Roeping. Jaargang 1

[p. 76]

Malle gevallen.

Inleiding.

Dat in het tijdschrift, gewijd aan de schoonheid, deze afdeling ingericht moet worden, is eigenlik indroevig. Want zo erbarmelik is 't gesteld met de schoonheid in onze tijden, dat we gerust kunnen verklaren: de mensen worden met straffe krachtsinspanning ongevoelig gemaakt voor het mooie, en van hun allereerste jaren met de grootste zorg opgevoed in het lelike. Het lelike, het allergrofste is zo overal bijna en altijd om ons heen, dat we ademen in 'n lucht van lelikheid, dat we met 'n ziel van lelikheid vervuld worden.

De mens is, ook in zijn gevallen staat, van nature gevoelig gebleven voor het schone. Maar, ook jammerlijk gevolg van de zonde, hij is niet gaaf meer van ziel en zinnen, niet klaar meer van onderscheiding, niet zuiver meer van gevoel, zodat et lelike niet meer onmiddelik wordt herkend en niet volgens z'n aard van zelf de zielen afstoot. En zoals de zonde, treedt haar genoot het lelike, met de grootste driestheid voor ons; van jongsaf bevangt het ons, verzwakt onze zuivere ziening, en misleidt onze veilige voeling.

Zoveel lelikheid is er om ons heen, en zo weinig schoonheid in mensenwerk mogen we aanschouwen, dat het lelike voor heel velen gewoon is, en het mooie zonderling. Aan het lelike zijn velen gewend geworden, en door die gewenning is de eenvoudigste de doorzichtigste waarheid van het schone niet meer zienbaar, en de vreugde over et schone, de vreugde door God toch gewild als 'n voorvreugde van de Goddelike Schoonheid in de hemel, in vele zielen niet meer bekend is, ten minste niet meer door de openbaringen van de schoonheid in de menselike vormen.

De schrikkelikste eigenschap van het lelike is zijn droevig bedrog, zijn voze valsheid. Zo gewend zijn we geworden aan het valse, dat we de waarheid niet meer zien, zo gewoon is ons de bedriegelike schijn, dat we de wezenlike werkelikheid niet meer verlangen. De schijn verkozen boven het wezen, dat is de eigenlike diepe oorzaak van de harde ongevoeligheid, waar de schoonheidsontroering bijna niet meer kan indringen. De schijn voor het wezen, die aanvaarden we niet alleen zonder kommer in ongestoorde vrede, maar in zo vele hedendaagse mensen is het 'n begeren geworden van het onwerkelike, de sterke zucht naar de valse schijn, en de afschrik voor het werkelike, de versmading van het wezen.

En die liefde, die begering naar dat schijnbedrog is zo diep ingevreten in mensezielen, dat we huiveren moeten voor de verwoestingen in de zielen aangericht, ook in het geestelike, juist in het geestelike.

[p. 77]

De schoonheid die in zijn diepste wezen geestelik is, kan niet straffeloos worden geweerd uit het menselik leven. De verkiezing van het lelike boven het schone moet heel het menselik wezen in zijn beste eigenschappen ontstellen; dat kan niet anders, omdat alleen 'n zo zuiver mogelik gerichte ziel de schoonheid zo zuiver mogelik zien en genieten kan. Maar dan is toch ook 'n menseziel die zich ongestoord kan overgeven aan de waarneming van het lelike, in zijn beste eigenschappen niet meer gaaf, niet meer zuiver gestemd.

Mag ik daar 'n heel droevig voorbeeld van geven? In de laatste jaren streven we met alle kracht om de liturgiese schoonheid weer zuiver en onvervalst voor de gelovigen zichtbaar en voelbaar te maken, omdat we in 't diepst van onze ziel heel vast weten, hoe de schoonheid van Gods eredienst de mensen gemakkeliker en wezenliker met God verbinden zal. Maar ook hier is dikwels de schijn meer in onze gewoonte dan de werkelikheid.

Op et feest van 't H. Hart deze zomer, gebeurde in 'n kerk vol biddende kristenen het volgende. Het Allerheiligste is uitgesteld; God in eigen waarachtige wezenlikheid ontvangt de aanbidding der zielen. Plotseling, midden onder het Lof, wordt 'n vaan op het altaar gezet, het Hoogheiligste Sacrament wordt bedekt, en de priesters in grote staatsie schrijden tussen de rijen der biddenden door, naar het beeld van het H. Hart. Daar voor dat beeld knielen ze neer, en bidt de celebrant de plechtige opdracht, waardoor heel het kristenvolk aan 't H. Hart zich zelve toewijdt.

