op folium f4v van het Sterfboek (ware grootte).



Vorige Volgende