Roeping. Jaargang 1

[p. 269]

Dante's goddelike komedie
De hel.

Zang 13

En nog was Nessus¹⁾ niet aan de overzijde,
toen we onze schreden naar 'n woud reeds richtten,
dat van geen enkel voetpad werd doorsneden.

Niet groen, maar grauw van kleur was daar het lover;
niet glad de takken, maar gedraaid en knoestig;
geen vruchten daar, maar gif-beladen dorens.

In zulke woeste en dichte struiken huist niet
het wild gedierte, dat vanaf Korneto
tot aan de Cecina²⁾ 't bewoonde land schuwt.

Daar nestelen de afzichtlike Harpijen,
die 't Trojersvolk van de Strofaden dreven
door droef voorspellen van toekomstig onheil.³⁾

Met brede vlerken, hals en hoofd van mensen,
beklauwde voet, de plompe buik bevederd,
weeklagen zij op 't zonderling geboomte.

En hij, de goede Gids: ‘Eer verder ge intreedt,
weet, dat ge zijt nu in de tweede ronde,⁴⁾
(dus hief hij aan) en daar zolang zult toeven,

1) De Centaur, die de twee dichters over de bloed-rivier had gebracht.

2) Dante spreekt hier van de z.g. Toskaanse Maremma, de woeste, bosrijke kuststreek, tussen 't stadje Korneto in de vroegere kerkelike Staat en de meer noordelike rivier de Cecina (spreek uit: Tsje-tsjina) die beneden Livorno in zee loopt.

3) De Harpijen: mythologiese monsters (half vrouw en half vogel). Symbolen van de wroeging. Ze huisden vooral op de Strofaden, 'n eilanden-groep in de Ioniese zee; ze worden tegenwoordig de Strivali genoemd. Op z'n tocht van Troje naar Italië ging Aeneas met z'n gezellen er aan land. Maar de Harpijen maakten 't hun erg lastig en voorspelden hun allerlei onheilen, zodat ze weer spoedig wegtrokken. (Aen. 3de b.v. 210 vlgg.)

4) n.l. de 2de ronde van de 7de Kring. Zoals gezegd, worden daar gestraft zelfmoordenaars en gewelddadige verspillers. De eersten zijn veranderd in bomen en struiken (omdat ze vrijwillig hun menselike gestalte afwierpen. Zie v. 105 van deze zang). De anderen worden hier achtervolgd en in stukken gescheurd door bloeddorstige honden. Of hun ziel sindsdien verenigd blijft met de losse stukken van hun verscheurd lichaam ofwel dat ze hun schijn-lichaam in z'n geheel hernemen, zegt de Dichter niet. Het eerste lijkt wel waarschijnliker. Zie, de Hel, Z. 24 en 25.

[p. 270]

19

tot ge aankomt in de gruwelike zandzee.¹⁾

 

Dus geef wel acht; en dingen zult ge aanschouwen,

 

die u geloof doen schenken aan mijn woorden.’²⁾

 

 

22

Ik hoorde aan alle kanten jammerklachten,

 

maar zag toch niemand, die deez' klachten uitte;

 

en gans verbijsterd bleef ik daarom stilstaan.³⁾

 

 

25

Ik denk wel, dat hij dacht, dat ik zou denken:⁴⁾

 

of al die stemmen tussen-'t-lover kwamen

 

van lieden die zich daar voor ons verborgen.

 

 

28

Dies zei de Meester mij: ‘Als gij wilt plukken,

 

'n enkel twijgje slechts van een dier struiken,

 

zal, wat gij denkt, als louter waan verzinken.’

 

 

31

Alsdan strekte ik de hand 'n weinig voorwaarts

 

en trok 'n twijgje van 'n grote doren;

 

en eensklaps kreet zijn stam: ‘Waartoe dit plukken?’

 

 

34

En toen de stam door 't bloed zich zwart gekleurd had,

 

daar kreet hij weer: ‘Wat drijft u mij te schenden?

 

Gloeit dan in u geen sprank van mededogen?