Is dat niet droevig? De werkelikheid de rug gekeerd om de schijn te verkiezen; het beeld voor den Afgebeelde; het teken dat heenwijst naar God, boven God zelf.

T'is zeker niet zo bedoeld, dat weet ik wel, maar ook dit is weer de schijn, die ons zo dierbaar is geworden, dat we het wezen vergeten zijn. En zo ken ik meer gebeurtenissen; niet zó erg als deze, maar toch erg, en als we 't goed zien, ergerlik, en ik durf niet hopen dat bovengenoemde maar één keer gebeurd is.

Welnu, om weer onze ogen te openen, onze ziel te doen zien de eenvoudige vergeten werkelikheid, en weg te trekken de bedriegelikheid van de schijn, zal ik, en ik hoop, niet ik alleen, hier dat bedrog in de kunst aanwijzen, en die betovering van de schijn trachten te breken. Dat is niets anders dan slopen; wegbreken wat er niet moet zijn, om zuivere schoonheidsbezinning en schoonheidsvoeling weer mogelik te maken. Juist dat dit sloperswerk moet gebeuren in heel malle gevallen, noemde ik zo indroevig, maar nu de toestand eenmaal zo is gesteld, is het nodig als het dagelikse brood voor het lichaam, willen we nog ooit de mensezielen gezond en gaaf zien, en open voor de schoonheid.

[p. 78]

1. Zuilenwaanzin.

Waartoe dient 'n zuil, 'n kolom? Wel uit den aard van de zaak als 'n stevige steun onder 'n last, 'n werkelike last die met z'n wicht omhoog moet gehouden. Als we even nagaan, hoe de echte zuilen waren en zijn, is dat ook in hun vorm makkelik te herkennen.

Heel vroeg, dikwels, alleen 'n dikke recht opgaande schacht, die ietwat minder dik naar boven toeloopt. Die bouw van de zuil zegt al helemaal, ik tors 'n zware last; de voet wat breeder dan de kop, want de voet plant zich in de grond, daar drukt de last ten volle. Later wordt dat karakter op velerlei wijze nog duideliker uitgedrukt. De voet krijgt 'n breder uitgebouwd voetstuk, basement; alweer, hier drukt de dracht, de zwaarte, dit deel moet pal staan, anders verzakt alles. De kop wordt ook iets breder uitgewerkt tot kapiteel, want daar is 't steunvlak, het onmiddelik vasthoudende deel, waar de hoofdbalk of het einde van de boog op rust. En de schacht die oprijst uit het voetstuk, en 'n breder steunstuk draagt aan zijn boveneinde, is natuurlik evenredig zwaar aan de last, en altijd van 'n stevige dikte. Alles duidt op drager, staander die 'n zwaarte omhoog houdt; 'n indruk van kracht, van vastheid van stand, van stevige stut.

Maar zie nu, wat voor 'n schrikkelike waanzinnigheid onze tijden van die eenvoudige vanzelfsprekendheid hebben gemaakt. T'is om niet te geloven, als we 't niet overal te zien hadden.

Allereerst natuurlik in de bouwkunst. Moet ik hier spreken van kunst? in de bouwerij dan. Ik zal maar 'n paar heel bekende dingen geven, overal te zien, in elke stad, in elk dorp.

Zo'n kolom is toch wel 'n mooi ding, heeft een of ander eens bedacht, en wat mooi is, kan ik natuurlik als versiering gebruiken. Nu zijn we der. Die man bezon niet, dat 'n mooie zuil, toch altijd 'n zuil is, en zijn heel stevige noodzakelikheid heeft in zo'n bouwwerk. Neen, 't was mooi, dus overal te gebruiken. En zo kregen en krijgen we zuilen tegen de penant, ja zelfs in de penant, gemetseld tussen de ramen. Zuilen die zuilen? dragen die zuilen? Wel, ze zijn dikwels nog geen halve steen dik, en er is niets, volstrekt niets te dragen. De penant als onderdeel is met de hele muur drager van 't dakwerk; die zuil is tegen de muur of in de muur geplakt ‘sieraad’, met voetstuk en kopstuk in dreigement Ioniese of andere ‘stijl’, tegen 17de of 18d'eeuwse penanten in de 20e eeuw. (Dit laatste gaat me hier eigenlik niet aan).

