Roeping. Jaargang 35

[p. 606]

Journal

PIET CALIS - Tijdens een feest op de ‘smederij’ [zo werd Smits huis door ons indertijd genoemd] worden bij de piano enkele liederen gezongen. Eén van de aanwezigen merkte tijdens een rustpauze tegen een zanger die nogal ‘laag’ had gezongen op: ‘Zeg, je zingt een stuk te laag’. Gabriël keek het reeds ietwat benevelde gezicht van degene die dit opmerkte aan en zei toen: ‘Moet je luisteren, het stuk dat hij te laag zingt, dat heb jij in je kraag zitten’.

HAIMON - Ook in de biografie van Gabriël Smit duikt de mededeling op, dat hij tijdens zijn studiejaren op een Seminarie was. Dus toch, al was hij toen nog oud-katholiek en heette die school Seminarium van de Oud-bisschoppelijke Clerezie. Moest dat misschien, omdat je in Nederland anders niet echt een katholiek dichter kunt zijn? Op de foto, die het omslag van de drievoudige bloemlezing met inleiding Onderlinge Verstandhouding siert, is hij zelfs de netste jongen van de drie, de meest ingetogene vooral. Het is in elk geval merkwaardig, dat ook deze dichter, die na een anders-gerichte jeugd, dè stem van Katholiek Nederland zou worden, op een Seminarie is begonnen. Hij zal er wel allereerst zijn heengegaan, omdat zijn vrome oud-katholieke vader zulks gewenst heeft. Maar hij heeft er zeker ook zelf voor gevoeld, gelovend aan een latere taak als getuiger voor het heiligste dat hij zag. Wel zou hij er niet lang blijven. Een half jaar ongeveer, toen ging hij er reeds weg zoals kunstenaars altijd weer weggaan om zichzelf in hun eigen werkelijke wereld te vinden. Had de dichter, die in hem begon te rijpen, naar een oefenschool gezocht? Voor de schrijvers bestaan er geen academies. Voor alle andere kunstenaars zijn deze er wel, en het merendeel van hen maakt daar dan ook trouw gebruik van. Of trouw? Nu ja, maar ze vermelden het toch maar wat graag, als ze er geweest zijn, om zich te oefenen en voor te bereiden op hun later werk. Waar vindt een komend dichter daartoe de kans? Waar beter dan op een gymnasium, waar niet op de eerste plaats wordt gedacht aan het klaar stomen voor een examen en het woord roeping, zich geroepen voelen niet belachelijk klinkt. De dichter vindt daar wellicht de vruchtbaarste eenzaamheid en kameraadschap en al gauw vindt hij er de pijn en de verlossing van geheel alleen zijn weg te moeten gaan. Merkwaardig, dat Gabriël Smit toch, toch ook, op een seminarie geweest is.

JOOP VAN BREEMEN - Vanaf het eerste moment waarop de naam Gabriël Smit mij begon te interesseren tot op het ogenblik waarop ik met de persoon zelf kennis maakte, heb ik in een waan geleefd. Een dubbele waan. Ten eerste, dat ik zelf dichter was, twee dat de dichter Gabriël Smit een hoed droeg, op leeftijd was en wit haar had. Als ik zijn naam ergens onder een artikel of een gedicht las, kwam mij steevast het beeld voor ogen van mijn leraar Nederlands uit mijn H.B.S.-tijd. Een wit-harige, prekerig-sarcastische goeierd. Iemand die op zijn weg van en naar de school een gedegen gleufhoed droeg. Een die door stem, houding en voorkomen de indruk wekte alsof hij zo uit de wereld van de balie het klaslokaal had opgezocht.

Ik had het indertijd met mijzelf niet bepaald getroffen. Ik was namelijk dichterlijke aspiraties gaan koesteren. Daardoor stond ik met de wereld op gespannen voet. Erger was echter dat ik door het voortdurende lezen en schrijven van gedichten een soort van geestelijk delirium had gekregen, in een staat van psychische irrealiteit was gaan verkeren die bij buien de vorm aannam van een onaardse extase.

De fatale dweepzucht voor deze schone letteren was al in 1945 plastisch in mij gewekt door Gerard den Brabander's Holle Man, vervolgens elysisch bestendigd door Holst's Winter Aan Zee en uiteindelijk - via enkele tussenbedrijven - tot een romantische bezetenheid geworden door Hendrik de Vries' Toovertuin.

[p. 607]

Onnodig te zeggen dat ik volslagen weltfremd was. Het was een periode [en hier denk ik aan een zinsnede van Francis Jammes] dat de poëzie die ik eens gedroomd had te zullen schrijven mijn leven totaal bedierf.