 

 

37

Wij waren mensen en nu zijn wij tronken;

 

wel mocht uw hand wat zachter ons bejeegnen,

 

al ware in ons 'n slangeziel gevaren.’

 

 

40

Gelijk 'n groene tak aan éen der einden

 

aan 't branden is, maar aan het andre knettert

 

en sist doordat de lucht naar buiten uitstroomt,

 

 

43

zo stroomden uit 't geschonden hout tesamen

 

èn bloed èn woorden; en het takje ontviel mij;

 

en 'k stond daar als 'n man door vrees bevangen.

 

 

1) De 3de ronde van de 7de Kring.

2) In het 3de boek van de Aeneïde (v. 22 vlgg.) verhaalt Vergilius hoe Aeneas tijdens z'n verblijf in Thracië het graf bezocht van 'n zekere Polydorus. Toen hij op diens graf 'n tak plukte van 'n mirte-struik, begon deze te klagen en stroomde er bloed uit z'n stam.

3) Dante hoorde dus niet alleen het weeklagen van de Harpijen, die hij zag, maar ook jammerkreten van menselike wezens, die hij niet zag.

4) 'n Vrij kinderachtige, nietszeggende woordspeling, waardoor de Dichter m.i. eigenlik valt uit de algemene toon van zijn verheven en sober dichtwerk. 'n Enkele maal offert Dante wel meer aan deze z.g. dichterlike mode van zijn tijd. B. v. in v. 67 en 68 van deze zang en in v. 124 van de 25e zang van het Paradijs.

[p. 271]

46

‘Zo hij al eer geloof had kunnen schenken,

 

gekrenkte ziel,’ hernam m'n wijze Leraar,

 

aan wat hij heeft aanschouwd in mijne verzen,

 

 

49

hij had naar u de hand niet uitgestoken;

 

maar wijl de zaak hem ongelooflik toescheen,

 

liet ik hem doen, wat nu mij zelf zo zwaar valt.

 

 

52

Maar zeg hem wie gij waart, zodat bijwijze

 

van eerherstel hij eens uw roem hernieuwe

 

op de aarde ginds, waar hij mag wederkeren.’

 

 

55

En toen de tronk: ‘Zò lokt me uw woord vol zoetheid,

 

dat ik niet zwijgen kan; en 't belge u geenszins,

 

als ik 'n weinig langer nog blijf spreken.

 

 

58

Ik ben het,²⁾ die eens droeg de beide sleutels

 

tot 't hart van Frederik, en die zo zachtjes

 

bij 't sluiten en ontsluiten wist te keren,

 

 

61

dat 'k allen schier verdrong uit zijn geheimen.

 

Getrouw bleef ik aan mijn verheven plichten,

 

zodat ik bloed en leven er om spilde.

 

 

64

Want die Boeleerster,³⁾ die de lonkende ogen

 

nooit afgewend hield van 't paleis des Caesars,⁴⁾

 

zij, aller dood en aller hoven ondeugd,

 

 

67

ze ontvlamde tegen mij eens aller harten;

 

en dùs ontvlamd, ontvlamden zij Augustus,⁵⁾

 

dat vreugde en eer in smart en smaad verkeerden.¹⁾

 

 

2) De schim die hier begint te spreken, is de schim van Piëtro della Vigna, kanselier van keizer Frederik de Tweede. Eerst diens hoogste gunsteling, viel hij later in ongenade. Men beweert dat hij zich zelf in de gevangenis gewelddadig van het leven beroofde (1249). - Met de beide sleutels, die sloten en ontsloten, kan de Dichter bedoelen de onbeperkte macht, die Piëtro had op het hart van z'n keizerlike meester, de macht als 't ware om te binden en te ontbinden d.w.z. de macht om Frederik te bewegen tot wrekende gerechtigheid en ontfermende genade. (Vgl. nog Het Vagevuur Z. 9 v. 124-127) waar gesproken wordt over de sleutelmacht van Petrus en van de priester.

3) Met die ‘Boeleerster’ bedoelt Dante de Nijd of Afgunst.

4) Van de keizer.

5) ‘Augustus’ d.i. Frederik, de Tweede. Vleiend noemt de dienaar de meester zo, omdat Augustus wel de schitterendste figuur is onder de beheersers van het machtige Romeinse wereldrijk.

