Roeping. Jaargang 27

[p. 617]

Boekbespreking

Werken van de H. Joannes van het Kruis. Ie deel. Paul Brand, Bussum, 1950

De Voorrede, die terecht Wegwijzer heet in dt boek zegt o.a. ‘ontelbaar zijn de zielen die uit deze werken van de heilige Joannes licht en kracht geput hebben. Geen zieleherder mag er onkundig van blijven, want anders zou hij de zielen schade doen, omdat hij het werk van God en de ziel minder goed zou begrijpen’. Vermoedelijk moeten wij in de laatste zinsnede lezen ‘het werk van God in de ziel’. Overigens wordt met deze aanduiding wel niet de gehele waarde van deze mystieke werken maar toch wel een voorname hoedanigheid belicht: S. Jan van het Kruis wijst velen de weg naar de hoogste ervaringen van het inwendig leven en daarnaast is zijn werk uitermate belangrijk voor de zieleleiders. Wij mogen zeer dankbaar zijn voor deze nieuwe Nederlandse vertaling.

De Vlaamse vertaling door P. Fr. Henricus a S. Familia, in 1917 te Gent bij W. Siffer verschenen, is voor Noord-Nederland moeilijk verstaanbaar. Hier was inderdaad een geheel nieuwe Nederlandse weergave voor ons volk uitermate gewenst.

Is dit grote werk onder alle opzichten geslaagd? De eisen die men aan deze zo delicate onderneming moest stellen waren bijzonder groot. Het werk van S. Jan van het Kruis is een mystieke theologie, die, hoewel niet volstrekt systematisch ontworpen of voltooid, vrijwel alle phasen van het geestelijk leven bespreekt, vaak met een fijnheid van onderscheiding en een juistheid van uitdrukking die onmiskenbaar de persoonlijke ervaringen zowel als de theologische vaardigheid van de heilige auteur verraden.

Zulk een werk in een andere taal over te zetten vraagt veel aandacht, grote beheersing van de techniek der taal, van haar woordenschat en de haar eigen structuur.

Wij mogen de vertalers gelukwensen: het geheel is stellig goed geslaagd. Er zijn kleinigheden waarop een criticus zijn oog vestigt. ‘Dat zij die vrouwen hebben, moeten zijn als zij die geen hebben’ (Blz. 40), ‘op het goeie pad’ (Blz. 38) en andere plaatsen zijn voor verbetering vatbaar. Het is jammer dat de voortreffelijke vertaling van de verzen door Bernard Verhoeven, bij de gedetailleerde verklaring van de versregels niet kan worden gevolgd.

Bernard Verhoeven vertaalt met zwier en met poëtische kracht. Maar S. Jan gaf zijn verklaring op de letterlijke tekst van zijn eigen verzen; in feite is die verklaring het mystieke tractaat geworden. Het is duidelijk dat men in de Nederlandse vertaling ook die letterlijke tekst nodig heeft, d.w.z. de letterlijke vertaling van de grondtekst.

Het is misschien een wat gemakkelijke oplossing te zeggen: er zijn lichte onvolmaaktheden van taal in het werk te bespeuren, die men door herlezing van het geschrevene had kunnen voorkomen. Is men somtijds misschien tot te grote haast gedwongen geweest?

Bij de zeer klare tekening van de opgang naar de berg Carmel, op blz. 50, een voorstelling die een reconstructie is, was een afdruk van de oorspronkelijke tekening van de hand van S. Jan zelf, wel gewenst; of zo die niet bestaat, had men gaarne daarover iets naders vernomen.

Men ontmoet in allerlei uitgaven meerdere tekeningen van de berg Carmel en vraagt zich af welke de ware is of welke de oorspronkelijke het meest nabij komt.

Het valt op dat de tekst aan de voet van de berg (bij de tekening op blz. 50) niet gelijkluidend is met de tekst op blz. 127, ofschoon het blijkbaar de bedoeling was dezelfde volledige tekst te geven.

Men mag veronderstellen dat hier wel bekwame deskundigen de leiding hebben gehad. (Pater Romaeus gaf ook mede de werken uit van Edith Stein). Onze geestelijke litteratuur is met dit eerste deel dat ‘de opgang naar de berg Carmel’ en ‘de donkere Nacht’ bevat, een schat rijker geworden.

Velen zullen naar deze Nederlandse vertaling grijpen... tot hun groot geestelijk voordeel.

Wij zien verlangend uit naar het tweede deel.

Dr B.N.

[p. 618]

‘Nova et Vetera’. Gebedenschat samengesteld door een contemplatieven Monnik. J.H. van Wees Jr. Uitgever, Utrecht, 1949.

