Roeping. Jaargang 33

[p. 477]

Journaal

SMIT - Het is gelukkig voorbij. Van de twee Spoetniks zijn in de algemene conversatie gelukkig niet meer dan een paar dubieuze hondemopjes overgebleven. Overigens een bewijs van onze toenemende onverschilligheid en ook onze toenemende onmacht dit alles werkelijk te kunnen volgen. De eerste dagen heeft de opwinding mij ziek gemaakt. De Russen hadden het dan toch maar gedaan. Ja, maar dat konden ze dank zij een verfoeilijke dictatuur, die nu eenmaal in de practijk soms sneller en effectiever schijnt te werken dan een demo-, cratie, maar die daarom niet minder verfoeilijk is. Maar de Russen hadden het dan toch maar gedaan. Wat, nuchter beschouwd, wilde zeggen: ze hadden hun wetenschappelijke dressuur allereerst gericht op een spectaculaire stunt. En, even nuchter beschouwd, wàt verder? Het volgend jaar jagen zij een nog grotere raket de ruimte in. Niet met een hond, maar misschien wel met een mens, een vrijwilliger of zoiets. Arme man. En dan gaan ze, je zult het zien, naar de maan. Ik zal het nièt zien, of liever: ik zal er niet naar kijken. Het interesseert me nauwelijks. Eerst naar de maan, en dan naar Mars. En wat dan nòg? De mens beheerst de wereldruimte. So what? Hij beheerst niet eens de aarde, laat staan zichzelf. Ik zie met de beste wil ter wereld niet in, waarom ik persoonlijk op een of andere manier trots of geagiteerd zou moeten zijn omdat ergens 1500 kilometer boven mijn hoofd een kleine, dode hond met allerlei ingewikkelde apparaten tussen zijn nu doffe krulhaar door het heelal suist. Honderd jaar geleden kon de mens zich nauwelijks sneller voortbewegen dan met de snelheid van een paard, nú kan hij zich dank zij een bepaald griezelig ingewikkelde apparatuur binnen onze dampkring sneller voortbewegen dan het geluid, en hij schiet een hond door het heelal met een snelheid van 29000 KM per uur. Over een jaar, misschien over twee, drie jaar, kunnen die snelheden worden verdubbeld en dat zal nog wel doorgaan. Dan gaan we naar de maan! Verrukkelijk... Maar wat gaan we daar doèn? Kijken. Naar wat? Naar de kant van de maan, die we hier nooit kunnen zien. Heerlijk... En àls we daar gekeken hebben? Dan wéten we dat. Zalig, maar wat dàn? Dan gaan we naar Mars. Nòg heerlijker. En dan? - Kortom, ik begrijp er niets van. Ik heb uiteraard eerbied voor knap ingenieurswerk, ik heb diep respect voor de fenomenale hersengymnastiek die er achter zit; de enorme ruimte die de technische ontwikkeling vrijmaakt, vervult mij met onbetwistbaar ontzag. Ik heb laatst een rekenmachine gezien, een grote, grijze kast met knopjes er op en een soort brievenbus eraan, die in een uur kon uitrekenen wat honderd ijverige boekhouders nog niet in een maand konden. Eenorm. Ik heb een vertaalmachine gezien. Ook enorm. Maar toen begon ik het ook griezelig te vinden. Vooral omdat de ingenieurs, die die dingen maken, erover praten alsof het mensen zijn. Ze hebben het bijvoorbeeld over het geheugen van de machine. Maar goed, ik heb voor die dingen ontzag, doch ik ben er beslist niet nieuwsgierig naar, evenmin als ik dat ben met betrekking tot de maan of tot Mars. Ik weet nog zo verschrikkelijk weinig van de aarde, van een dier, van een bloem. Om nog maar te zwijgen van de mens, en de mens die ik zelf ben. Daarenboven: ik ken een paar mensen, die zich met deze dingen bezighouden. Verschrikkelijk geleerd, maar verschrikkelijk onvolwassen. Vreemd uitgegroeide, algebraïsche pubers, puberachtig trots op wat begint met één en één is twee. Oudachtige jongens, waarvan het me niets zou verwonderen als ze 's avonds thuis speelden met electrische treintjes. En het is juist die enorme technische preoccupatie naast die enorme menselijke onvolgroeidheid, die voor mij de zaak zo griezelig maakt. Ik heb met een van deze supergeleerden een hele tijd zitten praten en hij begon