1) T. a.p. Aen. 3de b.v. 22 vlgg. Zie v. 21 van deze zang.

[p. 272]

70

Mijn ziel, in de overmaat van haar verbittring,

 

dacht met te sterven aan haar smaad te ontkomen

 

en deed mij onrecht doen aan mij, gerechte!¹⁾

 

 

73

Maar 'k zweer u bij de pas ontsproten wortels²⁾

 

van deze tronk, dat ik nooit ontrouw pleegde

 

aan mijn Gebieder, aller lof zo waardig.

 

 

76

En keert eén uwer ooit weer naar de wereld,

 

laat hij mijn nagedachtenis herstellen,

 

die door de slag der Nijd nog ligt verslagen.’

 

 

79

Hij toefde 'n wijle; en dan: ‘Daar deez'³⁾ blijft zwijgen’,

 

zei mij de Dichter, ‘laat het uur niet vluchten,

 

maar spreek en vraag hem wat ge nog wilt weten.’

 

 

82

En ik daarom tot hem: ‘Vraag zelf hem liever

 

wat, naar uw oordeel, mij tot nut kan wezen;

 

ik kan het niet; zo is mijn hart bewogen.’

 

 

85

Hij sprak dus weer: ‘Als deze mens⁴⁾ met vreugde

 

voor u wil doen, wat hem uw woorden vragen,

 

gevangen geest,⁵⁾ moog dan ook gij bereid zijn

 

 

88

te zeggen, hoe de ziel in deze knoesten

 

verwikkeld wordt; en zeg ons ook - is 't mooglik -

 

of ooit 'n ziel zich uit deez' leden loswringt?’

 

 

91

Geweldig blies de tronk toen; en vervolgens

 

veranderde 't gesis in deze woorden:

 

‘In 't kort zal op uw vraag geantwoord worden.

 

 

94

Wanneer de woeste ziel van 't lichaam heengaat,

 

dat ze eigenmachtig van zich heeft geworpen,

 

wijst Minos haar de zevende der kringen.⁶⁾

 

 

1) Door z'n zelfmoord beging Piëtro della Vigna 'n onrechtvaardigheid jegens zich zelf, die in de uitoefening van z'n ambt en jegens z'n meester altijd zo strikt rechtvaardig geweest was.

2) Men is gewoon te zweren bij iets wat men zeer hoogacht of zeer liefheeft. Gelijk nu 'n vader zou kunnen zweren bij z'n pasgeboren kind, zo kon de boom-schim zweren bij z'n pas opgeschoten wortels.

3) De schim van Piëtro della Vigna.

4) Dante.

5) ‘Gevangen geest’ d.w.z. verwikkeld en gebonden in de knoesten en takken van boom of struik.

6) Zie Z. 5 v. 4 vlgg.

[p. 273]

97

Zij valt in 't woud, niet op 'n plek naar keuze,

 

doch waar het toeval haar ter aarde slingert;

 

daar kiemt ze omhoog gelijk 'n tarwekorrel,

 

 

100

schiet op tot loot en wordt tot woud-geboomte.

 

't Harpijenbroet verzaadt zich aan haar blaadren

 

en doet haar pijn en maakt de pijn 'n venster. -¹⁾

 

 

103

Als de andren keren we eens tot ons omhulsel,

 

maar niemand om er zich weer mee te omkleden;

 

want nooit wordt 't onze meer, wat we eens verwierpen.

 

 

106

Hier sleuren wij het heen; en in het donker

 

van 't treurig woud zal dan ons lichaam hangen,

 

elk aan 't struweel, dat onze ziel omkerkert.

 

 

109

Nog waren wij vol aandacht voor de heester,

 

verwachtend, dat hij ons nog meer wou zeggen,

 

toen ons opeens 'n wild rumoer verraste,

 

 

112

zoals 't de jager gaat, die in zijn schuilhoek

 

bemerkt, dat de ever en de jachtstoet nadert,

 

daar hij de honden al door 't loof hoort stormen.

