Roeping. Jaargang 4

[p. 323]

Het fiasco van de Canisius-prijsvraag

De uitspraak, waarmee de jury in de Canisius-prijsvraag beslist heeft, is - mocht men beter verwachten? - een overwinning der charletannerie op de religieuze kunst geworden; een keer te meer krijgen de Nederlandsche katholieken (na wat voor keur van H. Hartbeelden o.a.) langs min of meer officieelen weg een kunstwerk, dat noch met kunst, noch met religieuze kunst eenige gemeenschap vertoont.

Het met den eersten prijs bekroonde beeld van Dupuis toch kenmerkt zich door een uiterlijk-anecdotische opvatting: een willekeurig iemand is zoo juist van zijn zetel opgestaan en gaat spreken; dezen willekeurig iemand heeft de beeldhouwer vervolgens tot eenige uiterlijke gelijkenis (en hoe nog!) met den Heilige laten naderen en daarmee is deze zoo juist opgestane en spreken gaande willekeurig iemand het beeld van Canisius geworden. Daarmee behoort dit beeld (ook in zijn oppervlaktebewerking) tot de gemakkelijke, impressionistisch en schilderachtig opgevatte beeldhouwkunst, welke onze straten en pleinen pleegt te versieren maar een beeldhouwwerk met plastische waarden niet vermag op te leveren; klaarblijkelijk heeft de jury (en haar samenstelling maakt deze veronderstelling waarschijnlijk) nooit iets van een jongere beeldhouwkunst hooren verluiden, welke dan diametraal tegenover werk als dat van Dupuis zou staan: werk uit een vervaltijdperk der beeldhouwkunst (en dan een verval, dat derdehandsch is!)

Het religieus gehalte van dit beeld, het beeld dus als beeld van den Heilige en Kerkleeraar Canisius is - men heeft het uit bovenstaande reeds kunnen opmerken - volkomen waardeloos omdat een uiterlijk-anecdotische opvatting nimmer de innerlijk wezenlijk waarde ook maar iets zal vermogen te benaderen en daar het beeld geheel in de eerste opvatting is gegeven werd 't laatste uitgeschakeld. Het meerendeel der inzendingen trouwens (nooit zag men beschamender verzameling stalen van Nederlandsche beeldhouwkunst! was van gelijken en even waardeloozen aard en slechts enkele beeldhouwers hadden door plastiek van kwasi-moderne allure (och! och! hoe stumpering was dit ook) voor eenige afwisseling gezorgd. Geheel deze zaal maquetten bevatte 'n enkel ontwerp, dat voor uitvoering in aanmerking zou kunnen komen (motto ‘1521-1597)’ omdat het een prachtige aanzet tot een schoone (d.i. plastisch waardevolle) en wezenlijke beelding van Canisius was. Men vond het ter tentoonstelling... in den schaduw van het bekroonde beeld. Aan een jury, samengesteld als deze, moest dit beeld uiteraard tot driemaal toe bij de drie bekroningen ontsnappen - was het toch volkomen conform aan haar samenstelling, dat zij het karakterlooze beeld van Dupuis goedkeurde en dat van Falise (welk een zelf-veroordeeling van een jury: een Falise!) den tweeden prijs toekende, gezwegen nog van den derden prijs, die aan den zelfkant van het kwasi-moderne terecht kwam.

[p. 324]

Een raadsel blijft echter, dat de jury uit al dezen waardeloozen rommel juist het ongeveer meest waardelooze omhoog-hengelde en met den eersten prijs bekroonde, zonder zich blijkbaar een oogenblik te bekommeren om een beeldhouwkunstig zoo principieelen misgreep als de zetel, waaruit Canisius komt gerezen (misgreep, welke geen der andere inzendingen vertoont).

Plastisch heeft deze zetel, welke in de compositie werd opgenomen, geen waarde; hij bezit uitsluitend een anecdotische waarde, welke echter niets toevoegt aan het beeldhouwwerk als beeldhouwwerk of aan de Heilige in de beelding van een Heilige.

Compositorisch verbreedt deze zetel de basis van het beeld buiten verhouding, zoodat de onnoodig groote basis met het daaruit groeiende overmatig zware benedengedeelte naar verhouding niets torsen.

De spanning der volumen is hiermee gebroken, hun verdeeling zouder plastische waarden en het beeld van sommige zijden bezien niet alleen slecht maar maar zelfs wanstaltig.

Zoo krijgt Nijmegen dan een beeldhouwwerk van een minderwaardig soort en dat bovendien in zijn soort ook nog minderwaardig is.

* _* *

Een tweetal opmerkingen mogen hier nog aan toegevoegd worden.

Vooreerst heeft juist de winnaar zich niet aan de prijsvraagvoorschriften gehouden en behalve de gevraagde maquetten nog een maquette van grooter afmeting ingezonden, waardoor hij in staat was zijn inzending ‘aangenamer’ te detailleeren en daarmee bij de jury een voorsprong te hebben op zijn medeinzenders. Natuurlijk zal de jury zich er niet op controleeren kunnen in hoeverre zij hierdoor beinvloed werd (mogelijk is, dat zij wel, mogelijk ook, dat zij niet beinvloed werd) maar zij had deze maquette behooren te weigeren.

Het beeldje der gevraagde maquette moest op een tiende der ware grootte zijn d.i. 30 á 35 c.M. De maquette, welke Dupuis als toegiftje stuurde, had een hoogte van pl.m. een meter.

Vraag: is het mogelijk op dezen grond de uitspraak nietig te verklaren?

Vervolgens een enkel woord over de samenstelling dezer jury, - samenstelling, waaraan m.i. vooral het fiasco dezer prijsvraag moet toegeschreven worden. De jury bestond uit de heeren prof. dr. Martin, directeur van het Mauritshuis, C.W.E. Baart, directeur van het Sted. Museum, ir. J.J. Weve uit Nijmegen, prof. dr. Gerard Brom en lector B.H. Molkenboer, d.i. twee museum-directeuren, twee universiteits-menschen en een ingenieur, die allen op hun gebied zeer knap kunnen zijn maar niet per se eenig begrip van een beeld behoeven te hebben, zoodat het volstrekt ontbreken van een vakman onvergeeflijk is. Vervolgens is met of zonder opzet uit deze jury het jongere inzicht absoluut geweerd, in verband waarmee de uitspraak, gedeeltelijk althans

[p. 325]

geen verwondering behoeft te verwekken. Dat deze uitspraak artistiek en religieus een dergelijk fiasco is geworden, valt echter terug op degenen, die aan de samenstelling dezer jury gewerkt hebben. Het is volkomen waar, dat men in een provinciestad, ietwat achteraf, niet van alles op de hoogte kan zijn, maar wie zich met een prijsvraag voor beeldhouwkunst bemoeit, mag toch wel iets weten van hetgeen de laatste vijf en twintig jaar op dat gebied gebeurd is.

Zou het in de toekomst bij dergelijke prijsvragen niet goed zijn, de jury te laten bestaan uit twee vertegenwoordigers van - om zoo te zeggen: het oudere inzicht en twee vertegenwoordigers van het nieuwere inzicht, gepresideerd door een vakman? Heelemaal jong, zoo niet naar jaren, dan toch naar den geest, zal wel teveel gevraagd zijn! Maar een vertegenwoordiging tenminste kan redelijkerwijze geëischt worden.

Dan blijven fiasco's als dat te Nijmegen geleden - fiasco hoe men het ook beschouwt! - waarschijnlijk en gelukkig achterwege.

Nijmegen

GERARD BRUNING