Nu we eenmaal dat mooie versieringsbeginsel hebben, is er 'n perspektief geopend; onbegrensde mogelikheden rijzen voor s'bouwmeesters ogen op.

Er moet 'n balkonnetje gemaakt worden. Wat mooi, als je op iedere hoek van de balustrade (die ook weer uit kolommetjes bestaat), 'n flinke

[p. 79]

zuil zet (natuurlik een of andere ‘Griekse’), en dan de dekking erboven op, overdekt balkon. En wie draagt nu dat hele zaakje? Dat hele gevalletje rust op 'n paar uitstekende houten of ijzeren balken, die in de muur zijn bevestigd. Gedragen wordt de zuil, die eens de drager was.

Hoeveel honderde altaren staan er in onze kerken met zuiltjes? die hun dienst doen als lastdragers? Maar als men ze wegbreekt, in 90 van de 100 gevallen staat het altaar nog even stevig. Versiering, en dan liefst ook boven op het altaar, overal. Er zijn altaren die wel 'n heel dozijn van die dingen hebben. T'is zo'n makkelik, en vooral zo'n dankbaar sieraad; iedereen kan met behulp van kolommetjes een mooi altaar ontwerpen, en in allerlei verbindingen, afwisseling van zelf. En als hele kunstwerken heb ik horen prijzen, altaren, waar et ene kolommetje boven op et andere staat; zuiltjes die weer zuiltjes schragen, dacht de ontwerper, en alles met gebeeldhouwde voetstukjes, kopjes, en al wat er maar bijhoort, áf.

En zo gaan we verder; et moet noodlottig volgen. Wel, als 'n zuil 'n versiering is, waarvoor zul je dan stenen of houten zuilen gebruiken, dan kun je ze even goed op de muur verven. En dan zien we bijv. in 'n gang op de penanten tussen de deuren geschilderd, van het geslacht zuil of kolom allerfraaiste exemplaren, natuurlik met voetstuk, kopstuk, met groeven erin netjes geschaduwd, alles wat bij 'n fatsoenlike kolom behoort. Schijn voor wezen; doen alsof, niet wezenlik en waarachtig zijn.

Van de bouwers naar de meubelmakers: Aan alle mogelike meubels, buffetten, kasten, kastjes weten ze de kolomversiering aan te brengen. En ze maken er wat nieuws bij ook: kapitelen in verdiepingen. Er zijn er met zes, zeven uitstekende versieringsvormen, zoals de kapitelen die hebben, boven elkaar. Natuurlik, als 'n kolom versiering is, kun je ook alles wat aan 'n kolom is, weer als versiering gebruiken van de kolom. En zo gaan we maar door. Waar is't allereenvoudigste begrip van zuil toch gebleven? En iedereen koopt die rommel, bijna niemand is bezwaard door de onzinnigheid.

Is het wonder, dat de kolommetjeswaanzin letterlik iedereen aangrijpt? Kolommen, heuse kolommen om je latwerk op te leggen, waarlangs je klimrozen zullen groeien en bloeien. De fiere zuilen die de zwaarste lasten hebben gedragen met ere, torsen nu rozenlatjes.

De zondvloed breekt los. Alle kramerijwinkels (‘galanterieën’ heten die fraaiigheden) brengen ons kolommetjes bij duizenden. Aan de spaarpotjes, aan de lepeltjesdoosjes, aan de zilveren sigarenkokers, aan de inktstelletjes, aan alles; niets is gevrijwaard van de kolomversiering.

In Gods heiligdom ook aan alles, aan kandelaars uit vier kolommetjes opgebouwd, aan wierookvaten, aan de altaarschellen die hele koe-

[p. 80]

pels vormen, rustend op kolommen; en, dit is het toppunt, feller kan de waanzin niet woeden, aan de grote zuilen, aan de torsers van heel het heiligdom, zijn rondom dunne kolommetjes aangebracht, tot versiering. Dat de zuilen die parasieten niet afschudden, die schenners van hun wezen!

Is het te veel gezegd, als we vroom noemen de bede: van de kolommetjeswaanzin, verlos ons Heer.

H. EVERTS.

Op St. Cypriaan en St.^e Justien, 26 Sept. 1922.

[p. *3]

DOM JAC. VAN DER MEIJ - DE SCHEPPING - ST. JOZEFSKERK BREDA.

[p. *4]

DOM JAC. VAN DER MEIJ - DE INTOCHT VAN CHRISTUS IN JERUZALEM ST. JOZEFSKERK BREDA