 

 

115

En zie, daar kwamen nu van links twee schimmen,

 

het naakte lijf verscheurd, zo langs gevlogen,

 

dat ze al het kreupelhout van 't woud vertraden.

 

 

118

En die voorop liep, kreet: ‘Kom, Dood,³⁾ o kom toch!’

 

En de andre, wien het vluchten nog te traag scheen,

 

hij kreet: ‘O Lano, niet zo haastig repten

 

 

121

uw voeten zich bij 't steekspel aan de Toppo! -⁴⁾

 

En toen, misschien wijl 't hem aan adem faalde,

 

wond hij zich met 'n heester tot 'n kluwen.²⁾

 

 

1) Met dit ‘venster’ bedoelt de Dichter de wonden of de openingen, waardoor de ongelukkige boom-schimmen bloed en smartkreten doen uitstromen.

3) “Kom Dood” bedoeld is natuurlik de tweede dood of de algehele vernietiging.

4) De eerste schim is 'n zekere Lano uit Siëna, 'n befaamd gewelddadig verkwister. Daar hij alles er door gejaagd had en in armoede niet kon leven zocht hij de dood in de slag bij Pieve aan de rivier de Toppo (1284). 'n Eigenlik zelfmoordenaar is hij dus nog niet. Daarom werd hij ook niet veranderd in 'n boom of struik. Spottend noemt de tweede schim de veldslag 'n steekspel. Deze tweede schim is Jakob van Sint Andreas uit Padua, (zie v. 133) eveneens 'n berucht verkwister. Zo stak hij eens, als 'n Nero in-'t-klein, z'n landhuis in brand om z'n gasten 'n fraai schouwspel te kunnen aanbieden.

2) Als de andere zielen op de laatste Oordeelsdag.

[p. 274]

124

En achter hen was 't woud vol zwarte honden,

 

vol bloeddorst, en vol woede hen vervolgend

 

als brakken van hun ketting losgebroken.

 

 

127

In die daar neerzonk sloegen zij de tanden

 

en scheurden hem geheel en al in stukken

 

en renden met het lillend vlees weer verder.

 

 

130

Toen heeft m'n Gids mij bij de hand genomen

 

en tot de struik¹⁾ geleid, die uit z'n wonden,

 

z'n bloedig-rode wonden, hulploos schreide.

 

 

133

‘O Jakob van Sint Andries’, riep hij klagend,

 

‘wat baatte 't u van mij 'n schild te maken?

 

Wat schuld heb ik aan uw misdadig leven?’

 

 

136

Terwijl de Meester roerloos naast hem stilstond,

 

vroeg hij: ‘Wie waart gij, die door zoveel wonden

 

èn bloed èn jammerklachten laat ontstromen?

 

 

139

En hij tot ons: ‘O zielen, hier gekomen

 

om dit onterend martelen te aanschouwen,

 

dat mij van al mijn bladeren beroofde,

 

 

142

verzamelt ze rondom de droeve heester! -

 

'k Was burger uit de stad,²⁾ die voor de Doper

 

haar eerste schutspatroon eens heeft verwisseld,

 

 

145

waarom deez' met zijn kunst haar steeds zal kwellen.

 

En ware niet aan de overgang van de Arno³⁾

 

van hem nog enig zichbaar spoor te vinden,

 

 

148

de burgers, die nadien de stad herbouwden

 

op 't rokend puin dat Attila daar naliet,

 

ze zouden tevergeefs gearbeid hebben. -

 

 

 

Ik maakte 'n galg mij van m'n eigen woning.⁴⁾

1) De struik waarin Jakob van Sint Andries zich had verborgen.

2) De schim die hier spreekt, maakt zich bekend als 'n burger uit de stad Florence, die, toen zij katholiek was geworden haar heidense schutspatroon Mars verwisselde voor Joannes de Doper. Daarover verstoord zal Mars Florence altijd plagen en kwellen met zijn kunst d.w.z. met zijn krijgskunst, dus met oorlog, twist en tweedracht.

