De Revisor. Jaargang 2016

[p. 84]

Daan Heerma van Voss
Witte lelies in Berghof

Van alle bewoners van Berghof, die ik evenzogoed mijn vrienden als mijn patiënten zou kunnen noemen, heb ik met niemand zoveel tijd doorgebracht als met hem, en met niemand zo weinig woorden gewisseld.

Zijn gezicht nodigt nu eenmaal niet uit tot gepalaver over het weer of het eten. Zijn ogen, half verscholen onder borstelige wenkbrauwen, zijn even doordringend als klein. De brede mond heeft iets strengs, iets kwaads ook. Die afwerende uitstraling heeft zijn uitwerking niet gemist. Ik heb het nagezocht: in al die jaren heeft nog nooit iemand hem bezocht. En dat terwijl hij al langer in Berghof zit dan welke patiënt, directeur of verpleger ook. Bij aankomst is er voor tachtig jaar vooruitbetaald, ‘zodat zeker was dat hij hier zou sterven’. En toch heb ik altijd het gevoel gehouden dat hij heimelijk op iemand wacht die op een dag voor de deur staat om hem op te halen.

De hoge zon is nog altijd krachteloos, het zal maanden duren voordat het weer gaat dooien. Ik ben er bijna.

In de wintermaanden drukken de verschillende sneeuwlagen, elke dag een nieuwe, elkaar zo aan dat er een soort verdikte witte plaque op de wegen komt te liggen die werkelijk niets meer te maken heeft met die lieflijk dwarrelende vlokken, met dat pittoreske beeld dat ik in mijn hoofd had toen ik hier neerstreek. Bussen rij-

[p. 85]

den met dit weer natuurlijk niet, veel te gevaarlijk, een verkeerde beweging en het ravijn wacht. Daarom neem ik gedurende de koudste maanden van het jaar mijn intrek in het bedenkelijke hostel in St. Gorlitz, waar geen plafond zonder schimmelvlek is. Elke ochtend gebruik ik allereerst een koude douche, om mijn lichaam alvast voor te bereiden op de temperaturen die het straks zal moeten doorstaan. Dan stap ik naar buiten. Tien minuten lang doen mijn laarzen de sneeuw knerpen, raken mijn brillenglazen bij elke ademtocht meer beslagen, en gloeien mijn oorlellen van de kou. Wanneer ik de deur van het kuuroord opendoe zijn mijn vingers alle pijn voorbij.

Met gebogen hoofd passeer ik het borstbeeld van Thomas Mann dat in de aankomsthal staat. Misschien enigszins uit verlegenheid, ja. Ik heb nooit veel gelezen, de verwijzing die in de naam van het oord schuilgaat begreep ik pas veel en veel later. Bovendien is Berghof, sinds het moment dat ik middels een open oproep in de streekkrant van het bestaan van het kuuroord op de hoogte werd gesteld, voor mij een op zichzelf staand begrip geweest. Een plotseling opdoemende, maar vanaf dat moment volstrekt vanzelfsprekende aanwezigheid. Een verleidelijke aanwezigheid ook. Hoewel ik mijn verplegerdiploma steevast op mijn cv vermeldde, had ik mijn schoolkennis nog nooit hoeven toepassen. En toen was er die advertentie, die op het perfecte moment kwam, maandenlang had ik rondgetrokken, inmiddels moe en berooid wachtte ik op iets wat me tot stilstand zou brengen. En dat iets was Berghof.

Als ik mijn jas heb opgehangen, is zijn kamer altijd de eerste die ik bezoek. Ik weet precies wat ik er zal aantreffen. Het is dertien over acht, wat betekent dat hij nog zeventien minuten naar zijn favoriete radioprogramma zal luisteren, Stimmen aus Italien. Hoewel zijn naam een Italiaanse afkomst verraadt, heb ik hem die taal nooit horen spreken, ook niet op verdwaalde momenten, in een uitroep,

[p. 86]

vloek of verzuchting. Schijnbaar is hij geboren op een boot die van Messina naar Genua voer, maar ook dat heb ik van horen zeggen. Door het raampje in de deur zie ik hem zitten, in zijn luie stoel, met zijn lange vingers ineengevlochten, met gesloten ogen te luisteren. Altijd in een smetteloos wit pak. Hij heeft er zeven in de kast hangen, voor elke dag één. Precies een half uur duurt het programma, daarna gaat de radio uit.

Het krullerige, grijze haar bevat hier en daar nog een plukje zwart, als een subtiele ode aan de kleur van vroeger. ‘Nee, het krult niet,’ verbeterde hij me eens, ‘het onduleert.’ Om er vervolgens aan toe te voegen dat ondula het Latijnse woord was voor golf. Hij gebruikt graag woorden waarvan alleen hij de herkomst weet. Niet uit betweterigheid, nee, het lijkt eerder uit een zeker plichtsbesef voort te komen; alsof hij vreest dat sommige woorden zonder zijn inmenging simpelweg zouden verdwijnen. Misschien is dat zijn bescheiden taak op deze wereld. Patrizio Canaponi, beschermheer van vergeten woorden.

