Roeping. Jaargang 23

[p. 3]

R. Klinkenbergh
Het woord

Het woord, als belichaming der gedachte, bezit een geheel eigene grootheid; een grootheid, die nergens anders wordt aangetroffen, wijl het menschelijk denken zich nergens anders zoo onvergelijkelijk openbaart. Zoozeer als de geest de stof te boven gaat, en dit is niet uit te drukken, zoo ontzagwekkend is het woord; zijn grootschheid is als grijpbaar, gelijk men in flonkerend gesteente tast.

Elk woord, niet zoo maar overgenomen, doch door den geest in zijn zelfkracht uitgesproken, is een waar meesterstuk. In zijn schouwing doorgaat hij soeverein het ding (hier zoo breed mogelijk te nemen), als licht kristal; het kennend neemt hij het op in zijn eigen bestaan. Krachtens de wezenseenheid van lichaam en ziel diept de mensch de gewonnen gedachte neer - bij deze ontvangenis in het vleesch, zonder het vleesch - in zijn fijngeweven lichamelijkheid, waar ze niet aangroeit tot haar voldragenheid, maar terstond gestalte neemt, bliksemsnel en bliksemjong; en in het volgend oogenblik (als het niet ondeelbaar ware!) stort de ongeschonden mond, zonder spoor of wee, het ingeklankte ding uit zijn schoot, in de verholen vreugd van alle moeders saam en in de onbewuste gaafheid aller maagden.

Bij dit gebeuren, van uit den geest, is het lichaam meesprekend, gebarende met al zijn leden, die tegelijk, op een andere wijze, de barenskrachten ten tooneele voeren. Heel het lichaam, door den geest in diens zegevierende overmacht tot één eenheid aangesnoerd - heel dat werkende lichaam is als één stuwende schoot, die het kind van het woord feilloos in het leven plaatst, telkens een nog ongezien wezen, onbewust zijn eenigheid uitstralend in de lagere schoonheid rondom.

Het woord van den kennenden mensch is het gedachteding, dat hij in geluid hult. Het is het ding, dat door den toover van den geest ontheven raakt aan zichzelf, in verrukking schiet, en gloeiend oversmelt in een stolling van klank,

[p. 4]

vaster dan diamant, doorzichtiger, schitterender. Daarom is de naam van een ding de ijking, waardoor de geest, beprentend, ja doorprentend, het ding van zìch maakt, tot een erfgoed aller komende geslachten. Aldus glanst het woord ‘naam’, nu zoo verbleekt, weer voor ons op in zijn grondbeteekenis van ‘kensel’; en dit voert ons naar Adam terug, die ‘aan de dieren namen gaf’ - een overrompelend meesterstuk van kenkracht.

De naamgeving van het ding, zijn verwoording, waarbij de gedachte de stof verstrekt, den inhoud, en de klank den vorm, zou een herdinging kunnen heeten; en de aandrift, waarmee de mensch bij deze hergieting, als een smelter aan den kroes, te werk gaat, is zoo machtig, dat zij Gods scheppingsmacht benadert; een benadering, die op zichzelf reeds 's geestes herkomst uit God onafwijsbaar naar voren brengt. Wat in den oertijd met Adam gebeurde, toen de Eeuwige den tijdeling uit de aarde boetseerde en de Oppergeest de koele klei de heete ziel ingoot, brandender dan vuur en ondenkbaar fijner - dat bootst op een hooger plan, in een gestage lijn door, de mensch zelf weer na, als hij, het delvend uit den grond der lucht en er instortend van zijn geest, aan het woord het aanzijn geeft, scheppend met den Schepper.

Daarom siddert in den taalkunstenaar, telkens als hij in volstrekte zelfbezinning en een genade van boven een nieuw woord in Adamsgaafheid op doet rijzen, flonkerend en af, iets van Gods blijdschap na, toen Hij den heerscher ‘mensch’ opriep; een sprankelschaduw van de blijdschap, hoogerop, waarmee de Vader uit de zoetheid van zijn schoot zijn Zoon doet opspringen, eeuwig door en telkens nieuw.

S. Augustinus onthulle den laatsten zin van het wonder van het woord, den diepsten en heimelijken; een zin die, na dit woord, aan ieder woord het zwijgen oplegt. De voortbrenging, legt hij uit, van het menschelijk woord, dat, als woord, den mensch verlaat, en toch, als gedachte, bij hem blijft, is een beeld van de Menschwording, waarbij de Zoon, het goddelijk Woord of de Gedachte des Vaders, den Vader verliet en toch tegelijkertijd bij Hem bleef. Wat S. Thomas later zal doen zingen: Verbum supernum prodiens, nec Patris

[p. 5]

linquens dexteram, neer dalende verliet het Woord de rechterhand des Vaders niet. En zoo, in een feillooze, eenige beelding, overal ter wereld, verkonden alle monden, wetend of niet, even klaar als verborgen, Gods liefdesgeheim in de wereld: de Menschwording van zijn Zoon - van zijn Wezensgedachte - beduidt ons de afgrondelijke peinzer van Noord-Afrika.

Op het einde van zijn scheppingswerken boetseerde God den mensch, toen de wereld, als tot één schoot voltooid, hem voldragen uitstortte, en zij, zelf woordeloos, zich voor eeuwig in hem verwoordde; oerbeeld van alle boetseering naderhand, oerbeeld ook van alle geboorte, als de mensch zich van zijn oorsprong losmaakt en dien toch niet verlaat. - De mensch spreekt het woord, dat hem verlaat en toch, als gedachte, bij hem blijft. - De Zoon verlaat den Vader, en nimmer toch verlaat Hij Hem.

Boetseering, geboorte, woord, zij riepen, met klimmenden roep, om de nederdaling van het Woord, dat hun laatste beteekenis, en in Gods grondplan de eerste, voorgoed ontsluieren zou.

Zoo blijkt Christus, de tweede Adam (naar wien de eerste gestalte nam, niet omgekeerd), de Verwachte aller volkeren, ook de Verwachte aller talen; en in dien zin, als wezensgrond aller woorden, ook middelpunt aller gedachten en denkers; wat zijn uitspraak ‘Ik ben de eerste en de laatste’ in een nieuw licht zet, zoo verblindend als verblijdend.

Toen S. Jan, als in een vuurvlaag, neerschreef: ‘En het Woord is vleesch geworden’, schreef hij tevens de wereldgeschiedenis, die der woorden; die, majestatelijk, een wasem blijven dragen van het prille, tijdelooze morgenuur, waarop de Vader versch zijn Zoon, zijn eeuwig Wezenswoord, verwekte.