Het was niet overbodig dat iemand ons weer eens gebeden kwam leren. We hadden behoefte aan oprechte, zinrijke, goed gestileerde, bevattelijke gebedsformules. Er waren en er zijn zeker goede gebedenboeken, maar men wil eens afwisselen. De personen die ons spreken over geestelijke dingen of ons leren bidden, moeten mensen zijn van onze tijd, die onze verlangens, onze moeilijkheden, onze mogelijkheden kennen.

Iemand die ons gebeden voorzegt moet dat niet uitsluitend maar toch bij voorkeur doen in de taal die wij vandaag spreken. En als er gebeden worden voorgehouden uit vervlogen eeuwen, moeten het gebeden zijn die boven alle tijden verheven staan, die voor alle zielen geschikt zijn en geschikt blijven.

We wensen ook een degelijke inhoud in onze gebeden. De eerbied tegenover God maakt dat reeds tot een gebiedende eis. Maar ook onze eigen ziel verlangt en verwacht een diepere gedachte te vinden in aangeboden gebedenboeken.

Aan dit alles voldoet het nieuwe, prachtige gebedenboek. Het is inderdaad bevattelijk - een eerste voorwaarde om een reeds geformuleerd gebed te kunnen na-bidden.

Het is verzorgd van taal en stijl; het is een boek vol afwisseling, het biedt overvloedige en zinrijke gedachten.

Men zou eigenlijk een en ander moeten illustreren door citaten. De omvang van een recensie vraagt echter grote beperking.

Als proef moge nochtans dienen:

‘Liefdevolle Vader, wiens Zoon dertig jaren heeft willen leven in een arm gezin, waar de verloren penning in bezorgdheid moest worden gezocht, omdat men er niet buiten kon: help onze dierbare huismoeders, die trachten wonderen van liefde en tederheid te doen met dikwijls beperkte middelen. Sta hen bij gedurende hun werk en verlicht hun zorgen: opdat wanneer aan het eind van de dag het gezin zich weer verenigt, de echtgenote en moeder dankbaarheid en voldaanheid moge lezen in de blikken der haren, en uw vrede en geluk moge heersen in de familiekring. En dit als voorsmaak van het eeuwig geluk dat haar eenmaal ten deel moge vallen bij U. Door de H. Drie van Nazareth: Jezus Maria en Jozeph. Amen. (Nr. 155)
God, aller Vader die de mens hebt geschapen om U te verheerlijken in de vrijheid van uw dienst: zegen en bescherm alle vaklieden, handeldrijvenden, landbouwers, en in het kort allen die hun brood verdienen met het werk hunner handen, in het bijzonder wanneer daar gevaar aan verbonden is, zoals voor de mijnwerkers. Moge er een betere door waarlijk christelijke beginselen geïnspireerde verstandhouding heersen tussen werkgevers en -nemers, bezittenden en minder bemiddelden; opdat de mensheid zich meer bewust worde van haar eenheid in het grote gezin, waarvan Gij de Vader zijt. Door den eerstgeborene onder vele broeders, Christus onzen Heer. Amen. (Nr. 153)

Dat is midden uit het leven; velen zullen het bidden met hart en ziel. En al even mooi is Nr. 206.

Het boek slaat een menselijke toon aan, het is (gelukkig) bescheiden in zijn woorden, getuige b.v. Nr. 463 het gebed tot de H. Gemma: ‘Wel ver blijven wij bij U ten achter...’

Geheel anders, maar zo begrijpend, is Nr. 475, het gebed tot de H. Monica. Of neem het gebed tot S. Paulus ‘Tegen het kwaad gedaan door de pen’ en een ander gebed tot dezelfde Heilige ‘om begrip van zijn Brieven’.

Maar behalve die mooie gebeden tot de Heiligen bevat ‘Nova et Vetera’ gebeden voor de Advent, de Kersttijd, Paastijd, enz. Litanieën, de Rozenkrans (verschillende methoden voor het Rozenkransgebed), Kruisweg, H. Misgebeden, Lof, gebeden voor allerlei bijzondere omstandigheden en een reeks gezangen.

Is dit gebedenboek werkelijk onberispelijk? Ongeveer wel. Verwacht echter geen eigenlijk meditatieboek, al leent dit mooie boek zich uitmuntend tot persoonlijke overwegingen.