Zodra de Stimmen aus Italien zijn vervaagd, klop ik aan. Hij bromt dat ik mag binnenkomen. Op zijn leestafel staat een vaas met daarin een witte lelie. Ik heb nog nooit een bloem in zijn kamer gezien. Als ik vraag van wie hij de lelie heeft gekregen - klink ik nou jaloers?, maakt hij een wegwerpgebaartje. Hij pakt zijn wandelstok, van sierlijk hout gemaakt, met een ivoren vossenkop als knop, en samen wandelen we naar de ontbijtzaal. We nemen plaats voor het raam en kijken naar het doodswitte dal, de bevroren beekjes. Langzaam schuifelen ook andere bewoners binnen. Iedereen groet hem, zo luidt de code. Niet alleen omdat hij de langst zittende bewoner is, maar ook vanwege de prominente rol die hij altijd heeft gespeeld in wat de andere verplegers ‘het groepsproces’ noemen. Geregeld is hij de aanstichter geweest van commotie. Hij schrijft romantische gedichten over andere bewoners, of tekent de vrouwen na, naaktportretten welteverstaan. Hij

[p. 87]

houdt vol dat erotiek voor hem een kwestie is van esthetiek en niet van lust, maar in dat soort taalspelletjes is het personeel weinig geïnteresseerd. Het bestuur heeft hem op het hart gedrukt om geen erotische schrijfsels of tekeningen meer te produceren. Hij antwoordde dat een kunstenaar in zijn hart ‘vrij is als een vogel’.

Het bezoekuur nadert. Anderen zullen worden bezocht, hij niet. Maar in zijn gezicht bespeur ik geen enkele na-ijver. Hij ziet me loeren en zegt met krakerige stem: ‘Maak je geen illusies. Maar één iemand weet dat ik hier zit. En dat is precies degene die me hier nooit zal opzoeken.’

Die winter zal nog slechts één incident volgen. De heer Canaponi had de inwoners zover gekregen om vijf uur in de morgen op te staan om vanuit de gemeenschappelijke ruimte de zon te zien opkomen. De meesten gaven gevolg aan zijn oproep, maar mevrouw Tirlantino brak bij het verlaten van haar bed haar heup, en meneer Santini verdwaalde hopeloos, en defeceerde uit paniek in de gangen. Maar volgens Canaponi was de zon die dag zo mooi, dat het alle ellende waard was geweest.

Maart. We zitten op onze vertrouwde plek achter het raam wanneer de dooi invalt. Langs de takken op de binnenplaats sijpelt een dun waterstroompje, het ijs in de beekjes is gebarsten. Bezoekuur. ‘Vandaag heb ik geen zin in die gezelligheid,’ mompelt hij, en ik ondersteun hem bij de terugtocht naar zijn kamer. Wanneer ik hem heb verlaten kijk ik uit automatisme in het grote boek. Morgen om tien uur in de ochtend: bezoek voor meneer Canaponi. Eerst denk ik dat het een vergissing is, iemand die zijn naam op de verkeerde regel heeft gekrabbeld, maar dan zou hij hem toch wel hebben doorgehaald? De naam is onleesbaar, ik ontwaar een A, verder niets.

Met zware benen klop ik op zijn deur. Wanneer ik hem over het aanstaande bezoek vertel, zakt hij achterover in zijn stoel, zijn ge-

[p. 88]

zicht verbleekt. Voor het eerst in onze verstandhouding dring ik aan, maar hij weert mijn vragen af. Hij wil alleen zijn.

De volgende ochtend, na een wandeling langs de inmiddels weer ruisende beekjes, ben ik vroeger dan anders. De boom voor de ingang vertoont een zeldzame knop aan zijn dikste tak, maanden te vroeg, een anomalie. De naam staat nog steeds in het boek.

Hij zit op zijn kamer en luistert naar Stimme aus Italien, zoals gebruikelijk. Dan valt me op dat zijn koffer op zijn bed ligt, gepakt en wel. In het midden van de kleren is een gat ingegraven, groot genoeg voor een radio.

We brengen ons uur achter het raam door als twee mannen in een wachtkamer. Af en toe werpen we elkaar een ernstige blik toe, maar nooit spreken we. Om tien uur verschijnt zuster Chauchat in de zaal. In haar hand heeft ze een witte lelie.

Vanuit de deuropening kijk ik toe hoe de heer Canaponi uit mijn leven verdwijnt. Naast hem loopt een man die in veel opzichten zijn spiegelbeeld belichaamt, hij is zwaar en breed, zijn vingers zijn knoestig. Hij draagt geen getailleerd wit pak, maar een grote, verhullende groene regenjas, en zijn tred is allerminst zuidelijk-elegant, zoals die van de heer Canaponi. En toch hebben ze iets gemeen, niet alleen de ondula in het haar, iets diepers verbindt hen, iets wezenlijks. ‘Zijn broer?’ fluister ik zuster Chauchat toe. Ze schudt het hoofd. ‘Zijn vader.’ Ik werp tegen dat het onmogelijk is, ze lijken toch echt even oud. ‘En toch is het zo,’ zegt ze, alvorens zich om te draaien en naar binnen te gaan.

Maar ik blijf staan. De auto trekt op en rijdt weg. Patrizio Canaponi kijkt niet om, geen laatste blik op de plek die hem zo lang heeft opgevangen, waar hij behoorde te sterven. En de zeldzame knop op de dikste tak van de boom is verdwenen.