De Revisor. Jaargang 2016

[p. 57]

Thomas Verbogt De vroege kou

Now, it's all right now
even to fall asleep
just as on all those nights

ELIZABETH BISHOP

Het is de tweede keer dat ik in een ambulance meerijd, een van de eerste dagen van april in 2016.

De eerste keer is in Heerlen, de geboorteplaats van mijn moeder. Ze woont daar dan al lang niet meer. Nee, ze heeft zich met mijn vader in Nijmegen gevestigd, waar mijn vader rechten is gaan studeren. De jaren vijftig zijn begonnen. Mijn ouders zijn eindelijk in de nieuwe tijd beland. Ze deelden hun leven in in voor de oorlog en na de oorlog en nu is het hun leven geworden, niet meer van de oorlog.

We zijn in Heerlen, bij haar ouders, mijn grootouders, om Sinterklaas te vieren, maar dan word ik ineens erg ziek. Van die ambulance herinner ik me het geluid van de sirene die dichterbij komt, zo dichtbij dat het lijkt alsof er alleen nog dat geluid is. En de vlammende pijn in mijn hoofd - die herinner ik me ook, maar die hoort bij het geluid van de sirene. Het is 1955, ik ben bijna drie. En ook herinner ik me de hand van mijn moeder. Die houdt de mijne vast. Later vertelt mijn moeder vaak dat ze dacht dat ik doodging.

‘Je had wel dood kunnen zijn.’ Dat zei ze. Ook later toen ik dieper over die woorden nadacht dan toen ze die uitsprak in mijn prille kindertijd. Soms vroeg ik me af wie en wat je wordt als je net zo goed dood had kunnen zijn.

Nog later, veel later - de eeuw waarin mijn ouders mijn jonge ouders werden, is bijna afgelopen - spreek ik om de twee weken een psychiater en heb het onder meer over mijn onvermogen me over te geven. Hij kan dat beter uitleggen dan ik het begrijp, maar wat ik wel snap is dat ik me vanaf de momenten rondom de ambulance veel kan herinneren. Meestal begint het vermogen je iets te herinneren zich wat later in een mensenleven te ontwikkelen, maar in mijn geval niet. Dat komt door de kracht van de momenten, de intensiteit ervan. Ook doordat er veel op scherp stond.

[p. 58]

Ik zie de ambulance voor het huis van mijn grootouders, dwingend, maar toch in alle rust, een belangrijke positie. Het is donker, vroeg in de avond, sinterklaasavond. De ambulance staat in het zachte licht dat uit het huis komt. Dat licht maakt het wit van de auto geheimzinnig. De vormen zijn rond. Het lijkt of ik erheen zweef. Ik lig op een brancard, maar het is alsof ik nergens op lig. Ik heb geen gevoel meer in mijn benen. Dat merk ik niet als ik daar zweef, maar daarvoor al: ik wilde me ergens af laten zakken, een bed, een stoel, iets wat hoger was dan de vloer, maar mijn benen bestonden niet meer, ze waren er nog wel, maar ik zág ze alleen, ze konden me ook niets schelen, het enige wat telde was de pijn in mijn hoofd: die moest weg - als alles daarmee ook wegging, alles wat ik kende, alles wat ik wist, was dat niet erg, want de pijn in mijn hoofd was het ergste.

Als ik naar de ambulance zweef, ruik ik de kou van de avond, de vroege kou van december. Het is de eerste keer dat ik die ruik, het heeft de vage sensatie van dat alles nu pas gaat beginnen. Ik hoor de stem van mijn moeder die niet zingt als anders, maar iets zegt wat ze niet zegt.

Het is een kou die ik later niet meer geroken heb, wel een geur die erop lijkt, en dan denk ik: je had wel dood kunnen zijn.

Soms ruik ik de geur ook als iemand iets tegen me zegt wat onbegrijpelijk is, bijvoorbeeld de psychiater die het heeft over mijn onvermogen me over te geven, aan mensen, aan situaties. Ik zeg dat het probleem is dat het leven zo vol is. Hij vraagt: ‘Wat is het probleem dan?’

