Roeping. Jaargang 24

[p. 380]

P.G. Buckinx
In memoriam Toussaint van Boelaere

Op 30 April 1947 overleed te Brussel de bekende Vlaamse letterkundige Fernand Toussaint van Boelaere. Met hem verdween een der meest aristocratische figuren uit de Vlaamse litteraire wereld.

Toussaint van Boelaere werd geboren te Anderlecht bij Brussel, op 19 Februari 1875. Hij debuteerde in 1909 met een bundel gedichten ‘Late Bekentenis’ en publiceerde achtereenvolgens: Landelijk Minnespel; Reimond Stijns herdacht; Een Legende van Onze Lieve Vrouw van Halle; De Bloeiende Verwachting; Petruskens einde; Het Gesprek in Tractoria; De Zilveren Vruchtenschaal; De Peruviaansche Reis; Barceloneesche Reisindrukken; De Gouden Oogst; Geur van Bukshout; Het Barceloneesche Avontuur, e.a.

Ofschoon Toussaint van Boelaere als dichter debuteerde, toch heeft hij in de eerste plaats als prozaschrijver naam verworven.

Van meet af aan deed hij zich gelden als een schrijver die over een rijke verbeelding en tevens over een verrassende taalkracht beschikte, zodat hij, naar het woord van Dr. Lissens, spoedig onze klassieke vertegenwoordiger zou worden van het zuiver inzicht in de prozakunst. Terwijl de boerenroman de hoogste toon aansloeg, bracht Toussaint van Boelaere met ‘Landelijk Minnespel’ deze Vlaamse pastorale, die een romantisch paneel geworden is, zoals Dirk Coster schreef, een nieuwe sfeer in het verhalend proza: hij bepaalde zich niet langer tot het schilderen van zoeterige, landelijke tafereeltjes, maar beeldde tevens met sterke kracht de diepere hartstochten uit der personages, zodat van dit verhaal van een dag te lande een ongewone dramatische spanning uitging. Ook in ‘De Bloeiende Verwachting’ trof ons deze dramatische spanning, die tevens wees op een nieuwe aanvoeling van het leven.

Wie thans het prozawerk van Toussaint in zijn geheel beschouwt, wordt vooral getroffen door de keurige zakelijk-

[p. 381]

heid van zijn stijl en door de grote verscheidenheid der behandelde onderwerpen. Haast onzichtbaar glijdt hij over van de ene atmosfeer naar de andere. En wanneer wij menen dat in de uitbeelding van het landelijke zijn grootste kracht ligt, dan voert hij ons plots naar de innige en aandoenlijke sfeer van een oud-mannetjes-huis in ‘Petruskens Einde’ of naar een der schilderachtige buurten in het oude Brussel in ‘De Dubbele Fetisch’ of in ‘Het Gesprek in Tractoria’ waarin hij volledig vertrouwd blijkt te zijn met het leven en de mentaliteit der grootstad. Met ironische blik beschouwt Toussaint hier de groteske typen die in obscure middens hun leven slijten en niemand van zijn tijdgenoten heeft met zoveel gratie en stijl de frivole wispelturigheden en de heimelijke verdorvenheid van onze vurige, levenslustige stad weten uit te beelden als hij.

Toussaint van Boelaere heeft veel gereisd en telkens heeft hij ons van zijn reizen een litterair geschenk meegebracht. In zijn gedichten, in zijn Litterair Scheepsjournaal, in de Peruviaansche Reis, in het Barceloneesche Avontuur, overal vinden wij de aristocratische reiziger terug, die met een secure maar ontroerde blik de schoonheden van de natuur en van het leven in zich opneemt. Maar achter deze koele en scherpe blik raden wij de eenzaamheid die hem nooit verlaat. Het is deze teruggedrongen eenzaamheid die aan zijn werk een eigenaardig en persoonlijk karakter verleent. Ja, zelfs in zijn zorgeloze uren, wanneer hij de dingen en de mensen ironisch beschouwt, of wanneer hij moraliserend wenst op te treden, zoals in Landelijk Minnespel of in Geur van Bukshout, dan nog voelen wij deze eenzaamheid wegen in de ziel van deze man, die slechts de feestelijke schoonheid van het leven gezocht heeft, maar achter deze schoonheid de grootse verlatenheid weet van de avond en de nacht. Dit gevoel van eenzaamheid verleent aan het werk van Toussaint een vreemde aantrekkingskracht. Het is een uiterlijk-koele, teruggedrongen eenzaamheid, die men zelfs terugvindt in zijn zinsbouw en die ook zijn stijl bepaalt.

Bij het verschijnen van zijn laatste dichtbundel ‘De Gouden Oogst’ heeft men het betreurd dat Toussaint van Boe-

[p. 382]

laere de prozakunst als de allerhoogste kunst is gaan beschouwen en dat hij niet méér gedichten geschreven heeft. Zijn voorkeur voor het schone woord en voor de gave, klassieke vorm, heeft echter haar hoogste uitdrukking gevonden in zijn herfstelijk geparfumeerde verhalen, waarvan een poëtische bekoring uitgaat die wij al te zelden in de Vlaamse prozakunst aantreffen. Maar wat in zijn proza vaak onuitgesproken bleef, de weemoed om al het vergankelijke, onthulde Toussaint ons op ontroerende wijze in enkele verzen, waarin de plotse vonken de ganse mens omlichten en een beeld terugstralen van de koninklijke reiziger, die nog geen afstand kon doen van de pracht dezer wereld, maar die zich, in de verlatenheid van de nacht, bezint over de raadsels van leven en dood. En al de gevoelens die teruggedrongen en samengebald werden in zijn koele, klassieke stijl, zijn tot uitspreekbaarheid gekomen in deze verzen, die de verklaring geworden zijn van de geurige prozaverhalen, waarachter zich jarenlang een fijngevoelig man verscholen hield, die om zich heen de legende in het leven riep dat hij onkwetsbaar door het leven kon gaan. Maar nu wij kunnen raden wat hem beroerde, nu heeft dit alles plots een andere betekenis gekregen en wij herlezen met ontroering volgend gedicht, waarin wij reeds het naderend afscheid voelen van deze wereld:

Witte rozen, in teer-groene pulle,
ter tafel, waar oude boeken rusten,
verslensen eenzaam in dit late uur.
Zoo mijn dagen die niet keeren zullen,
vocht'ge lippen die mijn lippen kusten -
en 't naadrend einde van mijn avontuur.