De Saksenspiegel in Nederland

[p. 4]

tekstkritische noten

1) Een iwelick vaget sal enen iweliken buermester vragen dat gerichte van wroechbaerliken saken Gr. 2.
2) ende wie to den seende nicht en coempt. Ende alle onrechte Gr. 2.
3) de laatste woorden: die seent voechden sullen wroghen, ontbreken in Gr. 2. In het Leidsche HS. luidt dit artikel: Ielick cristen man ys plichtich sent to zoeken dry in den jaer, want soe to syenen jaren gekomen is, an den bysdome daer hee ynne beseten is. Vryheit is dryerhande: scepenbaer lude sollen der bisscopé sende soeken, plechafften des doempraveste, lantseten der ertzepresten. In gelyker wijs sollen sye wertlike gerichte soeken. De schepen des graven dynck yo over achtyen weke onder konynges banne, leghet men aver een dynck uyt umme ungerichte van den echten dynghen over vierten nacht dat sollen sye by plicht soeken, daer umme dat ungerichte gerichtet werde. Hyer mede hebben sie vervangen oer egen tegen den richter dat yt alles dynges voer em ledich sy. Plechaften synt oeck plichtich des schulten dynck to soeken over sees weken voir erme eygen, under den moet men wael kiesen eynen vronen boden stervet. Die lantseten die neen eghen an deme lande hebbent, die sollen soeken eens gogreven dynck yo over ses weken dair na, unde yn juweliken vagedyen sal ytlicke buermeister wroeghen dat geruchte unde menschen blodende wonden die om een ander hefft gedaen unde getoegene swerde up eynes anderen mannes schaden, unde die to dynge nycht komet de dair plichtich synt to komen unde al ongherechte dat an Iijff of an hant gaet off yt myt clage voer gerichte nycht begrepen en ys. Anders en darff hee nycht wroghen. Van vryheit allene heb ick geseget doir dat nycht meer vryheit en was do man dyt rechte satte unde onse vorderen heren to lande quemen.
In het Groninger eerste handschrift heet het. Des schepenen ende greve ding lecht men over achte weken ende under koninghes ban, lecht ock dinck wt um unrecht van den echten dinghen over vierteynacht, dat sellen se soken by woenheit daer dat ys uppe des dat ungherlcht gherichtet word. Hyrmede so hebben se vorvanghen hor eghen recht teghens den richter dat alle dinck vor hem ledich ys. De des plichtafticht synt de synt ock sculteten geheten. Ende synt sollen oer sunderlike ding soken over ses weke van hoer eyghenen guede, under den schulteten moet men wal kesen eenen vronen bode De lantsaten de gheen eghen en hebben in den lande de sellen hoeres gogreven dinck soken over ses weken. Ende een yewelick ding voghet sal eenen yeweliken buermeyster vraghen dat gherichte van wroechboreliken saken. Ende des menschen blodighen wonden de he een ander ghedaen heeft. Ende dat een man een swert up den anderen heft ghetoghe up synen schaden. Ende woe to den dinghen nicht en kompt de daer schuldich ys to comen ende al unrecht de an dat lijff off an suntheit des menschen gaet dat ys men schuldich to wroghen, het en sy sake dat het met claghe vor een ander recht begrepen ys, anders en doer he nicht wroghen.

Hoe men wroghen sal ende wie men wroghen sal. III. (I, 2.)

Een yghelijc voecht sal enen ygheliken buermeyster wroghen dat gherucht van wroechbaliken saken ¹), ende om des menschen bloedighe wonden, die hem een ander ghedaen heeft, ende dat een man een zwaert op den anderen heeft ghetoghen op sinen scaden op heylighe daghen; ende al sullense wroghen dat ieghen die tien gheboden is, ende wie totten seente niet en coomt die daer sculdich is te comen. Ende alle onrechte ²) saken die an live ende ghesontheit des menschen gaen dat is men sculdich te wroghen, ten si dattet voir een ander gherecht begrepen ende gerecht is, anders en derf mens niet wrogen. Die seent voechden sullen wroghen ³).