De Saksenspiegel in Nederland

Van den de sin vee drivet op enes anderen mannes ghemene weyde ende van den de enen nygen wech slacht ⁵). XLVI. (II. 47 § 4.)

Wie sijn vee drivet op een anders merke of op een ander ghemeen weyde ⁶), wort hi daer ghepandet ⁷), hi moet daer voir gheven VI penningen ⁸). Wie over onghewonnen lant vaert dat een gheghet wech is ⁹), die blijft des sonder scaden. Wat een heerde in sijnre holden verliest dat moet hi betalen. Laet een

[p. 117]

tekstkritische noten

man sijn coorn buten staen als ander luden ¹) hoor coorn in hebben, worttet hem of ghetreden of ghegheten ²) so en betaelt men hem dat niet. Dat selve doet men ooc om tienden, of die tiendenaer ter rechter tijt niet tienden en wil ³), of die man die den tienden gheven sal, den tienden staen laet opten velde, ende bewiset den sinen buten ⁴). Also ⁵) wanneer een man sijn coorn in voeren wil, so sal hi dat laten weten den tiendenaer ⁶), indien dat hi in den dorp of opten velde is. Waert hi dan sijn tienden niet, die man tiende hem selven, also dat hi daer an bewaert si, of men den van hem hebben wil ⁷), ende bewise den tween sijn medebueren ende laet den tienden daer wt staen, so blijft hi des sonder scaden of hi na dier tijt ghearghet worde ⁸).

Onghewonnen lant, dat is ongheeert of ongheslaghen land. Dat vernym men aldus, indien dat hem die wegh daerover

1) een ander man syn koern staen daer ute wanneer ander lude. G. laet een man syn coern daer buten staen, wanner ander lude. Gr. 2.
2) wertet yt em gevrettet eder getreddet. L worthet hem afgheettet of ghetreddet so en betalen men hem dat nicht. G. affgeettet offt getreden so en betaelt. Gr. 2.
3) den tennde nicht nemen wil. G.
4) ende wyset den synen buren. Gr. 2. dat synen buren. G. Het overige van dit artikel ontbreekt in G.
5) unde dat synen buren bewiset. Iuwelick vee soe wan yt jungen voet eder wynnet, soe waer yt des avendes to herbergen kumpt daer sal men yt vertienden. De saet vertendet men uppe den velde, dat vee in den dorpe, yn juweliken mannes huys dair yt geworpen wort. Iuwelics vees gevet men tenden sunder honik, juweliken hoff unde weert unde sunderlick huys verteudet men myt eynen henne yn Sunte Martyns dage. Waer men tienden gevet uppe den velde dair sal men geven dat teynde schof gelike guet den anderen eder den tyende garven. L.
6) dat condich doen den tyendener. Gr. 2.
7) dat hye synen eet daeran beware off men yt van eme hebben wyl. L.
8) gheerghert offt verloren worde. Gr. 2.
He bewyse yt twen synen buren unde late eme dair ute staen, so blyvet he des ane schaden, off he dair na geërgert eder verloren wort. Men gevet manger wegene beschedene schock eder korn to tegenden vor de hove, unde een lam voir dye schaephyerde eder schaepschaer de yn eynen hoff gaet. Waer men koerntienden gift, daer sal dat seel daer dye garven mede gebunden syn, wesen eener dum ellen lanck tusschen den twen knoepen, wanner yt gerecket wort, in wynter korn. Wie den tienden gyft na rechter wonheyt de gevet ene wal van ymmen unde van allerhande vee, nympt de tegeder synen tienden, off he des beyden wyl, van yaer to yaer hent hee enre boren mach van den huys dair men eme van geven sall, en wyl he ys aver nycht beyden, so salmen eme geven dat eme yaerlix boert. Van iuweliken vulne unde mule eenen pennynck. Van iuweliken esele, kalven, segen, schape unde verckene eynen halven pennynck, of er vyve syn off daer beneden, ys yt aver sesse off daer boven so nympt er de hore tegeder eyne to losene. Dat seste myt twen pennyngen. Dat sevende myt anderhalven. Dat achtede myt eenen pennynghe. Dat negende myt eenen halven. Yene aver des dat vee ys de sal tho voren vyt nemen twe under sessen, dre under negenen, eer de tegeder kyese to der selven wys vertendet men die genzen to hellnigen, L.

[p. 118]

tekstkritische noten

boeren mochte, want een yghelic dorp is sculdich enen wech enen ygheliken dorp te openen, ende mit name enen kerkwegh, over des mans eyghen erve ofte noot gheboerde.
Tiende dat is een offer Goeds ende sonder luge die tiende goeds, ende is een dinck dat di God verleent van dinen arbeide dat rechtverdich is. Die tiende sal gheven een yghelic mensche. Den tiende sal men gheven van den vruchten opten velde ende van gheboren vee ende van verdiende loon ende van alrehande rechten winninghen ende van boytinghen. Wie den tienden niet en gheeft, sijn pijn is dat hi beroeft wert des aertschen goets ende oec des hemelrijcs. Ende weet dat hem des te min wast opten goede wanneer men God sijn tienden onthout. Over tienden daer gaet gheestelic recht over ende daer en sal gheen waerlic rechter over rechten, ende wie dat niet en ghift die doet men te ban. Ende behoeft men des waerlicken zwaerdes dat sal hem te hulpe comen, ende die broken daervan sijn LX scell. Nu vraghe, of leyen wel tienden hebben moeten? Ic vruchte ende trouwe dattet mit recht ende mit God niet wesen en mach. Sommighen segghen, een biscop die mach tienden verlenighen want hi mach den versetten of vercopen tot eenre besceydenre tijt, oec so segghen die sommighe dat bisscoppen moghense verlenen, mer si sullen doch die hoerscappie daer over hebben, want die tiende buten des landes biscops orlove te breken ¹).

1) Wente we tegeden hedden ane der bisscopen wyllen de breken. G.
2) Van eens huses druppe in eens anders mannes hoeff. Gr. 2.
3) sijn oesen hangen ende drupen. Gr. 2.
4) Scheyt daer scade. Gr. 2.
5) ovesen haen in enes anderen mannes hoff. Mallick sal ock bewercken syn deel des hoves. De des nycht en duet, schuyt dayr schade van he sal eme beteren unde he blyvet des ane wandel schuyt eme schade. L.