Roeping. Jaargang 10

[p. 350]

Gedichten van jongeren in 1931

Paul Vlemminx: DEN HOF DER JONKHEID - Het Venster, Nijmegen.

Louis de Bourbon: REISVERHALEN - Het Venster, Nijmegen.

Henri Bruning: HET VERBOND - Het Sinjaal, Oisterwijk.

Chr. de Graaff: ALLEENSPRAAK - De Gemeenschap, Utrecht.

DE steeds aanzwellende stroom gedichtenbundels, die door de groene gaarde onzer zogezegd bloeiende letterkunde vloeit, maakt het den debutant niet gemakkeliker. Bestaat er misschien weinig gevaar, dat de minder-kritiese consument bij zulk een overmatige keus van produkten, ook kieskeuriger wordt, de kritiek wordt scepcies, als zij ziet welk een lyries volk het nederlandse toch plotseling geworden is.... De kritiek heeft echter ‘ongelijk’ - oordeelt de aankomende poëet, en hij richt een nieuw creatief tijdschrift op - want het publiek koopt mijn bundel. En deze al te snelle bewondering (van de vrienden) doet weer snel zijn hart ontdooien tot nieuwe stroompjes lyriese poëzij. Hoe weinig zelfkrities is de dichterlike zin van meerdere verzenproducenten, die meer op de mentaliteit van warenhuizen blijkt ingesteld, dan op die van het eerzaam ambacht, dat gelijdelik tot het meesterschap voert.

* _* *

Het geschrift van Paul Vlemminx: Den Hof der Jonkheid bijvoorbeeld, ware beter - niet in de pen - maar wel van de boekdrukpers verwijderd gebleven. Wellicht heeft Vlemminx wat men pleegt te noemen talent - die hachelike eigenschap zoveler debutanten. Maar waar de keus zo overvloedig is, gaat men met een talènt niet meer in de hof der jonkheid spanseren. Er zijn verrassender, over-

[p. 351]

tuigender debuten geweest dan dit van Paul Vlemminx.

Het werk van deze publicist zit nog dik in de verf, en maar zelden beheerst hij draaglik zijn stof; veeleer wordt hij door zijn stof beheerst. Dat dit samenhangt met een geprononceerde zinnelikheid - mengsel van jeugd en aanstellerij - is een verklaring, maar nog geen verontschuldiging. De tragiese aardsheid van Karel van de Woestijne en zelfs van diens discipel Urbain van de Voorde, werd poëzie in hun verzen, - Vlemminx, indien de vergelijking niet kwalik genomen wordt, blijkt het tussenliggend reinigingsproces niet te hebben doorgemaakt en bleef in zijn aardsheid steken om hoogstens een mondvol ‘literaire’ woorden uit te spreken, zonder overigens te beelden, te suggereren, te ontroeren. En dan Vlemminx' techniek....

Van zijn - literair gesproken! - beste zijde vertoont zich Vlemminx in een zeker soort galgenhumor die wel iets fris' bevat.

Louis de Bourbon schreef ‘in het najaar’ 1931 (in letters s.v.p.) Reisverhalen, en deze Reisverhalen werden ‘gedrukt op eigen pers van Het Venster’. ‘Vijf en twintig exemplaren werden gedrukt op Haesbeek de Luxe, genummerd, en gesigneerd door de schrijver’.

Dat weten we dus alweer; en de literatuurhistorici kunnen er nota van nemen, dat de Reisverhalen van de heer de Bourbon niet in de nazomer, maar iets later, in het najaar, van 1931 (in letters) werden geschreven. Onomstotelik is hierdoor bewezen, dat de Bourbon geen plagiaat gepleegd kan hebben uit een gedichtenbundel die in 1932 zoveel ophef maken zal.

Welk een kwajongenswerk, dat met zulk een ijdele pauwenstaart gebrek aan geest en scheppingskracht verbergen moet! Want heel dit oeuvre der Reisverhalen bestaat uit tien simpele gedichtjes, die behalve het ‘talent’ van confrater Vlemminx een even grote invloed van andere auteurs verraden. Willem ten Berge en Slauerhoff zijn door de

[p. 352]

Bourbon maar al te goed bestudeerd. En evenals de bundel van Vlemminx, wordt dit vel papier door een puberteitsverschijnsel gekenmerkt, dat een weinig weeïg aandoet bij deze jongste ‘Venster’-formatie in onze nederlandse litteratuur.

Nu weet ik zeer wel, dat kaneel bij 't lood gewogen wordt, en onderdanigheid aan een eerzaam vaderschap ook den dichter niet misstaat, dat een zekere reeks jongelingsverschijnselen een dichter als zodanig nog niet in discrediet behoeven te brengen, - maar er moet toch iets anders tegenover staan.

En wederom zal ik niet ontkennen, dat een tweetal gedichten (‘De Karavaanleider’ en ‘Kalahari’) niet slecht zijn, maar waarom niet enige jaren gewacht tot er een bundel te kiezen viel uit een arbeid van enige, ook kwantitatieve omvang?

Spaarse tijdschriftenpublicatie ware - van het standpunt dezer beide auteurs uit gezien - wellicht nuttig geweest, - niet deze in ‘boek’-vorm. Uitgeversmaatschappijen mogen met elke nieuwe ‘dichter’ oprijzen, men formeert niet even gemakkelik een waar poëet als een N.V., een paal of venster.

* _* *

Henri Bruning is in diepste wezen een romanties mens. Zijn innigste verlangen gaat uit naar een ander leven dan dit der aarde; voor hem is deze aarde, het stuk aarde dat hij in deze tijd bewoont, ‘aards’ en verwerpelik.