3) Bij de oudste stadsbrug over de Arno was lang 'n overblijfsel te zien van 'n oud standbeeld van Mars, dat eerbiedig bewaard werd. En dat was maar goed ook. Anders zou de stad na de verwoesting van Attila(?) of Totilas koning der Gothen, vergeefs herbouwd zijn d.w.z. Mars had haar uit wraak zeker opnieuw laten verwoesten.

4) De schim hing zich op in z'n eigen huis. Hoe de schim heette wordt niet gezegd. Waarschijnlik waren de hier gegeven biezonderheden in Dante's tijd voldoende om te weten wie er bedoeld werd.

[p. 275]

Zang 14

Door liefde tot mijn vaderstad bewogen,
verzamelde ik de wijd verspreide blaadren
en schonk ze weer aan hem, wiens stem reeds schor was.

Dan kwamen we aan het grenspunt, waar de tweede
zich van de derde ronde scheidt, en waar men
ontzettend kunstwerk van vergelding zien kan.¹⁾

Om u die nieuwe dingen klaar te schildren,
verhaal ik, dat wij aan 'n vlakte kwamen,
die van haar bodem ieder plantje weerde.

Gelijk 'n krans omgeeft haar 't woud der smarte,
zoals de droeve gracht²⁾ dìt houdt omsloten.
Stilhielden wij daar, aan de zoom der vlakte.

De bodem was 'n droge en harde zandlaag,
niet anders van geaardheid als de zandzee,
die eens door Kato's³⁾ voeten werd betreden.

O goddelike Wraak! hoe ontzagwekkend
moet gij toch zijn voor allen die ooit lezen,
wat hier geopenbaard werd aan mijn ogen.

Van naakte zielen zag ik vele scharen,
die allen samen allerdroevigst weenden,
maar niet, naar 't scheen, dezelfde straffen droegen.

Daar waren er die op hun ruggen lagen,
en ook, die gans ineengedoken zaten;
weer andren liepen zonder ooit te rusten.⁴⁾

Het grootst in aantal waren zij, die liepen;
het minst, die in hun pijn ter aarde lagen,
maar luider jammer steeg van dèzer lippen.

En over heel de zandzee daalde traagzaam
'n zee van vuur in grote en brede vlokken,
zoals 't in de Alpen sneeuwt op stille dagen.

1) De ontzettende straffen n.l. van Gods gerechtigheid.

2) De bloed-rivier of 1e ronde van de 7de Kring.

3) Deze schim is de beroemde Romein: Kato van Utika, die in 48 v. Kr. het overschot van Pompejus' leger door de woestijn van Libië leidde. (Lukanus in zijn Pharsalia. b. IX.)

4) Die op de rug liggen zijn de Godslasteraars; die ineengedoken zitten, de woekeraars; die lopen, de zondaars van tegennatuurlike wellust.

[p. 276]

31

Als Alexander in de hete landen

 

van Indië eens op zijn legerscharen

 

vuur dalen zag, dat nog op de aarde brandde;

 

 

34

en hij daarom de bodem plat deed treden

 

door zijn soldaten om aldus de vlammen,

 

eer ze om zich grepen, beter uit te doven, -¹⁾

 

 

 

zo daalde hier die eeuwge vlammen-regen,

 

waardoor het zand, als vuursteen door het tonder,

 

ontvlamde om aller pijnen te verdubb'len.

 

 

40

En nimmer was er rust in 't speledansen

 

der arme handen, die nu hier, dan ginder

 

het vuur, dat nimmer uitdooft, van zich sloegen.

 

 

43

Dan hief ik aan: ‘O Meester, gij die alles

 

verwint, de wrede duivels uitgenomen,

 

die ons bij de ingang van de poort²⁾ weerhielden,

 

 

46

wie is die reus³⁾ daarginds, die 't felle branden

 

niet te achten schijnt en woest en honend neerligt,

 

zodat de regen⁴⁾ hem niet schijnt te kwellen?’

 

 

49

En zie, hij zelf, daar hij reeds had vernomen,

 

wat ik mijn Leidsman nopens hem gevraagd had,

 

hij kreet: ‘'k Ben in de dood zoals in 't leven.

