Roeping. Jaargang 30

[p. 44]

Max Jacob
Het mannetje van de kerken
Een novelle

DE onzichtbare tegenwoordigheid van God in zijn onderscheiden heiligdommen openbaart zich bij dezelfde gelovigen niet in een soortgelijke gemoedsbeweging. Aanplakbiljetten onthullen het bestaan van bedevaarten en van reisbureau's die deze op touw zetten. Ik eerbiedig, ik bewonder, ik houd van het vuur der vrome bedevaartgangers naar de kennis van God in zijn menigvuldige verschijningsvormen. Ik wil niet aannemen dat zij alleen maar zinnelijke genieters zijn, geregelde bezoekers, mensen die het heerlijk vinden ontvoerd te worden, evenmin als ik dat doe ten opzichte van de geleerde die voor de waarheid staat of de ontdekkingsreiziger met de wereld voor zich. Heus! In Gods tuin worden mooie karakters gekweekt... ik heb er gekend... ik ken er... in die van de duivel eveneens... misschien!... Dat wekt verwarring!... Ik kan niet spreken over de onwankelbare zielen die door de hoop het oog of het hart van Onze Lieve Heer te benaderen, ver van de stations worden gevoerd, tot in Italië en Spanje. Ik wil al evenmin spreken over onze gelovigen op katholieke feestdagen in Parijs, die elkaar herkennen zonder elkaar te groeten, in de Sainte-Geneviève op 3 Januari, in de Sacré-Coeur van Montmartre op bepaalde Zondagen, in de Notre-Dame-des-Victoires te allen tijde. Ik wil slechts over een enkele bedevaartganger spreken, een pelgrim van de afgelegen Parijse kerken; ik wil erover spreken want in iemand anders zal het wel nooit opkomen dit te doen.

Hij is zo klein, zo weinig omvangrijk dat men hem niet opmerkt. Hij heeft zulke gewone, rode, ronde, onbeduidende gelaatstrekken dat het wel lijkt of hij er helemaal geen heeft. Hij heeft geen haar, geen snor, geen leeftijd. Heeft hij wel een naam? ‘Hij komt hier elke dag’, zei een kerkeknecht tegen me bij wie ik navraag naar hem deed omdat hij te vrolijk tegen een priester had gesproken en hem ‘meneer’ had genoemd, terwijl hij zich steeds maar hakkelend verontschuldigde. ‘O, dat is een heel net, een heel goedgeefs iemand! Kijk! Daar zit hij te huilen bij de kapel van de heilige Theresia. Hij gaat zo alle Parijse kerken af!’

Ik keek naar hem: hij heeft een smalle, boosaardige mond, ogen waaruit alle leven geweken is. Zijn kleding getuigt van veel smaak maar is afgedragen. Zijn hoed moet duur gekost hebben maar past hem niet. Daar staat hij te praten met de kerkeknecht, hij doet zijn best om zalvend te zijn: hij glimlacht; hij

[p. 45]

heeft de mensen lief. Ik noemde hem het mannetje van de kerken. Men heeft mij het verhaal verteld waarvan hij de held is.

Met heel kleine, snelle pasjes draait hij om het middenschip in een van de kerken uit de voorsteden; hij bidt niet: hij is hardvochtig en hoovaardig; hij zoekt de sacristie, ze ligt voor hem, toch gaat hij door met zoeken, hij is kippig. ‘Sacristie’, ha! daar is het! Hij aarzelt weer - gaat binnen - blijft staan - wacht tot hij wordt opgemerkt.

‘Komt u voor een huwelijk?... een... doop... een... begrafenis?’ Het mannetje uit de kerken wordt zo zalvend en beleefd mogelijk.

- Ik... ik kom... nee... ik kom... minder belangrijk... neemt U mij niet kwalijk... ik kom om een kleine dienst... Kunt u... o! vergeef me... mijn agenda... dat is geen misboek... och, och, och! dat zijn de monumenten van Parijs... Mijn agenda vermeldt in deze wijk alleen maar de Sint Jan van Belleville en de Sint Jozefkerk van Ménilmontant. Zijn er nog andere?

- Op de Boulevard de la Villette vindt u de kapel van de H. Maagd in een drukkerij; in de Rue de Bagnolet ligt de Vlaamse Kerk, vlak bij het Canal Saint Martin.

- Die ken ik, die ken ik, die ken ik, o, het spijt... het spijt mij zeer... toch wel! ...ik vind het wel, meneer..., pater.