Ik zeg dat ik dat net gezegd heb.

Hij: ‘Dat is een gevolg van het probleem.’

De vroege kou van december. Ik wil ergens heen lopen, maar ik zweef en word ergens heen gezogen.

Zestig jaar later is het andersom. Mijn moeder ligt in de ambulance, ik zit naast haar en houd haar hand vast. Er is niet het geluid van de sirene, het is een stille rit, van het ziekenhuis waar ze vaststelden dat ze niet lang meer te leven heeft, naar het hospice in het hart van de stad, een oud gebouw dat vroeger een klooster van nonnen was. Ze zal daar een kamer krijgen met uitzicht op de rivier. Toen we jong waren, hebben we vaak door dat uitzicht gewandeld. Het heeft ook altijd in ons hoofd gezeten, dat uitzicht.

We rijden door Nijmegen, de stad waar ze in 1951 kwam te wonen met mijn vader op de bovenste etage in een huis aan de Graafseweg.

[p. 59]

Daar kwam ik een jaar later bij en vijf jaar later mijn oudste zusje. Toen werd die etage te klein en verhuisden we naar het oosten van de stad, naar een nieuwbouwwoning die behoefte had aan veel te veel zonlicht, terwijl ik veel zonlicht vaak verlammend vind, ik kan er bang van worden omdat alles veel te zichtbaar wordt en alles om aandacht schreeuwt.

De stad begint al een stad zonder haar te worden.

Mijn moeder vervaagde een beetje de laatste jaren van haar leven. Haar geheugen werkte soms nauwelijks, soms liepen herinneringen ook door elkaar. Toch konden we nog lang gesprekken voeren, gesprekken die altijd begonnen met een vraag van haar. Lang geleden zei ze eens: ‘Als ik niks meer te vragen heb, kun je me wegbrengen.’

Tijdens een van de laatste gesprekken, toen ze zei dat ze tevreden mocht zijn met haar leven, vroeg ze of we alles tegen elkaar hadden gezegd wat er gezegd moest worden. Of er niets was ‘blijven liggen’?

Ik schudde mijn hoofd, ze bleef me even vragend aankijken, wees toen naar de fles wijn die tussen ons in stond, ik schonk de glazen vol, bijna tot de rand, we moesten ons hoofd buigen voor de eerste slok.

In het ziekenhuis werd ze weer helder, helder als toen ze jong was en bijna altijd lachte. Ze zei dat het mooi geweest was: ‘En met mooi bedoel ik ook mooi.’ Dat was haar oordeel over haar leven dat ruim negentig jaar duurde: mooi. Ze zag het verdriet van mijn zusjes en mij en herhaalde met charmante aandacht: ‘Echt mooi.’ Bij iedere letter van de twee woorden knikte ze.

De ambulance rijdt over de Graafseweg. Mijn moeder ziet dat niet, geloof ik. Ze is bij kennis en helder, maar verzonken in gedachten, wat ik me kan voorstellen, want ze weet dat ze naar het laatste station in haar leven gaat. Daarom zeg ik: ‘We rijden nu over de Graafseweg. Langs ons oude huis.’ En terwijl ik dat zeg, zie ik ons dat huis uit komen, lang geleden wat helemaal niet lang geleden is. Daar lopen we, mijn moeder en ik, ze heeft mijn hand vast, ze is vrolijk als altijd. Iedere dag is een feestdag. Het is zonnig weer op deze vroege lentemorgen. Mijn moeder zingt zacht, wat ze voortdurend deed.

Ik kijk naar haar, zestig jaar later. Ik wil zeggen wat ik zojuist voor me zag, dat kleine tafereel, maar dat weet ze natuurlijk ook wel.

We rijden nu over de Oranjesingel. Ik zeg: ‘We zijn er bijna.’ Mijn moeder knikt en lacht.