Roeping. Jaargang 24

[p. 242]

Lou Hoefnagels
Kunstgeschiedenis der Nederlanden
Wegwijzer in ons artistieke schoon

Er is misschien wel geen volk ter wereld, dat zo weinig gevaar loopt chauvinistisch te worden, als het onze: nooit is de Nederlander volkomen tevreden over wat in zijn land wordt gepresteerd, overal vindt hij reden te over voor de meest felle kritiek. Men zou uit de artikelen in de pers en uit de gesprekken, die men hier en daar beluisteren kan, waarlijk niet vermoeden, dat Nederland door nagenoeg geheel Europa wordt beschouwd als het land, dat, ofschoon misschien het zwaarst geteisterd, zich door zijn taaie energie waarschijnlijk het snelst van de oorlogsschade herstellen zal, materieel én geestelijk. En hoewel deze eeuwige ontevredenheid met eigen prestaties zich in een niet steeds even gezonde kankergeest, die altijd nog wel slakken vindt, waarop meer of minder zout te leggen valt, uit, impliceert zij toch ook een grote vaderlandsliefde, een rusteloos verlangen om het leven voor eigen volk beter en schoner te maken. De keerzijde der medaille toont echter een sterke neiging het buitenland te vaak en te enthousiast ten voorbeeld te stellen aan alles, wat in eigen kring tot stand werd of wordt gebracht.

Deze voorkeur voor wat uit den vreemde komt, openbaart zich ook zeer sterk in de kunst. Dat een Nederlands schilder, die eens onder Russisch pseudoniem exposeerde, in de recensies over zijn tentoonstelling de verzekering mocht incasseren, dat een Nederlander tot zulk een sterke impressie toch maar niet in staat was, is slechts een gering symptoom van deze te ver doorgevoerde voorliefde voor het exotische, voor het van ver komende. Over het algemeen heeft de Nederlandse toerist, die zich in Brussel of Parijs gedwee door zijn gids langs vele kunsthistorische monumenten liet voeren en bij elke eerste aanblik een verrukt ‘Oooh!’ of ‘Aaah!’ kreunde, nog geen moment eraan gedacht het stadhuis van Middelburg, de Oude Kerk van Amsterdam of het museum

[p. 243]

Kröller-Müller op de Hoge Veluwe serieus te gaan bezichtigen. In de jaren, dat onze grenzen gesloten waren, kwam hierin enige verbetering, hoewel men van het ideaal nog ver verwijderd bleef. Maar ook vandaag, nu deviezenschaarste het internationaal verkeer belemmert, bestaat gelukkig nog de mogelijkheid, op de ingeslagen weg belangrijke vorderingen te maken. En juist in dit stadium begroeten we dus met te meer vreugde de herdruk van de ‘Kunstgeschiedenis der Nederlanden, van de Middeleeuwen tot onzen tijd’, die onder redactie van dr. H.E. van Gelder, oud-directeur van het Gemeente-Museum te 's-Gravenhage tot stand kwam, en waaraan een groot aantal bekende kunsthistorici meewerkte. Want ging men zich in de bezettingsjaren meer en meer op onze geestelijke rijkdom bezinnen, vnl. als tegenwicht tegen de materiele armoede: van de andere kant heeft de oorlog, waarin wij zoveel, té veel vernietigd zagen, in ons een zekere onverschilligheid doen groeien, die het liefdevolle ontzien en conserveren van onze kunsthistorische monumenten zeker niet ten goede zal komen.

Een groter belangstelling voor, een grondiger kennis van, en een inniger vertrouwdheid met onze kunstschatten is allerminst overbodig, na de geleden verliezen eerder dringende noodzakelijkheid, en we verwachten, dat bovengenoemd boek daar in niet geringe mate toe zal bijdragen. Het is nl., zoals de inleiding zegt, ‘niet bestemd voor de weinige koks, maar voor de vele gasten’, om aan brede kringen, welker belangstelling open is voor kunst en cultuur, een nauwkeuriger kennis van het gehele veld te verschaffen, waardoor het mogelijk wordt de bekende verschijningen in te voegen in een algemeen verband, en richt zich dus niet tot diegenen, aan wien alle kennis en inzicht voor onze rijkdom aan beeldende kunst ontbreekt, maar tot hen, die de reeds verworven kennis vervolledigen en verdiepen willen.