De priester heeft hem voor een vreemdeling aangezien of als hij gemerkt heeft dat hij begon te huilen toen hij wegging, voor een gek!

Sinds de mensen niet meer worden weerhouden door de verplichtingen die de oorlog oplegt, denken zij veel aan de huwelijksplichten en degenen die God vragen hun verbintenis te bekrachtigen zijn talrijker dan men vaak wel meent.

Op een Zaterdagmorgen, tegen twaalf uur, ging het bespottelijke mannetje van de kerken de Sint Jan van Ménilmontant binnen, een godshuis dat nog nieuw is maar dat door de menigte is verontreinigd als een gemeenteschool. De trouwstoeten waren talrijker dan de priesters die de huwelijken moesten inzegenen en minder talrijk dan de kapellen in de grote kerk.

[Gebed] ‘Onze Lieve Vrouw van het Kruis, zei het mannetje van de kerken, geknield op de treden vna een kapel, zegen alle gelovigen die hier zijn om het sacrament van het huwelijk te ontvangen. Sint Jan, geef mij een beetje verstand, dan zal ik vanmorgen alleen maar groenten eten, een beetje verstand want ik begrijp niets. Sint Jozef, geef mij kuisere gedachten in, want er is onzedelijkheid in mijn ogen, in mijn oren, in mijn hoofd en op mijn lippen. Heilig Hart van Jezus, schenk mij liefde voor de mensheid, want ik verheug mij in het vooruitzicht van haar rampspoed en de wraak. De boosaardigheid spuit uit mij op als water uit een fontein. Ach, Heer! je wordt schijnheilig wanneer je er over denkt je leven te beteren en er niet in slaagt’.

Voor de helft van de kapellen en tegen de helft van de heiligen die in de

[p. 46]

kerk worden vereerd had hij zo gesproken; hij maakte zich gereed om de andere een bezoek te gaan brengen, toen hij werd opgehouden door de bruiloftstoeten. Achter elk der nieuwe gezinnen peinsde hij toen over de rampen die het zouden kunnen treffen en hij bad God deze af te wenden.

Terwijl hij zo bad en huilde kwam hij bij een grote gesloten deur en bij een kapel waar het lichter geweest zou zijn als de ruiten schoner geweest waren en die op de dag zeker vrolijker moest zijn door het houtwerk, de meubelen en de ornamenten van de consecratie.

Twee treden leidden naar deze grot waar geen wonderen gebeurden en die door twee waskaarsen niet werd verlicht. Daar wachtten drie stakkers op een priester. Hij kwam zonder schitterende misgewaden en had een boek bij zich. Hij werd gevolgd door een zwarte arbeider die eerder geschikt zou zijn om doden te dienen dan levenden. Ach, wat is dat hier een armoedig huwelijk! Geen stoelen! Geen vrienden! een enkele getuige, een loense, blonde bultenaar, neergehurkt op een bidstoel.

De priester begon zeer vlug en heel zacht te lezen: ‘God van Israël... heiligheid der huwelijksbanden... sterke vrouw... Rebeca... aartsvaders... Jezus Christus bracht... geen ruwheid... de eeuwige vader... kinderen...’

Het bespottelijke mannetje van de kerken luistert niet; door zijn tranen heen beziet hij het treurige mensdom. De hoed en de japon die dit getrouwde dienstmeisje zelf heeft genaaid, daarbij zo goed ze kon de mode volgend, het kinderlijk en verlegen uiterlijk van deze kellner.

‘Leg uw rechterhand op die van uw echtgenote. Gij zijt verenigd voor God!’ zegt de priester.

- Mijn gebeden wegen best op tegen die van onverschillige, wereldse mensen, denkt het bespottelijke mannetje van de kerken. Kinderen! kinderen van dit volk van Ménilmontant, mijn gebeden hebben meer kracht dan die der goddelozen [hoogmoed, zonde van hoogmoed]. Er was een vriend bij jullie huwelijk, kinderen! Nee! Jullie hebben geen armenmis gehad; jullie hebben mijn gebeden gehad. Zegen hen, mijn God!

- Wacht u daar op mij, zegt de priester vlug, ik ga in de sacristie het trouwregister halen. Kunt u tekenen? Mooi zo! De getuige ook? Mooi zo! Ik... heb niet gesproken over ringen... ahum?... wacht u op mij, over een paar minuten is het gebeurd.

