Ruimte. Jaargang 1

[Nummer 1-2]

Ter inleiding

DIT nieuwe tijdschrift werd aangekondigd met de verklaring, dat zijn opstellers uitgaan van het standpunt dat elke geestelike aktie noodzakelikerwijze een ethiese grondslag hebben moet. Zomin het dilettanties spel van avontuurlike estheten als het onmachtige specialiseren zonder meer van geleerde vakmannen, kan aan de menselike geest van de tijd enige voldoening schenken. - De moderne wereld vertoont al te veel verschijnselen van verdeeldheid en van scheiding, zowel in de sociale strijd van partijgroeperingen of klassen, als in de extreme differentiëring van de werkzame intellektuele krachten, dan dat niet een verlangen naar eenheid in het levensbeeld en de levensdrang diep zou worden gevoeld. Het denken en handelen van geestelik-bewusten kan alleen omspannen worden door een ethiese leidregel.

Ondubbelzinnig wordt het hier uitgesproken dat wij die regel menen te vinden in een gemeenschaps-ideaal.

De steeds zich zelf realiserende tegenstelling individu-gemeenschap is ook in onze tijd werkzaam. De historiese ontwikkeling wordt weer naar de pool toe van de gemeenschaps-idee getrokken.

Een vorig geslacht zag in Vlaanderen de redding van de eigen kultuur in een individueel zich-vol-uitleven van alle gezonde krachten. Daarmede verbonden de dragers van die gedachte een anarchistiese opvatting die zij later wel herroepen, maar tot op deze dag nog niet overwonnen hebben. Tegenover een dieper sociologies inzicht heeft die individualisties-anarchistiese gedachte geen stand kunnen houden. - De moderne ontwikkeling heeft als van-zelf-

[p. 2]

sprekend meegebracht een noodzakelik onderdoen van het individualisme voor de sociale organisatie van en door de gemeenschap.

Men kan dit feit verklaren.

Het histories beeld van de vorige eeuw staat niet in het teken van de hoge bloei van typiese individualiteiten maar in dat van een massaal gebeuren. Het verschijnsel dat de meest verstrekkende betekenis op het zuiver-sociale gebied had is dat van de opkomst van het moderne proletariaat.

De sociale beweging die daar het gevolg van was is niets anders geweest dan het zoeken naar een oplossing van het probleem der organisatie van de proletaire massa. Of die oplossing gezocht werd in de klassestrijd van het orthodoxe marxisme of in het trade-unionisme van de Engelse arbeiders - dit laatste een voorbeeld van de meest gevorderde organisatie van een grote massa - steeds was het een streven naar een disciplinering van uitgebreide mensegroeperingen.

Evenals op het sociale terrein zouden wij op het gebied van de zuiver-politieke aktie kunnen aantonen, dat ook hier het praktiese vraagstuk in de 19^de eeuw op de duur geworden is dat van een massa-organisatie, die van de Kiezersmassas. Zij is hier zoals ieder weet samengegaan met de geleidelike uitbreiding van het kiesrecht in de West-Europese staten. Die twee verschijnselen: het ontstaan van de moderne Talloze arbeidersmassa en de heerschappij van het Getal in de demokratie, zijn de uitlopers van het primaire verschijnsel, waarvan alle sociologiese beredenering zal moeten uitgaan: de geweldige aangroei van de bevolking in de beschaafde wereld.

Tegenover dit feit gesteld is de zuiver-individualistiese opvatting een ondoordachtheid.

Een eenzijdig kausaal verband leggen in de geschiedenis is naar de huidige stand van de wijsbegeerte altans voorbarig zo niet een fout. Maar zeker is het dat heel de negentiendeëeuwse, wellicht ook de twintigsteëeuwse sociale ontwikkeling als een funktie van de aangehaalde verschijnselen zal moeten beschouwd worden, wil men zich rekenschap kunnen geven van de gang der gebeurtenissen en der menselike gedachte.