 

 

52

Laat Jupiter zijn smid⁵⁾ maar braaf vermoeien,

 

wien hij in drift de bliksemstraal ontrukte,

 

waar 'k op m'n laatste dag door werd verpletterd;

 

 

55

laat hij ook andren⁶⁾ beurt om beurt, doen zwoegen

 

in Mongibello's⁷⁾ zwart-berookte smidse,

 

al roepend: ‘Sterke borst, Vulkanus, help, help!’

 

 

1) In een waarschijnlik apokriefe brief van Alexander de Grote aan zijn leermeester, Aristoteles, wordt melding gemaakt van wonderbare sneeuw- en vuurregens in Indië.

2) De poort van de stad Dis. Zie Z. 8 v. 115.

3) Zoals uit de volgende verzen zal blijken is deze schim Kanapeus, een der bekende 7 koningen die samen Thebe belegerden. Toen Kanapeus de muren van Thebe beklommen had, tartte en hoonde hij Zeus of Jupiter, door wie hij toen doodgebliksemd werd.

4) n.l. de vuurregen.

5) Vulkanus die in de Etna voor Jupiter de bliksem smeedde.

6) De andere smidsgezellen van Vulkanus, de z.g. cyklopen.

7) Mongibello (spreek uit: Mondzjibello) 'n andere naam voor de Etna.

[p. 277]

58

gelijk hij deed op 't bloedig veld van Flegra;¹⁾

 

laat hij met al z'n kracht de bliksem slingren,

 

geen vreugde zal hij aan z'n wraak beleven.’

 

 

61

Toen sprak mijn Gids met zulk 'n stemverheffing,

 

als ik van hem nog nimmer had vernomen:

 

O Kanapeus,²⁾ dat nooit uw trots zal sterven,

 

 

64

ziedaar, waardoor gij 't zwaarste wordt getuchtigd.

 

Geen foltring toch, zo niet uw eigen razen,

 

zou voor uw razernij 't meest passend wezen.’

 

 

67

Dan weer met kalmer blik tot mij zich wendend,

 

sprak hij: ‘Dit was een van de zeven vorsten,

 

die Thebe omsingelden; eens God verachtend,

 

 

70

veracht en minacht hij, naar 't schijnt, Hem zelfs nog;

 

maar die verachting, als ik hem reeds zeide,

 

is voor zijn borst het enig passend sieraad!

 

 

73

Maar volg mij nu en geef wel acht de voeten

 

toch niet op 't gloeiend-hete zand te zetten,

 

maar houd u zelf gestaag nabij de woud-zoom.’ -

 

 

76

Toen zijn we al zwijgend op 'n plaats gekomen,

 

waar aan het woud 'n nietig stroomje ontklatert,

 

waarvan de rode³⁾ kleur mij nog doet rillen.

 

 

79

Zoals uit Bullicame 't beekje heenruist,

 

waar zich alleen de zondaressen baadden,⁴⁾

 

zo schoot door 't zand dit stroompje naar beneden.

 

 

82

De bedding en de beide hellingen

 

zijn, als z'n oevers zelf, gevormd uit rotssteen;

 

ik zag dus wel, dat daar ons pad moest wezen.

 

 

85

Van al het andre, dat ik u deed schouwen,

 

nadat wij door de poort zijn ingetreden,

 

waarvan de toegang niemand wordt geweigerd,⁵⁾

 

 

1) In het dal van Flegra (in Thessalië) had de z.g. Titanenslag plaats, waarbij de reuzen de Olymp wilden bestormen.

2) ‘Kanapeus’ spreek uit Kanapuis.

3) Rood door de gloed van de vlammen-regen.

4) ‘Bulicame (spreek uit: Boelikame) 'n zwavel bevattende en zwavel uitdampende, geneeskrachtige bron in de nabijheid van Viterbo. Uit deze bron, waar velen genezing kwamen zoeken, ontsprong 'n beekje, dat uitsluitend toegewezen was aan 'n zeker soort van vrouwen. Volgens anderen was boven en over deze beek 'n weelderig maar verdacht huis gebouwd, waarvan lange tijd (misschien nog?) overblijfselen bestonden. Het water van de beek werd gebruikt voor de badkamers in het gebouw.