Bij een dergelijke opgave: vervollediging én verdieping, is het gevaar van een zekere tweeslachtigheid allerminst denkbeeldig; er moest een compromis gezocht worden tussen naslagwerk en vlot leesbaar geheel. En al lijdt de populariteit en dus de leesbaarheid meermalen onder de academische

[p. 244]

drang naar wetenschappelijk verantwoorde volledigheid, waarbij men de indruk niet van zich af kan zetten, dat ‘de vele gasten’ naast het menu zelf een min of meer uitgebreid uittreksel uit het kookboek voorgezet krijgen, toch mag men het geheel bizonder geslaagd noemen. Wanneer men een bepaald kunstwerk zuiver classificeren wil, leze men het betreffende gedeelte - door een uitgebreid register gemakkelijk en snel te vinden - en het korte hoofdstuk, dat de betreffende culturele periode in ruwe lijnen schetst. Ja, vooral deze hoofdstukken ter algemene oriëntatie, zes in getal, en door dr. v. Gelder aan deze 2de druk toegevoegd, om een zekere binding te brengen in het boek, verzekeren een lichter verteerbaarheid en daarnaast toch een verrijking, zij maken het aangenamer én nuttiger in dit boek te grasduinen. Het mag wel verwondering wekken, dat een dergelijke bindende kracht slechts door één enkel beoordelaar in de vorige druk werd gemist; het boek moet toen dan toch nog veel sterker het stempel van louter naslagwerk hebben gedragen!

Deze druk echter zal, ook door de nieuwe hoofdstukken over grafische kunst, kunstnijverheid en monumentale glasschilderkunst, over architectuur der Zuidelijke Nederlanden, en door de ingrijpende omwerking en bijwerking van een hoofdstuk over de Vlaamse schilderkunst, en van de drie laatste hoofdstukken, die over onze tijd handelen, maar vooral door zijn algemeen-cultureel oriënterende gedeelten, ongetwijfeld een breder lezerskring aantrekken dan zonder deze richtlijnen het geval zou zijn. En zulks toch moet het doel van dit omvangrijke en gedegen geschiedenisboek zijn: niet alleen hen, die zich reeds eerder interesseerden, een nauwkeuriger kennis te verschaffen, maar in laatste instantie naast en door deze lezers nog aanzienlijke groepen Nederlanders belangstelling bij te brengen: te bewerken, dat alle kunsthistorische schoonheid voor hen in een helderder licht verschijnt en nieuw gaat leven, nadat zij er zo lang en zo vaak achteloos aan zijn voorbijgegaan. Dit zal niet alleen bijdragen tot versterking van onze nationale trots en tot bestendiging van de goede eigenschappen in ons volkskarakter, dat in onze kunst zo scherp weerspiegeld wordt, maar dit zal tevens ve-

[p. 245]

len, die zich bewust worden temidden van grote schoonheid te leven, zelf schoner en intenser doen leven. Dat zal ook dit practische resultaat kunnen hebben, dat velen de ogen opengaan voor de erbarmelijk smakeloze entourage, waarin zich hun dagelijks leven afspeelt; dat men bepaalde buitenlandse, en ons volkskarakter vreemde excessen zuiverder naar waarde weet te schatten, enz.

Zo kan de betekenis uiteindelijk een vérstrekkende zijn. Maar ook wanneer het slechts een klein gedeelte van de hier opgesomde desiderata te bereiken weet, heeft het zijn zending vervuld. Een zending, waardoor het tot de zéér weinige boeken, die het gebruik van veel schaars papier ten volle verantwoorden kunnen, behoort.