De Saksenspiegel in Nederland

Van der buer rechte de een nye dorpe besitten van wilder wortele ende van tynsluden ende oren rechte. LXX. (III. 79.)

Waer die bueren een niewe dorpe besitten van wilder wortelen ³), den so mach die heer des dorpes gheven ende setten tynsrechte aen den guede ⁴), al ist datse totten goede niet ⁵) gheboren en sijn. Mer hi en mach hem gheen niewe

[p. 204]

tekstkritische noten

recht setten noch si selve ¹), daer si des lantrichters recht mede moghen minren of meerren ²). Gheen wtheems ³) man en is sculdich te antworden na horen sonderlinghen dorprechte, mer na ghemenen lantrechte, tensi dat hi daer claghe ⁴) om erve ende om goet of om sculden, want waer een man claghet daer moet hi antworden of men weder op hem claghet, behalven te campe waert. Versterft een eyghen goet eens mans erveloes ⁵) van enen bergelden ⁶) so behoren drie hoven of daer beneden in dat scultetendoem ⁷). Ende versterft ⁸) an hem XXX hoven ⁹) of daer beneden, so hoort dat goet in der gravescap. Is des goets veel meer dan XXX hoven, so worttet den keyser ledich ende vri ¹⁰). Laet die keyser ¹¹) of een ander heer sinen dienstman of eyghen man vri, so behout die man vrier lantsaten recht, want die keyser die moet wel des rikes dienstlude vry laten ¹²) ende maken se te scepenen, om des wil dat men des rechtes becomen moghe ¹³). Ende hi sal hem van des rikes guede also veel toe eyghenen ¹⁴) datse daer of scepenen wesen moghen ¹⁵), enen ygheliken drie hoven of meer, ende dat moet hi wel nemen wt der gravescap, waer het die grave ledich heeft ¹⁶), daerom datter scepenen eyghen guet inder gravescap verstorven is ¹⁷).

1) noch hem selven daer se. G. noch he selven kesen. L.
2) toebreken of daer se synen broken mede moghen mynren of meerren. Gr. 2.
3) Gheen wthemmich. G.
4) mede krencken eder syn gewedde mede meren of mynren. Gheen uytwendig man yn dem dorpe en ys sculdich te antworden na ermen rechte dat sye an erme dorpe gelovet hebben sunderlyken hye ne clage dair. L.
5) antworden behalven to kampe voort ervet enes mannes eghene gued erveloes. G.
6) verghelden. G. Gr. 2.
7) Sterft eyn egen van eynen bergelden erveloes dre hoven eder dair beneden dat horet yn dat schultedoem. L.
8) ersterft. L. Ende versterft an hem dertich hove so weert dat den keyser ledich ende vry. Laet. G.
9) aver meer dan dyrtich. L.
10) deme konynge allet ledich. L,
11) de konynch. L. Laet oec die keyser oefft een ander here. Gr. 2.
12) Vergaet ock de schepene bynnen eyner graveschap, dye konnynch mach des rykes denstman myt ordelen vry laten. L.
13) unde konynges ban dair holden moge. L.
14) to eygen geven. Gr. 2. tho egene geven. L.G.
15) dat he daerof scepen mach wesen. G.
16) nemen wt der grevescap wort die greve ledich heft. L.
17) Enen ygheliken - is. Deze volzin ontbreekt in G.

[p. 205]

tekstkritische noten

Op des dat die beteringhe boven den tyns si hoors leens voir hoor besceidinghe, want het is seer nutte ende bequaem den ghemenen guede, dat daer ackerlude sijn die den acker maken.
Tynsgoet en is noch gheen eyghen goet, noch leenguet, noch erfguet.
Tynsgoet is oec twierleye. Dat eerste is also doen dat die gheen, die dat heeft, niet vercopen noch verlaten en mach, want die dat goet also hebben die sijn daertoe gheboren, ende op wien dattet ooc erven sal, die moet daertoe gheboren sijn. Dese sitten also meers als op sinen eyghenen guede, ende si sijn gheheten plechtachten.
Die ander lude die den tyns gheven dat syn bueren, ende die erven dat goet dat boven den tijns is Ende dat is beter dan die pleghe is. Si erven dat op hoor naesten ende vercopen dat, wanneer si willen, indien datse dat horen heren eerst bieden. Dit datse anden goede hebben dat hiet die beteringhe, dat is datse dat goet mit horen arbeide ghebetert hebben ende sij sijn gheheten lantsaten.
Sterven is twierleye.
Die eerste doot des rechtes is of hem een man te eyghen ghift mit sinen vrien rade ende wille, so wort den heer sijn eyghen goet ledich ende vri.
Die ander doot des rechtes is of een man in die overachte des keysers is.
Dat ander sterven is die natuerliken doot. Van der weghen so wort een eyghen goet ledich, indien dat die dode gheen erfghenamen noch magen after en laet went in dat sevende knie of lit, die sijn goet ontfanghen mach.
Dat der Sassen recht is des des keysers recht, wie dat anders rechte versteet.
Hier te voren staet, dat den sculteten werden drie hoven ledich ofse van eenen vergelden man, die vri ghecoft is, ghecomen sijn, ende daerom so en hoeren hem die niet die van enen scepen verstorven sijn. Dit meende hi, doe hi dat buten besceide, want een besceit breket al ghemeen recht.

1) dienstmannen. Gr. 2.
2) alse vrye lude na lantrechte sunder dat sye buten oers heren gewalt nycht en ervent noch erve en nement. L. Dit artikel is in het Leidsche handschrift met het volgende vereenigd. De glosse heeft echter ook daar alleen op dit artikel betrekking en de volgende artikelen hebben noch in het Leidsche handschrift noch in de beide Groninger handschriften, noch in dat van Pieter van Scouwen eenige glosse.