Wordt het individu gesteld in een noodzakelik verband - dat in veel opzichten zijn daden en zijn denken bepaalt - met de massale groepering

[p. 3]

van Klasse, Partij of Staat, in zijn innerlike gevoelswereld wordt het niet minder bemeesterd door massale indrukken.

De Belgiese socioloog Waxweiler wees in zijn kolleges voortdurend op de grote betekenis van het Urbanisme -

Is niet het moderne grote stadsleven de sleutel tot het recht begrijpen van allerhande... neurosen? Een teken voorwaar dat ook hier het individu aan de inwerking op zijn zenuwcentra van het intense leven van krachten en mensen buiten hem kan bezwijken. Dat dit in elk geval zijn individuele gevoels- en gedachtewereld in overwegende mate bepaalt kan niet meer in twijfel getrokken worden, zodat ook dit een aanduiding is dat het een vruchtbaarder hypothese kan zijn de gemeenschap het individu te laten bepalen dan andersom.

Met de geweldige aangroei van de bevolking hebben de stoffelike en geestelike voortbrenging tred gehouden. Of de ene dan wel de andere als de bepalende faktor moet worden beschouwd kan hier in het midden gelaten worden. Maar het praktiese maatschappelike vraagstuk dat er door gesteld wordt is de taak van de toekomst.

Die taak die de mensheid wacht zal meer dan ooit na deze oorlog een organisatoriese taak zijn, eer dan een scheppende: door een eenheid van techniese en arbeidskrachten een harmoniese gemeenschap te vormen waar aan de eerste vereiste van vergeesteliking van de massa, de stoffelike welvaart van allen, is voldaan.

Geen beschouwende levenshouding kan tot die taak voorbereiden of ze helpen vervullen.

In dienst van de gemeenschap wordt elk opgeroepen om te handelen; om tot de geestelike of stoffelike produktie bij te dragen.

Het anarchisties-individualisme dat de sociale organisatie als een spontaan verschijnsel in zijn systeem opnam of helemaal geen aanleiding vond om het probleem te stellen, kon tot geen vruchtbaar resultaat leiden ten aanzien van de voorhanden toestand.

Minder dan ooit na de desorganisatie door de oorlog van de universele samenwerking.

Naar alle kollektieve kultuurwaarden zal de belangstelling van de geestelike wachters van deze tijd uitgaan:

de Arbeiders-organisatie, - de Politieke Partij - de Staat.

[p. 4]

Het staatkundig indifferentisme van een vorig geslacht heeft afgedaan.

* *

*

En de Kunst?

Er zijn tekenen aanwezig dat ook zij zich nauwer gaat verbinden met ethiese waarden. Eén zijde van het kunstenaarschap is het overwegen van het fijne gevoelsleven boven het cerebrale. Juist het sensitieve leven van deze ontvankelike naturen moest door de geschetste sociale ontwikkeling diep worden beïnvloed.

Dat de levensvisie die de moderne kunstenaar ons in de laatste tijd geeft aan dynamiese intensiteit won, geschiedde dan ook niet toevallig. Het is de weerspiegeling van het feit dat de kunstenaar werd blootgesteld aan de inwerking op zijn voorstellingen van een versneld tempo van levende uitwendige krachten en massas.

Zoals alle menselik handelen streeft ook het artistieke scheppen naar een zuiver bewustzijn.

De moderne kunstenaar zal er meer en meer toe gedreven worden zich tot een inzicht in datgene wat die krachten en die massas beweegt op te werken. Het moderne gemeenschapsleven zal hem dan in geen van zijn geledingen vreemd blijven.

Zo knoopt de Kunst dan weer verbinding aan met wat een vroegere esthetiek als een haar vijandig element beschouwde: de ethiese en de politieke waarden die in grote mate richting en doel van het massale gebeuren in de moderne wereld bepalen.

Antwerpen, Februarie 1920.

V.