Roeping. Jaargang 1

[p. 65]

Eerlike kritiek?

In Het Huisgezin van 27 Januarie 1923 heeft kapelaan (J. de) K(roon) de volgende woorden geschreven tegen bouwmeester Wielders' artiekel over bouwkunst (afl. 4, 15 Januarie).

Joz. Wielders opponeerend tegen 't Gildeboek, staat de ultramoderne richting voor, die van excessen, storend ‘voor het merendeel der gelovigen’ niet afkerig is. Hij debiteert dezen gewaagden opzet: ‘men zou haast geneigd zijn te beweren, dat juist de stoornis n' teken is van 't kerkelik-kunstige’.
Maar juist om die geneigdheid, bij ultra's tot uiting komend, raakt het modern gedoe meer en meer in discrediet. De uitspraak der Congregatie die op deze moderne kunstrichting betrekking heeft, wordt hardnekkig verzwegen niet alleen, maar blijkbaar geignoreerd.

Kapelaan De Kroon heeft in z'n talloze beoordelingen weinig blijk gegeven van enig kunstzinnig oordeel. Dat nemen we niet kwalik, wanneer hij zich eenvoudig blijft bepalen tot et aangeven van de inhoud dier besproken tijdschriften. Maar hier staat de zaak heel anders. Als onze lezers het artiekel van Wielders in deel 1 (blz. 240, vlg.) weer 'ns lezen, zien ze onmiddellik, dat wat hierboven staat onwaarheid, en in dit geval dus ook laster is.

Zowel in dit artiekel, als in de beide voorgaande, komt Wielders juist op tegen de ‘ultra's’ en de ‘excessen’; hij verzet zich met kracht tegen de revolutionaire richting (zie deel 1, blz. 31 vlg.), en uit al zijn opstellen blijkt met de grootste duidelikheid, dat hij de zuiver katolieke, de echt kerkelike geest in de kerkbouw wil zien, als de enig toelaatbare. En als we in de samenhang lezen, zijn dan de boven gewraakte woorden zo gewaagd van opzet? T'is volstrekt onwaar dat Wielders de storende excessen verdedigt. Tegen et onkristelik fabriekswerk, tegen de ontstellende prullen die onze kerkgebouwen ontsieren, zegt Wielders heel bescheiden:

‘Maar is 't wel raadzaam om in deze tijd van onkristelik fabrieks-import, waardoor meer en meer de ware kunstsmaak is bedorven, als norm van kerkelike kunst vast te stellen: 't al of niet gestoord worden van 't merendeel der gelovigen. Men zou haast geneigd zijn te beweren, dat juist de stoornis 'n teken is van 't kerkelik-kunstige’.

Er is meer. Bouwmeester Wielders is op ons verzoek in Het Huisgezin opgekomen tegen dergelijke oneerlike handelwijze. In 't nummer van 8 Februarie 1923 heeft hij et volgende ingezonden.

ANTWOORD OP 'N BESPREKING VAN ROEPING.
Wanneer de opzet van Uw kritiekschrijver in Uw blad van 27 Januarie j.l. geweest is mij met weinig woorden tot 'n ‘ultra’ te

[p. 66]

brandmerken dan is dat zeer goed gedaan. Want de woorden ‘opponeerend tegen het Gildeboek’ zijn zeer goed gekozen en zetten werkelik kracht bij aan des schrijvers verder betoog. Zeer goed is dus ook verder gehandeld door uit mijn opstel 'n enkel zinnetje te lichten dat, het verband missend, aanleiding geeft het met de kritikus eens te zijn. Zijn opzet dus is ook ‘gewaagd’, te meer waar in mijn opstellen heel goed te lezen is, dat ik tot 'n heel andere richting behoor. In Roeping Nr. 1 schreef ik:
We kunnen in de bouwkunst drie hoofdrichtingen onderscheiden:
1e. de richting, die zich bepaalt tot 't zoveel mogelik nabootsen van historiese stijlen: hetzij dit geschiedt bewust, of onbewust.
2e. de richting, die de beginselen, neergelegd in de oude bouwwerken aanvaardt, maar ze toepast naar de behoefte, strevingen en omstandigheden van de tegenwoordige tijd.
3e. de richting, die elk vooraf-gaand beginsel wegwerpt als, waardeloos, in de overtuiging, dat alles anders moet zijn dan het geweest is.
Gemakshalve willen we de eerste de konservatieve noemen, de twede de moderne, de derde de revolutionaire.
Deze laatste steunt op grenzeloze hoogmoed en overmoed: in zulk een geestelike toestand rijpt geen schoonheids-gedachte tot schoonheids-daad; ze draagt de kiem in zich van haar ondergang; ze is 'n vluchtig, tijdelik verschijnsel.
Ik heb de eer tot de twede richting te behoren en ben 't dus met de geachte schrijver roerend eens, dat alle modern (revolutionair) gedoe maar zo spoedig mogelik in ‘discrediet’ moet komen. Wel blijf ik erbij of 't wel raadzaam is om in deze tijd van onkristelik fabriekswerk-import, waardoor meer en meer de goede smaak bedorven is, als norm voor kerkelike kunst vast te stellen: 't al of niet gestoord worden van 't merendeel der gelovigen, 't merendeel der gelovigen blijkt ook niet gestoord door al die kunstloze produkten.
Heel iets anders is, waarde kritikus, of de Kerk niet goed zou doen een kunstwerk, dat gelovigen stoort tengevolge der algemene verwildering, voorlopig op te bergen. Weest U in dit geval gerust, ik onderwerp me aan alles, ignoreer geen Kerkelike Voorschriften, ben katoliek.
Nieuwstadt.
JOZ. WIELDERS.
Feest v.d. H. Brigitta 1923.