[p. 478]

voortdurend over het slotkoor van Beethoven's Negende. ‘Alle Menschen werden Brüder’. Toen wist ik het wel. Een en één is twee, en dat heel ingewikkeld, en gedragen door een padvindersmentaliteit. En de superieurste consequentie van dit alles is, dat op dit moment een dode hond in een klein hokje door de ruimte suist omwille van een communistische machtsdroom. Maar het enige dat mij van één en één interesseert is, dat het misschien iets heel anders is, misschien wel één, misschien wel drie. Ik las vanavond in Keats. ‘I stood tiptoe upon a little hill.’ Ze doen het hem maar na. Ik geef er allebei de Spoetniks voor, al begrijp ik óók dat dat eenzijdig is, of subjectief. Maar tóch doe ik het.

VAN DER PLAS - De ‘Collected Poems’, deel 2, van Roy Campbell. Nu verschijnen ineens de artikelen over hem, in de Engelse bladen. Dat krijg je pas als je dood bent, soms. Want vóór mei 1957 was Roy Campbell in ieder verdomhoekje dat je je maar voor kunt stellen. Waarom? Omdat hij, toen bijna alle Engelse literatoren in de Spaanse burgeroorlog hetzij in Spanje zelf, hetzij op protestmeetings, in perscampagnes en bellettrie de zijde van de Republikeinen kozen, de euvele moed had met de troepen van Franco te vechten. En hij was katholiek, hij was eigenlijk de laatste belangrijke katholieke dichter in Engeland. En na al de jaren dat ze zijn werk geboycot hebben kunnen ze, omdat hij dood is en omdat dat verzameld werk zo ostentatief verschijnt, niet meer om heen. Wat weet ik zelf eigenlijk van die burgeroorlog? Ik was zeven, acht, negen, tien toen hij werd uitgevochten. Ik las erover in de krant; ik denk dat ik argeloos zó al partij had gekozen voor de zijde die optrok, omsingelde en wòn, vooraleer ik, uit de katholieke kranten en de Illustratie en om dat ik op school hoorde van het Alcazar, aannam dat ik als katholieke jongen sowieso vóór Franco moest zijn en tegen de communisten, die katholieke priesters vermoordden. Wat wist ik van andere zaken? Ik zou wel eens een samenvatting willen lezen over de houding die de gemiddelde katholieke intellectueel in de dertiger jaren ten aanzien van loyalisten en republikeinen innam. Want zou het in Nederland mogelijk zijn geweest dat een dichter die voor zijn pro-Franco-houding uitkwam daarna zo stelselmatig doodgezwegen was, als Roy Campbell in Engeland? Hij was een man van actie. Geboren in Zuid-Afrika, zat hij daar in het zesde regiment infanterie toen hij 15 was. Hij woonde lang in Spanje en Portugal, ‘mostly in the horse-line’, maar meldde zich op 3 september 1939 als vrijwilliger in Engeland, om in '45 verminkt uit de oorlog te komen. Hij was een man die vèchten moest om zich in leven te kunnen blijven voelen. Dodelijk zijn de satires in deze Collected poems II, vooral in Talking Bronco en The flowering rifle.