Er zijn lichte aanmerkingen te maken op bepaalde woorden. De schrijver gebruikt misschien te gemakkelijk vreemde woorden (ontleningen), terwijl zijn grote taalvaardigheid hem kans genoeg biedt voor een gelijkwaardig zuiver-Nederlands woord. Ik denk b.v. aan ‘animerend’

[p. 619]

(blz. 15), ‘im-populariteit’; ook woorden als ‘rot’, ‘gans en al’, ‘honingdruipende leraar’ (blz. 452), een uitdrukking als ‘heel hun physiek’, zijn feitelijk vrijheden die niet iedereen gaarne zal aanvaarden. Ze doen voor een gebedenboek enigszins geforceerd aan.

En zoals de schrijver zelf vermoedt, hebben ‘reeksen’ gebeden weinig aantrekkelijks; ze blijven in die aankondiging te ondoorzichtig. Maar dat zijn onbeduidende dingen als men naar het boek als zodanig vraagt. Het gebedenboek als zodanig is uitmuntend, verdient alle lof en een ruime verspreiding.

Dr B.N.

Ad. Welters. Kluizenaars in Limburg. Uitgave Fa. Winants, Heerlen.

Bovenstaand werkje heeft niet de pretentie een wetenschappelijke verhandeling te zijn over het kluizenaars- en heremietenleven in Limburg. In zijn poging echter om een licht te werpen op één van de wegen naar de volmaaktheid, n.l. het dienen van God in de eenzaamheid, naar het voorbeeld van St. Antonius, de grote Egyptische kluizenaar, is de auteur o.i. echter geslaagd. Het aanbrengen van wat inzicht in dit uitzonderlijk leven is een nuttige daad, want deze weg is zó nauw en er is slechts zo'n beperkte groep mensen toe uitverkoren, dat het zelfs voor Katholieken soms moeilijk is om in te zien, dat de kluizenaar juist door zich los te scheuren van het uiterlijke contact met de gemeenschap en te bidden voor de mensheid de hoogste innerlijke sociale daad tot stand brengt.

Na een overzicht van het kluizenaarsleven in het algemeen behandelt de schrijver 35 plaatsen in Limburg, waar kluizenaars in de loop van de tijden gevestigd zijn geweest. Dat in het Zuiden deze vorm van godsvrucht tot zo'n hoge bloei kwam vindt zijn reden niet alleen in de omstandigheid, dat Limburg evenals Frankrijk, ‘de oudste dochter van de Kerk kan worden genoemd, maar tevens in het feit, dat het landschap met zijn vele mergelgrotten, heuvels en dalen, zich uitstekend voor het kluizenaarsleven leent. Vooral de nabijheid van Bemelen, Maastricht en Valkenburg is er uiterst voor geschikt.

Het was zeker geen vrij en onbekommerd leventje, dat deze kluizenaars op zich namen, want in 1644 werd er een reglement voor de kluizenaars opgesteld, dat hen niet alleen een dagorde voorschreef, maar tevens vaststelde, hoe zij in hun onderhoud moesten voorzien en hoe zij hun medewerking konden verlenen voor het geestelijk leven in de parochie, b.v. door het geven van catechismusonderwijs aan kinderen. Ook bevatte het reglement bepalingen omtrent hun kleding, handen-arbeid, vasten en bezittingen. Het is zeer te betreuren, dat de ‘keizer-koster’ Joseph II v. Oostenrijk in 1782 iedere vorm van kluizenaarsleven verbood, want daardoor kwam er een einde aan de bloeitijd van de Limburgse kluizenarij.

Zeer interessant is het hoofdstuk over de Limburgse kluizenaressen en reclusen, die vooral in Maastricht op het einde van de Middel-eeuwen tamelijk veelvuldig voorkwamen. De schrijver verhaalt de indrukwekkende plechtigheid, die aan de inmetseling voorafging en geeft een uiteenzetting over de voorschriften, welke de Kerk als een voorzichtige Moeder, aan de reclusen oplegt. Men meent, dat verschillende volks-devotie's, die later door de Kerk zijn overgenomen en gesanctionneerd, zijn ontstaan of zeker gepropageerd door de kluizenaars en de reclusen, in het bijzonder door de laatsten, daar hun clausura zich meestal in de nabijheid bevond van een kerk, kapel of klooster, waardoor zij uiteraard meer contact hadden met de gelovigen dan de meeste kluizenaars.

Wij menen, dat de uitgave van dit werkje een klein blijk van dankbaarheid zou kunnen zijn voor de heldhaftigen, die zo diep hebben gegraven naar de ène parel, omdat zij van zo'n grote betekenis zijn geweest voor het Limburgse volk, want hun leven is - op enkele uitzonderingen na - een lichtende wegwijzer geweest temidden van de mensen, die het zo druk hadden met de dingen, die van deze wereld zijn.

A.D.