Onmiddellik hieronder heeft kapelaan De Kroon 't volgende onwaardige en waardeloze antwoord geschreven:

Ik gun de Heer Joz. Wielders gaarne zijn opinie. Vooral als hij verdacht blijft op de mogelikheid dat zijn kunstenaarsopvattingen de leiding der Kerk in den weg kunnen loopen. Waar het volgens schrijver, in zijn laatste alinea niet om ging, dat is dan toch hetzelfde wat de Gildeboekredactie nog eens noodig vond, waarschuwend te

[p. 67]

zeggen aan 't adres van Joz. Wielders en consorten. Zij wees op 't recht der Kerk. Joz. Wielders betwijfelde of 't wel raadzaam was in deze tijd daarop te wijzen. Ja dunkt mij, met de Gildeboekredactie, juist in dezen tijd, en indien Joz. Wielders het streven van St. Bernulfus kent, komt hij ertoe dat gilde door zijn lidmaatschap en medewerking te steunen en zoo tusschen excessen naar beide kanten, den stroom binnen de ware bedding te helpen leiden.

Onwaardig en waardeloos noemde ik daarjuist dit antwoord. Over dat lidmaatschap van St. Bernulf alleen maar dit, dat Joz. Wielders al heel lang lid is, en voor 't Gildeboek en voor et goede daarin heeft hij al heel wat propaganda gemaakt.

Maar wat 'n vervalsing van de waarheid, dat hier durft gezegd te worden: De redaktie van 't Gildeboek wees op 't recht der Kerk. Joz. Wielders betwijfelde, of 't wel raadzaam was in deze tijd daarop te wijzen. Dat is zo openlik onwaar en lasterlik, dat kap. De Kroon in geweten verplicht is, die openlik uitgesproken aantijging openlik te herroepen.

◽ ◽ ◽

Nog zijn we niet aan 't eind van deze eerlike geschiedenis. 'n Paar weken na bovenstaande schrijft Dr. Gerard Brom over de kruisweg van Servaes:

‘Hij mocht niet binnen 't heiligdom blijven, omdat hij de kleinen ergerde. Ja, de zorg voor de kleinen is een zuivere vorm van Christenliefde, maar Christenliefde omvat meer dan de kleinen alleen. Bestaat er ook geen ergernis aan de groten, die soms even goed bescherming nodig hebben tegen een sprinkhanenplaag van kleingeestigheid? In de eerste de beste kerk worden intellectuelen door een gruwelike wansmaak geërgerd: ze hebben mogelik een beetje recht om op hun beurt eens in een enkele kapel, heel bescheiden ergens ver buiten de stad, gesticht te worden.’

Dat is presies etzelfde wat Wielders geschreven heeft, alleen niet gezegd op diens bescheiden wijze, maar fel en brutaal. Ik beweer niet dat Brom et verkeerd doet; ik wijs alleen op die sterk verschillende manier, omdat kapelaan De Kroon in Het Huisgezin van 10 Maart 1923, deze woorden van Brom aanhaalt; en dan.... ook net als bij Wielders bliksemt met uitspraken van de Congregatie, en beschuldigt van onkerkelike geest? Neen, heel lief zegt hij van Broms artiekel: ‘Een sterk betoog, als we van Brom gewoon zijn, zonder ons te overtuigen heel en al van het goed recht der excessen door Walschap ('n Vlaamse bespreker van Servaes) gesignaleerd.’

Dat heet eerlikheid en waarheid.

[p. 68]

We hebben gemeend de fraaie manieren van deze ‘kunstbeoordelaar’ tegen bouwmeester Wielders, die nooit in zijn bouwwerk of in z'n woorden gezondigd heeft tegen de voorschriften van de Kerk, te moeten vastleggen hier, met et brandmerk van valsheid en laster.

Namens de redaktie van Roeping

Tilburg, Beloken Pasen

8 April 1923.

H.W.E. MOLLER.