De Saksenspiegel in Nederland

[p. 135]

tekstkritische noten

1) Pieter van Scouwen schreef als opschrift: Hier beghint dat derde boeck des rechtes. De beide Groninger handschriften hebben geen onderschrift, maar alleen als opschrift: Hyr beghint dat derde boeck desses registers G. Hyr beghint dat derde boeck des rechten. Gr. 2. Van wat saken dat men tymmer neder houwen mach. Gr. 2.
2) ghene misdaet. G. Gr. 2.
3) sal men up houwen dorp, gebouwe, yt ne sy dat. L.
4) wyff daerynne noetmundet offt vercrachtiget si offt daerin ontfoert. Gr. 2. oft wyff inne noetmundighet se oft daer in. G.
5) ontweren mach. Gr. 2. eder men untrede yt myt rechte. L. mit rechte ontweren mach. G.
6) misdader. L. Gr. 2.
7) is hem dair. Gr. 2.
8) wort aver dair over gerichtet eer yt den genen voir komet unde syck der noet untredet men en gelt is em nycht, wente men yt nycht untredede eer dair gerichte over ginck. L. unschuldighe men is hem dar nicht sculdich to beteren na deen dat het nicht onschuldiget en waert eer men daer over richtede. G.
9) in der noetmundtscap was. Gr. 2.
10) den vredebreker up. L.
11) sye synt ane schaden woe sye ome voir gerichte brengent. L.

Derde boek.

Om wat mysdaet dat men huse borghe ende dorpe op howen ende en breken mach ¹). I. (III. 1.)

Om gheen saken ²) en sal men op houwen of neder breken huse, dorpe of borghe, tensi ³) dat daer in maghet of wijf vercracht worde of daerin ontvuert ⁴). Daer salmen over rechten, tensi dat men dat met recht keren mach ⁵). Wert ooc daerover gherecht ende dan die misdaet ⁶) voor gherechte coomt ende hem der noot ontsculdicht, men en is ⁷) daer niet voor sculdich te doen noch ooc te beteren nadien dattet niet ontsculdicht en wert, eer men daer over rechtede ⁸). Alle levendich dinck dat daer mede inder noodmundschap ⁹) was, dat sal men onthoofden ende alle dieghene die den gherechte volgen, houdense den clagher ende misdader op ¹⁰) ende hi noch niet verwonnen en is, si en liden daerom ghenen noot ¹¹).

[p. 136]

tekstkritische noten

Cuusheit is twierleye, als lives cuusheit ende des mondes. Des lives cuusheit verliest men met ghewelt, mer des mondes cuusheit dat is nader werelt te spreken ende wort voor Gode ende voor der werelt daermede niet verminret.
Dese cuusheit is in echtscap, in joncfrouwen en in weduwen. In den echte hietet doghet ende maghedom, in den weduwen so hietet cuusheit. Vrouwen namen sijn daer drierleye, daer drierleye pijn om gheset is, want die broke is drierleye, als groot, groter ende allergrootste. Die erste vrouwen namen sijn ledich ende vri, die pijn is dat men hem sal onthoveden. Die ander vrouwen sijn in den echte, dese broke is groter. Die derde vrouwen sijn diegheen die den hemelschen vader ghetrouwet hebben ende die in sinen dienst gewiet sijn. Wie dese notmundighet die doet een dootsonde ende is teghen dat ghebot.

1) geen opschrift in Gr. 2.
2) nicht vul bescoren zynt ende joden G. die nicht vollencomen sint na horen rechte ende joden. Gr. 2.
3) Papen unde yoden dye wapene voren unde nycht beschoren en synt na erme rechte dair men em gewelt doet. L.
4) degeliken vreede. L.
5) de een levendich G. die een levendich. Gr. 2.
6) unde to hare. L. ende to haer. G. ende to hoere. Gr. 2.
7) doren ende over zinnelose lude sal. G.