Roeping. Jaargang 31

[p. 323]

Leo Derksen
Na de trein van vijf uur

IN die dagen kwam er soms een glimlach. Die lag dan zeer smal over het magere gezicht als was hij er niet werkelijk. Dan geloofden wij er niet in. We drongen in de hoek en stonden daar met strakke gezichten, helemaal ontspannen, maar ergens in ons toch geladen met iets, dat een verwachten was. Daar konden we uren staan, steeds maar kijkend naar het gezicht, dat geel begon te worden en naar de mond, die zich steeds onnatuurlijker als een spelonk opende om wat lucht door te laten of om zich te wringen in een grijns, die we niet eens meer herkenden als de oude, vertrouwde glimlach.

Wij spraken bijna nooit. In die stilte en ogenblikken van verwachten waren onze gedachten draadloos met elkaar verbonden; wij begrepen elkaar onmiddelijk en verwonderden ons nergens meer over. Zo streken dan de uren voorbij, zoals ook de dagen voorbij waren gegaan: het lichaam vòòr ons in het bed, waarvan de dekens nauwelijks bewogen en daarboven het geelachtige gezicht, waarvan het vel zich slap om de beenderen begon te plooien.

Later pas, werden we toch bevangen door die vrees. Eigenlijk nieteens om dat lichaam, het soms steeds langer uitblijven van de ademhaling of om de geladenheid van iets ongekends, dat zich in alle dingen in deze kamer had genesteld; en evenmin om de ogen, die ons begonnen aan te staren alsof zij ons nu pas voor het eerst en werkelijk zagen sinds ons bestaan. Waarvoor we bang waren was de schaduw van iets vreeswekkends, van iets ontzaglijks en niet te definiëren groots; een schaduw, die zich slepend over de kamer ging uitstrekken. Wij waren bang, dat die schaduw ook ons zou vangen, - vandaag of morgen misschien. Wij waren bang voor de stilte, die komen zou, wanneer hij van het hele lichaam bezit genomen zou hebben en de ogen ons wèrkelijk nooit meer zouden zien. Wij waren bang voor de dood!

Gérard was de eerste, die het opmerkte. We zagen het aan hem: hoe hij stil bleef staan en met wijd-gesperde ogen naar het gezicht op het kussen keek alsof hij [net zoals die ogen daar in het bed ons] nu zelf voor het eerst het lichaam herkende. Hij drukte zijn handen met de palmen plat tegen de muur achter hem en bleef zo kijken. En intussen zonden zijn gedachten s.o.s.-signalen naar ons, die wij opvingen en begrepen.

Hij was ook de eerste, die het woord ‘dood’ uitsprak. Eigenlijk kenden we dit woord allang. Al vanaf het ogenblik, dat de eerste pijnen begonnen waren hadden we dit woord in onszelf gedacht en het was verder nooit meer uit die

[p. 324]

gedachten weg geweest. Toch bestond het daar niet in die taalkundige vormgeving maar meer als een verbeelding van eeuwigheid en het eindelijk zwijgen van dit lichaam. En uitgesproken hadden wij het ook nooit. We dachten misschien, dat wij door het uitspreken daarvan iets onkuis’ of iets afschrikwekkends zouden oproepen; iets, dat werkelijker was dan het leven omdat het niet meer te genezen zou zijn. Nu Gérard echter ‘dood’ gezegd had, had hij daarmee de realiteit opgeroepen. Het leek alsof hij gezegd had, dat we allemaal door de pokken aangetast waren en ook sterven zouden.

Wij stonden heel stil, met de handen ook plat achter ons tegen de muur, en overdachten het woord. En de dood werd een zichtbaar ding; een gezicht op een kussen; een stilte. De dood werd angst.

Hoelang ieder van ons bezig was die angst voor zich te verwerken weet ik niet. Het waren misschien uren; misschien ook enkel maar minuten, seconden. Maar in die tijd glimlachte het gezicht tweemaal. Dan ontplooide de mond zich als een verteerde vlag en trok scheef tot een magere grijns, die aandoenlijk had moeten zijn doch het niet was. Intussen keken dan de ogen van Gérard naar mij en van mij naar Jeanne. Op haar bleven ze dan minuten lang rusten [of waren ook dàt maar seconden?] en wij stonden er naast alsof we getuigen waren bij een geheimzinnige, door ons niet begrepen séance; een geruisloos gesprek van enkel ogen; een draadloze uitzending van een laatste groet, die door Jeanne echter alleen maar met angst werd beantwoord. Zij voelde die ogen op zich rusten als een grafsteen totdat zij weer verborgen werden onder de al bijna zwarte oogleden en de glimlach uitgleed tot een pijn. De stilte, die dan volgde, duurde soms wel twaalf tot vijftien tellen; dan opende de mond zich weer en hapte schurend naar lucht.

Dit alles gebeurde tweemaal, terwijl wij het woord ‘dood’ overdachten. Het had iets van een sahara en we voelden, dat het zweet vanonder onze oksels neerdreef langs het lichaam. Buiten hooorden wij het geluid van een trein, die drie kilometer verder door de hei snelde.