Dan zegt de echtgenoot voor God:

‘Jij kent die ouwe vent die daar al van het begin af zit te plakken. Wel waar! Ik zeg dat je hem wel kent! Jij hebt altijd veel opgehad met oude kerels. Hij huilt. Nou moe! Wat een idee! Hij huilt omdat jij met een ander trouwt.

- Je had beloofd dat het na ons trouwen uit zou zijn met die flauwe kul.

- Jij mocht doodvallen als je ooit een ander had gehad dan mij. Om het te

[p. 47]

bewijzen zouden we in de kerk trouwen, zei je. We zullen bij de priester trouwen om te bewijzen dat ik geen sloerie ben. Nou, je bent dubbel een sloerie.

De loensende blonde getuige stopt zijn vingres in zijn neus. Het is een schoenlapper uit de Rue Themcen die zijn werkuren 's morgens en zijn broodwinning verkwanseld heeft voor een borrel en het middagmaal dat in het vooruitzicht is gesteld.

En heel mijn leven zal ik voor hen bidden. God zal hen overladen met voorspoed en zij zullen mij niet zien. Zij zullen hun geluk aan mij te danken hebben en niemand anders dan God zal het weten. Sint Jozef was niet rijker toen hij Maria tot vrouw nam voor God... voor God... voor God...’

Dit dacht het mannetje van de kerken en hoeveel zin hij er ook in had, hij durfde niet als de blonde bultenaar zijn paraaf te zetten in het register dat de priester bracht.

Een uur later zat het mannetje van de kerken temidden van berustende en rumoerige arbeiders te dromen voor een ijzeren vork en lepel, een wit marmeren tafel, een schotel boontjes en een karaf water. Hij begreep noch waarom de bruidegom die hij had gezegend, bij dit tafeltje stond, noch de woorden die deze sprak.

‘Wel, hebt u het gemunt op mevrouw? U kunt met haar optrekken als u haar kent, want wij gaan eens lekker schransen, niet, Charles?’

- Kinderen, arme kinderen!

- Laat hem toch met rust, Alfred! Je ziet best dat hij mesjogge is, zegt de gebochelde, blonde getuige.

- Ik moet er niks van hebben dat ze me voor de aap houden. Laat het bruidje maar bij haar oude kerel zitten. Ik ga je voorstellen aan de kameraden uit de ‘Stamgast’.

Het mannetje van de kerken had noch de moed om af te eten, noch die om de vernederde blik van de eenzaam achtergebleven echtgenote te beantwoorden. Hij voelde vaag dat alle uitleg nutteloos was, alle tussenkomst schadelijk. De vrees voor een bekoring deed hem zijn ogen neerslaan. De rampspoed van het mensdom die zijn oogleden deed schreien, tekende een boosaardige of blijde glimlach om zijn smalle lippen. De eerste schrede naar heiligheid is het verwerven van innerlijke vrede; tevergeefs probeerde hij de vrede terug te vinden die hij verloren meende te hebben.

In een hotelkamer in de Rue des Amandiers trok een kellner diezelfde avond zijn werkkleding uit.

‘Ik zal je wel aan het praten krijgen, slet! Ik zal je er wel zo van langs geven dat je aan het praten gaat. Je zult wel moeten praten, zo krijg je er van langs’.

En in de nacht klonk een zielige stem die vanonder de lakens kwam, vanonder de schouders en de muur.

[p. 48]

‘Die niet! Ik zeg toch dat het die niet was, Alfred!

Wat het mannetje uit de kerken betreft, hij beziet ingetogen het voorval in het licht van de overweging.

Men zondigt niet wanneer men de bedoeling niet heeft te zondigen’, blaast zijn engelbewaarder hem in.

‘Voorzichtigheid en bescheidenheid zijn christelijke deugden’, zegt zijn geweten hem.

Maar Satan, die verschrikkelijke, nooit slapende Satan, die verschrikkelijke Satan grijnslachte ergens: ‘Ze was zo gek nog niet, dat meidje’.

En het mannetje uit de kerken strekte zich uit in zijn kloosterbed en huilde zachtjes om de mensheid, om zijn zonden en om zijn eenzaamheid voor God, voor God, voor God!

21 Januari 1920

Aantekening: Deze zeer onbekende nouvelle van Max Jacob is gepubliceerd in Echanges een tijdschrift van kleine oplaag dat verschenen en verdwenen is. [in 1945]. Men kan haar ook voor een Parijs publiek als vrijwel onuitgegeven beschouwen.