5) De ingangspoort van de hel. Zie Z. 8 v. 125 en 126.

[p. 278]

88

is voor uw oog nog nooit iets opgerezen

 

zo vreemd en wonderbaar gelijk dit stroompje,

 

dat op zijn spiegel alle vuurgloed uitdooft.’

 

 

91

Zò luidden dan de woorden van mijn Leidsman;

 

dus bad ik hem de spijs¹⁾ mij ook te reiken,

 

waarnaar hij mijn verlangen had ontstoken.

 

 

94

‘Daar midden in de zee ligt woest 'n eiland’,

 

dus sprak hij nu, ‘dat Kreta wordt geheten.²⁾

 

Kuis was de wereld, toen zijn koning heerste.³⁾

 

 

97

'n Hoge berg staat daar, eens schoon en lieflik

 

door beek en bos, en die als naam droeg: de Ida.

 

Nu ligt hij, als iets ouds, geheel verlaten.

 

 

100

Hem koos eens Rea uit als veilig wiegje

 

voor haren zoon, en tot nog meer beschutting

 

liet zij, wanneer hij kreet, geraas verwekken.⁴⁾

 

 

103

Rechtop staat in de berg 'n grote grijzaard;

 

hij keert de schouderen naar Damiate

 

en 't oog richt hij naar Rome als naar zijn spiegel.⁵⁾

 

 

106

Zijn hoofd is van het fijnste goud gedreven,

 

van zuiver zilver zijn de borst en de armen,

 

de romp tot aan de dij bestaat uit koper.

 

 

1) n.l. de spijs van zijn wetenschap.

2) In aansluiting met Vergilius (Aen. 3de b.v. 104) plaatst Dante het eiland Kreta of Kandia midden in de Middellandse Zee.

3) Toen Saturnus op Kreta heerste, was de mensheid nog deugdzaam en rein.

4) Zoals bekend, verslond Saturnus of Kronos z'n eigen kinderen. Rea, zijn gemalin, bracht daarom haar zoontje Jupiter naar de Ida en deed telkens, als het weende, haar priesters 'n hevig rumoer verwekken.

5) Deze grote grijzaard is 'n zeer stoute en grootse dichterlike voorstelling van de Tijd en zonder twijfel geinspireerd door 't bekende droomgezicht van Nabuchodonosor (Daniel II 31-33). Zeer zinrijk plaatst Dante 't beeld op Kreta, dat niet alleen als 't ware 't middelpunt was tussen de 3 bekende werelddelen, maar eens ook tot verblijfplaats diende van Saturnus, 'n persoonsverbeelding van de tijd. De grijzaard keert zich af van Damiate (Mahomedanisme) en wendt zich naar Rome, (het katholicisme), de twee grootste wereldmachten in de M.E. Evenals bij Nabuchodonosor bestaat dit beeld van de grijzaard uit verschillende metalen n.l. goud (het hoofd), zilver (armen en borst), koper (de romp), ijzer (de benen) en leem (de rechtervoet). Hiermede doelt Dante op de bekende opeenvolgende tijdperken der mensheid, zoals die gevonden worden bij de klassieke schrijvers (zie b.v. Ovidius Metamorph.). Het is echter in 't geheel niet duidelik hoe Dante deze tijdperken toegepast wil zien vanuit het M.E. Kath. standpunt. In ieder geval zal de lemen voet Dante's eigen tijd moeten voorstellen, wiens zonden en gebreken de Dichter zo scherp zag en zo hevig voelde. Dat het beeld voorn. op de lemen voet rustte, kan betekenen, dat de zwakheid en zonden van eigen tijd de ineenstorting der maatschappij ten gevolge kan hebben. Het behoeft wel niet gezegd te worden dat van deze grootse dichterlike verbeelding ook nog andere verklaringen bestaan.

[p. 279]

109

Wat men daar onder ziet, is glanzend ijzer,

 

de rechtervoet slechts werd uit leem gestoken.

 

En meer op dèze dan op de àndre steunt hij.