Toen was er een goeie ziel die op het idee kwam mij een introductie te geven voor een andere dichter. Die dichter was Gabriël Smit. Met het gevolg dat ik op een doordeweekse dag naar 's-Graveland toog. Daar, aan het Noordereinde, even bezijden het kruispunt met de 's-Gravelandse weg, lag zijn woning, voorzien van een merkwaardig gemeentehuistrappetje dat mijn verbeelding niet weinig prikkelde.

Hoe onthullend was de kennismaking! Toen ik het trappetje beklommen had en de deur open ging, stond daar in levende lijve de dichter Gabriël Smit voor mij. Om te beginnen, was hij in de verste verte niet oud of grijs. Daarenboven kennelijk onwetend van het bestaan van hoeden. Tenslotte bleek hij bijna griezelig mager van gezicht te zijn en zo mogelijk nog magerder van lijf. Een indrukwekkende verschijning vanwege zijn bril vooral, vond ik. Want naar mijn gevoelens bestond hij door zijn takachtige magerte overwegend uit BRIL. De rest leek mij tamelijk nonchalant door een met materiaalschaarste kampende schepper daaromheen gecomponeerd. Hij ontving mij recht hartelijk en toonde zo'n welgemeende interesse voor mijn dichtertjesproblematiek, dat ik me pijnlijk in het nauw gebracht voelde. Met wat voor futiliteiten kwam ik hem eigenlijk lastig vallen? Mocht ik wel beslag leggen op de vrije tijd van iemand die zo'n razend druk leven had?

Het enige wat ik me achteraf van deze ontmoeting herinner, is dat ik gedacht heb: ‘Zo, dit was dan een dichter! Zo ziet dus een dichter eruit!’

HAIMON - Nu ben ik benieuwd, of in dit hulde-nummer voor de 50-jarige Gabriël alle facetten van zijn figuur zijn belicht. Welke zou ik voorop zetten? De dichter, of de vriend? Of misschien de katholiek? Of zou ik als eerste de mens in hem willen huldigen? Ja, de mens zou ik het eerst noemen, maar weet ik nu ook de reden, waarom ik dit zou doen? Zal de dichter niet de blijvende zijn? Heeft de mens zich in zijn poëzie soms niet het zuiverste uitgesproken? Dan nog, voor ons komt eerst Gabriël en later pas Gabriël Smit. Als hij door de telefoon tot je spreekt is hij er reeds helemaal, puur, zonder links of rechts. Wanneer we vergaderen, of samen reizen, of rond een tafeltje zitten, - wij, de anderen, behoeven dan bijna niet te praten -, is hij er met geheel zijn hartelijke, intelligente persoonlijkheid, Gabriël, tout court. Zijn hartelijkheid is even echt en substantieel als zijn poëzie, zij is alleen veel vlotter. Als dichter of inleider heeft hij nog wel eens een aanloop nodig, als vriend, als mens is Gabriël er altijd dadelijk geheel in. Er is nooit iets gemaakts, of gearriveerds bij hem. Hij is altijd: Gabriël.

JOOP VAN BREEMEN - Naderhand ben ik nog vaak bij hem aangezworven. Het bleef een aantrekkelijke tocht naar 's-Graveland. Soms had ik wat prullige probeersels bij me. Maar het was wel echt een gok om hem thuis te treffen. Ik probeerde het dan ook op alle mogelijke en onmogelijke uren van dag of nacht. De ene keer kwam hij uitgeput van de krant. Andermaal hadden lustig paffende leden van de 's-Gravelandse gemeenteraad hem als een zalm doorgerookt. Weer een andere keer stond hij op het punt af te reizen naar Italië. Soms, heel soms, vond ik hem thuis, doodgewoon thuis. Maar dat was dan meestal op een zondagmiddag, als heel die onmogelijke afmattende week hem nóg in de kleren zat. Hoe benijdde ik hem in deze tijd, geadeld als hij mij leek te zijn door het aureool van een publiekelijk erkend dichterschap. Want zelf was ik toen een wel heel treurige, uitzichtloze dwaalgeest. Wat mij niet weinig in de war bracht, was dat ik telkens weer op hoogst verrassende wijze met een andere dochter van den huize Smit geconfronteerd werd. Ik denk in dit verband aan wat Gabriël Smit zelf schertsenderwijs over zijn gezin aan Clare Lennart schreef: ‘... de wonderlijke samenleving waarvan ik volgens mijn trouwboekje het hoofd ben’ [zie: Op schrijversvoeten door Nederland]. Toen kwam min of meer

[p. 608]

als een donderslag bij heldere hemel het huwelijk van schrijver dezes, waardoor 's-Graveland enige jaren op de achtergrond raakte. Nee, toch ook weer niet helemaal. Wij ontmoetten de dichter eens bij toeval op het gloednieuwe station Rotterdam-Noord. Hij was de verjaardag van zijn broer wezen opluisteren... Weer zoiets ongerijmds! Het was voor mijn gevoel onmogelijk dat een dichter ooit zoiets als een broer kon hebben. Wat moest hij daar in 's hemelsnaam mee aanvangen?