Eindelijk nam Gérard een tweede besluit.. Hij week terug van de muur en sloop op zijn tenen langs het bed. Hij vluchtte. Het had iets van een waanzinnige aftocht; een vlucht voor de dood. Zijn bewegingen waren die van een clown: grotesk, onzeker en met schrikgebaren. En toen hij eindelijk de deurkruk in zijn handen had, zagen wij een rilling door hem heengaan, die op ons oversloeg. Er brak een paniek los, die allang in de spanning opgesloten had gezeten; we waren al die tijd al bewoond geweest door de paniek en Jeanne en ik achtervolgden hem. Wij letten nauwelijk op elkaar; we drongen langs het bed waarnaar we dagen lang hadden staan kijken en voelden de paniek. En pas bij de deur keken we opzij, naar het gezicht op het kussen, waarin de ogen

[p. 325]

weer open waren en ons aanstaarden. Misschien had ik toen getroffen moeten worden door de uitdrukking die daarin lag; maar ik was tezeer bevangen door de vrees, dan dat ik de betekenis daarvan kon realiseren. Pas buiten, toen we de deur achter ons gesloten hadden, wist ik de verbijstering in die ogen te herkennen. Een verbijstering en tegelijk een teleurstelling om ons vluchten; een angstkreet van een paar ogen in een geel gezicht. En ik drukte mijn wang tegen de koude muur en bleef zo staan.

Vanaf dat moment was de angst nog meer reëel geworden. Zij was niet meer alleen maar wurgde ons in gezelschap van de wroeging. Wij zaten in de kamer naast die, welke wij ontvlucht waren en legden onze handen in de schoot. Alleen Gérard liep eindeloos rond de tafel om zich af en toe om te keren en een andere richting te nemen. Zijn stappen klonken hol en hoog. Zij klonken macaber als van iemand, die met de dood gelijke tred wil houden; - nee, als van iemand die de dood wil bezweren, overstemmen. Hij trachtte, rond de tafel, de dood te ontlopen.

Jeanne en ik zaten stil en staarden door het raam. Het was alsof we alle woorden tussen ons hadden opgedeeld. En alleen de dood hing als een bloedzuiger aan ons lichaam en we konden er niet meer van los komen.

Toch bleef het onvermijdelijke, dát wat komen moest, nog lang weg. Het kwam pas na uren alsof het geluid eerst kracht had moeten verzamelen voordat het het lichaam had kunnen verlaten. En vanaf dat moment was ieder van ons alleen: onze verbondenheid tegen de gemeenschappelijke angst was uiteengevallen in een afschuwelijke eenzaamheid in de wroeging. Wij ontweken het elkaar aan te zien; Gérard begon nog driftiger te lopen als probeerde hij met zijn stappen het geluid te overstemmen; Jeanne verborg het gezicht achter haar handen; ik hoorde het geluid beuken aan mijn oren als een aanslag op mijn angst voor die andere kamer en wat ik daar vinden zou. En toch was dit enkel maar het begin; de stem had alleen maar om water gevraagd. En ook later vroeg hij alleen maar om eenvoudige dingen: om een hand, die het verzakte lichaam wat wilde optrekken, om een doek, waarmee de transpiratie van het voorhoofd kon worden geveegd en dan weer om water. Wij staarden naar de kraan alsof we sabotage pleegden; wij staarden naar onze handen, die het lichaam konden optrekken alsof zij vreemde handen waren, die willoos en ongehoorzaam ons weerstonden. En wij staarden weer naar de kraan.

Soms wist de stem zich een naam te herinneren, die dan bij voorkeur die van Jeanne was. En het leek alsof de ijle vogel van het geluid, na al die tijd doelloos en wanhopig door de kamer te hebben gecirkeld, dan eindelijk bij haar op de schouders neerstreek om zijn klaagzang te herhalen. Dan boog Jeanne zich voorover en drukte haar handen nog dichter tegen haar gezicht en

[p. 326]

hoorden wij haar zachtjes schreien. En Gérard, die al zeventien was en dus de oudste, ging dan naar haar toe en streelde haar haren om dan weer zijn kringloop rond de tafel te beginnen.

Zo zaten wij dagen achtereen. We sliepen op onze stoelen, in zoverre wij slapen konden. En soms slopen we op onze tenen naar de kamerdeur en luisterden; maar het enige dat wij hoorden was het schurende geluid van een mond, die adem zocht en van een keel, die al bijna verstikt was. Dagen lang luisterden wij naar die stem en al die tijd hing de angst tussen ons en datgene waar die stem om vroeg; tussen ons en vader.

Soms kwamen er dan ogenblikken, dat wij ons niet meer durfden bewegen. Wij hielden onze adem in, als trachtten wij onze aanwezigheid voor elkaar verborgen te houden. Jeanne zat dan zo roerloos, dat ik vreesde dat zij gestorven was. Alleen Gérard bleef voortgaan met zijn nerveuze, dood-ontlopende kringloop rond de tafel. En het geluid van zijn stappen werd somstijds omlijnd door het geraas van de treinen, die regelmatig elk half uur door de hei trokken: die van de halve uren, die naar de stad toegingen en die van de hele uren, die uit de stad vertrokken waren. En het woord DOOD, door Gérard eenmaal uitgesproken, stond als een mene tekel op de wand.

Na dagen [of waren het ook alleen maar uren?] stond Gérard plotseling stil. In de stilte, die toen volgde, hoorden wij weer het hese geraas van een trein, dat nu ineens heel anders was: het scheen een geluid te zijn geworden, dat een boodschap bracht; dat ver af door het land snelde, steeds verder en zwakker, om ons weer alleen te laten in een nieuwe stilte, geheel anders dan de vorige. Gérard steunde met een hand op het tafelblad en hield zijn hoofd een weinig schuin. Het leek alsof hij deze nieuwe stilte ook had opgemerkt en overdacht hoe hij haar zou moeten aanvaarden en uitleggen. En toen hij tenslotte langs ons heen keek naar de muur achter ons [de muur van de andere kamer] wisten wij, dat hij de nieuwe stilte aanvaard had. En wij wisten ook, wat hij zou gaan zeggen; dit: dat er iets niet meer was, wat we al die dagen hadden gehoord: de stem, die om water vroeg, of om een hand; dat het al twee dagen stil was. En toen hij het zei knikten wij. En daarna begonnen wij te schreien.

Dat was na de trein van vijf uur.