Dat laatste typeert hem precies, als mens en dichter: zijn geweer stond in bloei; met een geweer in zijn hand leefde hij pas; en zijn pen was een geweer, het schoot scherp, maar het schoot bloemen. Nu kunnen ze niet meer om hem heen, nu moeten ze toegeven dat hij een véél groter dichter was dan Spender en Day Lewis en Mac Neice, de uiterst linkse voormannen [met Auden] van de dertiger jaren. Maar hoe pijnlijk zal het zijn deze constatering te maken door middel van de gedichten waarin diezelfde vier links rechts klits klats om hun oren krijgen in het beste Engelse satirische gedicht sinds The rape of the lock; hoe moeilijk moet dat zijn voor de aanhangers van Campbell's verklaarde vijand Mac Spaunday [zijn contractie van Mac Neice, Spender, Auden en Day Lewis], wie hij terecht verwijt dat zij hun steun aan de republikeinse zaak niet verder uitstrekten dan tot zelfzuchtig gemodder achter de linies, terwijl hij dan tenminste vocht; dat zij onder de tweede wereldoorlog óf Engeland de rug toekeerden [Auden] of zich tot brandwacht lieten benoemen, terwijl hij dan tenminste vocht; dat zij al die jaren [en nu] nog steeds de grote patriotten heten, terwijl hij doodgezwegen werd of suspect genoemd. Ik zou wel eens willen weten of ik, die nu van zijn gedichten geniet, ooit nog eens een objectieve geschiedenis

[p. 479]

zal kunnen lezen van een burgeroorlog die de dichters zó diep verdeeld heeft. Maar ik weet nu in elk geval al zeker dat, als Campbell vanwege zijn toenmalige denkbeelden het grootste ongelijk zou blijken te hebben, ik zijn gedichten prachtig zal blijven vinden.

If you hear of my death, do not worry two hoots.
It will mean that Existence is changing its boots.
For my lot is the football's, in pleasure or strife,
Addicted to getting a kick out of life.

SMIT - Garmt Stuiveling wordt dezer dagen vijftig jaar. Of ook: prof. dr. G. Stuiveling. Ik ken hem al jaren van vrij nabij, het laatste jaar ook in een van de talloze besturen, waarvan hij deel uitmaakt. Er wordt in katholieke kring nog wel eens over hem geklaagd. Ik hoorde hem laatst smalend ‘een atheistisch humanist’ noemen. Ik voel in principe niets voor die etikettenplakkerij die een gecompliceerd wezen, als ieder mens nu eenmaal is, altijd onrecht doet. Wanneer Stuiveling niet in God gelooft zoals wij dat zeggen en hopen te doen, behoren wij minstens voor zijn eerlijk verworven levenovertuiging het respect op te brengen dat iedere eerlijk verworven en consequent positief gediende levensovertuiging verdient. Daarenboven lijden wij, katholieken, zeer sterk aan een merkwaardige kwaal: wij mogen onder elkaar gerust zeer critisch zijn over zaken en toestanden in verband met de Kerk en het kerkelijk leven, dat staat flink, maar als een niet-katholiek vrijwel hetzelfde beweert, is hij een anti-papist. Maar zo simpel zijn de zaken niet, zeker niet bij een zo gecompliceerd man als Stuiveling. Hij zelf zal het misschien ontkennen, maar ik ben er nog niet zo zeker van dat Stuiveling niet in God, in een God of een god gelooft. Ik las dezer dagen zijn pas verschenen verzamelde gedichten ‘Echo en echo’, merkwaardige, hermetische verzen die een wonderlijk bedwongen spanning verraden en onbetwistbaar een religieus levensbesef. Daarenboven: Stuiveling mag dan beslist niet rooms zijn, hij is een voortreffelijk democraat en als zodanig kan hij veel katholieken tot voorbeeld strekken. Hij was in de vele commissies, waarin wij samen zitting hadden, ten opzichte van katholieken royaler en objectiever dan vele katholieken het ten opzichte van hem zouden zijn. Voor het haast griezelig vele, dat hij in jury's, commissies, besturen en als hoogleraar voor het letterkundig leven in Nederland doet, heeft hij daarom ook recht op een woord van dank uit katholieke kring. Het zij hem hier ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag gebracht.