 

 

112

Elk deel, slechts niet het gouden,¹⁾ is geborsten;

 

en door die breuk nu vloeien almaar tranen,

 

die samenvloeiend, door de grot-muur²⁾ breken.

 

 

115

Langs rotsen storten zij zich in deze afgrond³⁾

 

om Ach'ron, Styx en Flegeton⁴⁾ te vormen

 

en dalen door dit nauw kanaal⁵⁾ nog lager

 

 

118

totdat ze, waar men dieper niet kan dalen⁶⁾

 

Kocytus vormen; maar wat dit voor vloed is,

 

zult ge eenmaal zelf nog zien; daarvan dus zwijg ik’.

 

 

121

En ik tot hem: ‘Wanneer alzo dit stroompje

 

begin en voortgang neemt uit onze wereld,

 

waarom is 't dan op deze plaats eerst zichtbaar?’

 

 

124

En hij tot mij: ‘Gij weet dat de Afgrond rond is,

 

en schoon ge al diep daarin zijt doorgedrongen,

 

almaar naar links afdalend naar de bodem,

 

 

127

hebt gij toch heel de kring nog niet doorlopen.⁷⁾

 

Derhalve, zo iets nieuws zich aan ons voordoet,

 

laat uw gelaat dan geen verbazing tonen.

 

 

130

En ik toen weer: ‘Maar, Meester, waar bevinden

 

zich Lethe en Flegeton?⁸⁾ Van de eerste zwijgt gij,

 

en de andre, zegt ge, ontstaat uit 's werelds tranen.’

 

 

1) Het gedeelte dat uit goud bestond was niet geborsten omdat dit het gouden tijdvak der mensheid verbeeldt, toen er geen zware zonde, misdaad of ziekte bestond die de mensheid tranen deed storten.

2) De wanden van de grot, waarin het beeld stond.

3) De Hel.

4) Acheron, Styx, Flegeton en Kocytus, (v. 119) zijn de grote Helrivieren.

5) Het wonderbare stroompje.

6) Het middelpunt van de aarde.

7) Vergilius wil zeggen: Ofschoon het stroompje van de oppervlakte der aarde naar het middelpunt loopt, hebt gij het nog niet gezien, omdat wij van iedere hellekring maar 'n gedeelte ('n 10de deel) doorlopen en gij zodoende de gehele helle-ronding pas afgemaakt hebt als ge op de bodem zult zijn.

8) Dante wist, dat hij Acheron en Styx gezien had (Zie Z. 3 v. 76 en Z. 8 v. 76). Kocytus zou hij nog zien zoals Vergilius gezegd had. Maar waar is de Lethe, de rivier der vergetelheid die volgens de klassieke schrijvers toch ook in de onderwereld was? En waar is de Flegeton waarvan Vergilius wel sprak, zonder te zeggen waar hij was. Vergilius zal nu antwoord geven (van v. 133-138): Als ge er op gelet hadt wat Flegeton eigenlik betekent n.l. ‘de brandende’ of ‘kokende’, dan zoudt gij geweten hebben, dat ge de Flegeton voor u hadt in het kokend-hete riviertje. Wat de Lethe betreft die zult ge eens zien op de top van de Louteringsberg in 't aards paradijs (Zie Vag. Z. 28).

[p. 280]

133

‘In al uw vragen ligt voor mij veel vreugde’,

 

sprak hij, ‘maar 't koken van het rossig water,

 

moest op uw ene vraag toch antwoord geven.

 

 

136

De Lethe zult ge eens zien, niet in deze Afgrond,

 

doch waar de zielen opgaan tot hun loutring,

 

als door berouw hun schuld is weggenomen’.

 

 

139

Dan sprak hij: ‘Nu is 't tijd de rug te keren

 

aan 't sombre woud;¹⁾ tracht me op de voet te volgen.

 

'n Weg zijn ons de dijken, die niet branden;

 

 

 

want boven hen smoort elke vlammen-regen.

CHR. KOPS, O.F.M.

1) De dichters bevonden zich nog altijd aan den zoom van het woud; om de 3de ronde door te gaan moesten ze over de versteende oevers (dijken) lopen van de Flegeton.