Maar ook de vaagheid en onzekerheid van veel romantici is hem niet vreemd. Zijn drang is een zeer nadrukkelike drang naar grootsheid, maar hij mist de moed tot de zelfbekentenis deze niet te zullen bereiken, tenzij in de grootsheid der zelftucht (die soberheid leert). In plaats van zichzelf naar zijn wezen te vinden vervloeit en vervluchtigt vaak de romanticus in een vaag heroies romantisme. Aan dit ge-

[p. 353]

vaar ontkomt ook Henri Bruning niet. Hij is - in ‘Het Verbond’ - zo wèinig concreet (een eigenschap die ook een lyries dichter niet missen mag); het is zo moeilik een vaste kern te ontdekken in de vervlietende stroom der gevoelsstromingen, tenzij dan een heroies-mystieke drang, die meer in het algemeen dan telkens zeer bepaald iets nastreeft. Bij mystici als Hadewyck en Ruusbruuc hoeft men niet in het onzekere te blijven over het doel van hun strevingen en de weg welke zij (willen) gaan om dit doel te bereiken.

Met deze vaagheid in doelstelling en weg-als-middel tot zijn doel, hangt samen de literaire structuur dezer verzen. Als er één dichter is die het vrije spreekvers van 1920 nog draaglik schrijft, is het Bruning, maar ook bij hem ontkomt men niet aan de indruk, dat het in staat van techniese ontbinding verkeert; er is, trouwens, een overgang naar een meer gebonden eenheid te bespeuren. Inderdaad is zijn bundel voor een groot deel a-rhythmies (‘Franciscus Tocht’ bijvoorbeeld is voor een deel onleesbaar); er is ergens kortsluiting tussen het menselik en het artistiek rhythme bij Bruning. Ook A. Roland Holst is romanties-mysties, maar zijn levensrhythme gaat over in zijn artistiek rhythme: A. Roland Holst beleeft zijn ‘mystiek’ literair eenvoudiger en sterker dan Bruning de zijne, en slaagt daardoor beter.

Het best vertoont Bruning zich in enkele meer epiese gedichten (Potemkin - Peng L'ai - De laatste Soldeniers van Napoleon), waar hij zich aan een zekere concrete stof bond. Voor vage gevoelsdivagaties bleef ook hier ruimte, maar er is althans een zèkere kernvastheid. Hier is zijn streven naar een romanties-mystiese dichtkunst getemperd door de aardse realiteit - en het zou zijn kunst geen kwaad doen, hield hij zich wat meer met de aarde en haar eindeloze concreta bezig, al ware het slechts om een technies volmaakter vers te kunnen schrijven.

Eenvoudiger aards levend, zal Bruning het wellicht niet steeds zo noodzakelik blijven vinden in zijn werk bijna uitsluitend de nadruk te blijven leggen op al het onvoldoende,

[p. 354]

al het verderfelike in deze wereld: aan gecompliceerde ondergangslyriek behoeven we te minder ons hart te verheffen, nu de reële ondergang zelf zich voor onze ogen zo simpel en groots voltrekt. Voor de dichter blijft er wellicht nog een andere taak, die eens rattenvangers n.l., om ons de weg te wijzen naar lichter paradijzen, naar de voorportalen ook van deze lichte paradijzen die zelfs op deze wereld-in-ondergang te vinden zijn. Een scherper kennisname van de door God geschapen aarde zal hem ook deze doen ontdekken. God schiep ook déze aarde.

* _* *

Men heeft de bezwaren die tegen ‘Alleenspraak’ van Chr. de Graaff te berde gebracht kunnen worden, reeds opgesomd. Ik zal ze niet herhalen, omdat in deze bundel een waarachtig dichter te spreken begint, nog aarzelend en ietwat broos, maar zeer zuiver en innig. En de verheugenis hierover domineert volstrekt over de na te rekenen invloeden in zijn werk die op een nog niet volkomen zelfstandigheid wijzen. Maar de wijze waarop de Graaff woord en taal beheerst, is die eens dichters. Hij heeft een prijzenswaardige bescheidenheid, in zover hij ons de realia die aan deze lyriek ten grondslag liggen, vrijwel onthoudt - zij doen er in artistiek opzicht weinig of niets aan toe of af - en alleen datgene voorlegt, wat in hem zelf lyriek werd. In dit opzicht kan hij vergeleken worden met de figuren wier invloed hij zeker onderging - J.H. Leopold en Guido Gezelle - en de dichter wiens werk hij misschien kent, maar met wie hij in elk geval het best valt te vergelijken: Jan Luyken. Dezelfde volkomen òncalvinistiese levens- en schoonheids-aanvoeling doordringt elke regel van deze bundel fraaie dichtkunst. Een enkel specimen zij hier geciteerd als voorbeeld van de Graaff's kunst:

[p. 355]

Oud lied.

Meer om aardsch lief
dan om Uw ongeschapen schoon,
meer om mijns harten gerief
dan om 't doorboorde hart van Uwen Zoon
heb ik geleden
en gunsten afgebeden.
Ik heb ten allen tijde meer
rozen en lippen rood bemind dan mijnen Heer
en, zwervend door de wouden,
meer van den welversierden boom
dan van Uw kruis gehouden,
en - lacie - om het heden
Uw eeuwigheid gemeden.

Inderdaad: een ‘oud’ lied, inzover we tot Luyken òf de Middeleeuwers moeten terug gaan om dergelike ‘poésie pure’ te vinden - dit gedicht laat zich immers lezen, onafhankelik van de ‘inhoud’ om zijn klinkers en medeklinkers - als men tenminste niet bij de modernen der ‘vocalises’ wil terechtkomen!

De adem der schoonheid gaat door dit werk.

GERARD KNUVELDER.