TEGENBOSCH - Een lange treinreis is vanavond spannend geworden door het Journaal van schipper Willem IJsbrantsz. Bontekoe. Onze zeventiende eeuw is me nooit eerder zo ontroerend en spannend en zo menselijk voorgekomen. Het zal dan geen literatuur zijn, ik wil het totnutoe ongelezen deel van Vondel als kostprijs ongelezen laten, hebbende kennis gemaakt met Bontekoe. Er mag bij Vondel geweld voorkomen en menigerlei driestheid, waar zal ze te vinden zijn een mededeling als deze: ‘Andere kauwden bosse-kloten [geweerkogels] en musquetskogels; anderen dronken haar eigen water. Ik dronk mij eigen water zo lang als 't goed was; want het werd achterna onbekwaam om gedronken te worden.’ Bontekoe's schip is dan tengevolge van een pietluttig ongelukje de lucht ingevlogen: de botteliersmaat laat bij het brandewijn tappen een dief van de kaars in de sponning van het vat vallen, het vat explodeert, het brandende vocht loopt in het lager gelegen ruim met de smidskolen, dan wordt de kruitkamer aangetast en het onheil voltrekt zich. Dagen dobberen de schipbreukelingen in een bootje op zee. ‘De benauwdheid werd hoe langer hoe zwaarder en groter, en het volk begon zo wanhopig, mistroostig en wreed op malkander te zien, dat het leek dat ze malkander bijkans zouden aangetast hebben om te eten; ja, spraken

[p. 480]

daarvan onder malkander, en vonden goed de jongens eerst op te eten; die op zijnde, wilden zij daar om werpen, wie men dan aantasten zou; waarover ik in mijn geest zeer ontroerd werd en uit groter benauwdheid bad ik God almachtig, dat het zijn Vaderlijke ontfermhertigheid daartoe toch niet zoude laten komen, en ons niet verzoeken boven 't vermogen, wetende wat maaksel dat wij waren’.

Van Vondel tot Vos zal het vruchteloos zoeken zijn om een passage van gelijke vitale spanning te vinden. Toch wordt van Bontekoe op zijn best vluchtig gerept in de literatuurgeschiedenis en ofschoon zich geen boek met zoveel plezier laat lezen, ontbreekt hij op de literatuurlijsten. Toch leert men een groots aspect van de zeventiende eeuw waarschijnlijk nergens beter kennen. En toch mocht Bontekoe's Journaal een ‘monument’ voor onze zeventiende-eeuwse Nederlanden heten: namelijk zowel voor de pioniers der koopvaardij als voor het geloof onzer christelijke voorzaten.

SMIT - Vanavond zat ik weer eens te lezen in het door het Centraal Bureau voor de Statistiek verspreide rapport over de leesgewoonte in Nederland. Ik heb mijn wenkbrauwen weer eens gefronst over het weinig lezen der katholieken. Wij halen cijfer 63, de hervormden 72, de gereformeerden 84, de andere kerkgenootschappen 82, de buiten-kerkelijken 76. En onze meest geliefde schrijvers? In volgorde: Antoon Coolen, A.J. Cronin, Toon Kortooms, Havank en Pearl Buck. Een vreemdsoortige combinatie. Op Coolen mogen wij trots zijn, maar wat bindt ons in vredesnaam aan die slappe ethiek en die ferme mannen van Cronin? Met Kortooms ga ik ook accoord, maar waarom nu weer Havank? Slechter detectiveromans dan hen schrijft zijn er beslist niet. En Pearl Buck: ‘mooie’, edele damesboeken, geen onvertogen woord. Wij zijn toch wel ingekankerd puriteins.

Overigens zijn de meest gelezen schrijvers onder ‘leidinggevenden en welgestelden’ over het algemeen in volgorde: Arthur van Schendel, Antoon Coolen, Pearl Buck, Graham Greene en Havank. Ook wondelijk. Zou bijvoorbeeld Van Schendel het over vijf, tien jaar nòg zijn? Ik vind het prachtig, dat hij zo uit de bus komt, maar ik vertrouw het niet helemaal. En hoe komt Graham Greene er zo onverwacht tussen? Om van Havank maar te zwijgen. Merkwaardig ook, dat van de Nederlandse schrijvers, die ‘men’ als zodanig ou sérieux neemt, alleen Antoon Coolen en A. den Doolaard op de lijstjes voorkomen. Vestdijk is nergens te bekennen, Bordewijk wordt één keer zijdelings genoemd. Geen Hella Haasse, geen Adriaan van der Veen, geen Anna Blaman. En overal duikt nog steeds de oude mevrouw Courths-Mahler op, onverwoestbaar, als alle Kitsch. Zo'n statistiek stemt wèl tot bescheidenheid.