Het gevolg van deze ontmoeting was een vage afspraak die - voor wat 's-Graveland betreft - nooit meer uit de verf is gekomen. Gelukkig ook maar, want 's-Graveland ligt ver weg als prille peuterbreinen achter de tralies hun kans op een geslaagde uitbraakpoging berekenen. Een ding moet mij wel van het hart: waar het nakomen van afspraken niet bepaald des dichter's sterkste zijde was, daar is hij toch in één opzicht enorm toeschietelijk geweest. Door namelijk in het diepste geheim naar Laren te verhuizen. Waarmee hij het ons aanstonds een stuk gemakkelijker gemaakt heeft, want hierdoor werden wij plaatsgenoten.

HAIMON - Zou dat plaatje van Gabriël als voetballer niet ook in het hulde-nummer mogen? Het is zo iets zeldzaams, een dichter als voetballer. Of wordt zijn beeld als dichterin-deze-tijd daardoor geschaad? Men kan zich Rilke in elk geval niet als sport-matador voorstellen. Is het bij Gabriël dan alleen maar zoiets als een folkloristische trek? Van een gezond folklorisme dan toch. ‘Er zijn mensen, die het raar vinden dat ik naar voetbalwedstrijden ga kijken. Waarom eigenlijk. Ik amuseer me daar best, en je mag toch zeker nog wel zelf je soort van amusement kiezen’. ‘Zelfs als dichter?’ ‘Juist, zelfs ook als dichter. Ik hoop, dat ik de jongens van de ere-divisie gauw weer eens aan het werk kan zien. Kunst met je weet wel, met de grote Kkha is het beslist niet, maar er zijn artiesten bij die het bekijken waard zijn. Meer ga ik er nu echt niet over zeggen, want het is daar al net als bij de poëzie, als je het gaat analyseren, is het aardige er subiet af.’ Ik sta aan jouw kant, hopelijk nog eens bij een interland. Hup Gabriël!

JOOP VAN BREEMEN - Welk een onafzienbare rij van befaamde landgenoten is er in het afgelopen jaar al langs het poëtenbed getrokken! Ik heb vaak de indruk gekregen dat heel Nederland in feite één gezellig familiekringetje is en dat het brandpunt van ons nationale cultuurleven tijdelijk aan de Gooyergracht gezocht moet worden. En hoeveel hebben wij door deze gedwongen rustperiode van onze vriend opgestoken. Zijn beminnelijke dynamische geest kon nooit nalaten ons deelgenoot te maken van de kleinste gebeurlijkheden uit zijn onmiddellijke omgeving. Daar was de erotiek der kamerspinnetjes bijvoorbeeld, waarvan wij door een lichtvoetig collega de morbide charmes hebben leren waarderen. Daar was het prille gezinsleven van een nestlend vogelpaar dat zich vlak onder zijn raam afspeelde. Ook dit chapiter bevat voor ons geen geheimen meer. Genoten heb ik hier vooral van zijn bijzonder scherpzinnige karakterontledingen naar aanleiding van het takjeschommelen der kleutervogeltjes. En ja, laat ik het tragische onverwachtse verscheiden van Piet toch even memoreren. Piet, die - benijdenswaardig voorrecht - een antiquarische Huygens als dak boven het hoofd had gekregen. Kraaloog-Pietje die in zijn korte hamsterleventje geestelijk heel wat mans geworden moet zijn, zo dicht bij al die letterlievende tijdschriften, boeken en studiewerken. Daar was ook 's dichters studie van het leven van Mozart. Hij was daar volkomen door gegrepen en had zich van lieverlee omringd met de meest beruchte standaardwerken. Boeken zo dik als oerwouden, waar hij zich als een weetgierige, bijziende leesolifant intens genoegelijk doorheen geschurkt moet hebben. Weshalve het kon gebeuren dat wij verwelkomd werden met een keur van Mozartiaanse bijzonderheden, die als een sneeuwjacht over ons onwetende hoofd kwam neergedwarreld. Een wonderlijk lange, stokjesachtig magere wijsvinger prikte de denkbeeldige muzieknoten erbij in de lucht.