De Revisor. Jaargang 2016

[p. 92]

Daan Stoffelsen Nawiegen, nalezen.
Schippers, Giphart
De redacteur als lezer

Daan Stoffelsen (1981) is medeoprichter van Recensieweb, freelance recensent en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel, Athenaeum.nl. Zijn essay ‘Waarschuwingen, ravijnen en ziekenhuisgebouwen’ werd bekroond met de Jan Hanlo Essayprijs Klein 2013.

Was het twee uur 's nachts? Mijn zoon, 22 maanden, was klaarwakker na vlucht kl876 en ik ijsbeerde met hem dicht tegen me aan door Sukhumvit soi 2. Het was niet donker, het was stadslicht, maar ik hoopte dat mijn regelmatige bewegingen hem in slaap zouden krijgen. Niets stond dat in de weg, amper geluid, alsof de steeg sliep met de hotelgasten, ver van de drukte. Ik dacht al: wat als hij dadelijk echt slaapt, hoe krijg ik hem dan slapend in bed? Toen stak er een witte kat over. Op mijn borst hoorde ik zachtjes: Mauw?

Niemand sliep. Ik ben teruggegaan naar onze kamer en gaf hem aan zijn moeder. Ik wiegde nog wel even na, nog in de trooststand, terwijl we besloten van de jetlagnood een deugd te maken en met het hele gezin Jungle Book te gaan kijken.

Dat nawiegen is nutteloos, maar een vrediger gevoel ken ik niet. Zijn er bewegingen die zo na-ijlen, behalve weeën? Behalve lezen? Het ene boek kleurt het volgende, en vooral als je zoals ik afgelopen maand weer eens een aantal boeken kort op elkaar leest, moet je je tempo, je concentratie, je verwachtingen telkens bijstellen, terwijl je al een tiental pagina's verder bent. Ik las deze vakantie Helen Macdonald, Robert Seethaler, Jan van Mersbergens Oase, Daan Heerma van Voss' Een verlate reis, K. Schippers' Niet verder vertellen, Ronald Gipharts Harem.

[p. 93]

*

Het contrast tussen Schippers en Giphart is wel interessant, het spel dat Schippers speelt met verhalen en beeld en de lezer, hoe hij de vierde wand telkens openbreekt (en alle drie de eenheden van tijd, ruimte, en verdomd wat is die derde ook weer), dat spel botst met het pure, schijnbaar weinig ambitieuze vertellen van Giphart. Schippers onderzoekt al een paar boeken lang de functie van foto's, terloops, Giphart laat een beginnend schrijver vertellen over zijn vader, een wereldberoemd fotograaf.

Eerst Schippers, die zijn moeder Dien opvoert maar stukjes van zijn eigen ervaringen aan haar meegeeft. Hij laat haar lopen over de Haarlemmerdijk in ‘het van Stampa geleend licht’, dat ‘glijdt over het eind van de negentiende, begin twintigste eeuw, veel ruimte en licht voor Dien en haar voorbijgangers. Soms donker, maar met veel lichte plekken, zo kun je ook een klank of een geur meenemen, als je net ergens anders bent geweest.’

Dan schrijft Schippers opeens poëzie. Een paar strofen verderop valt ook het gedicht uit elkaar:

Foto's - 2 vrouwen en een man. Het begin,
waar zit dat? De lezer is weg, net een hoek

omgegaan en ook de schilder en Dien gaan
op in de voorbijgangers, kunt u ze nog

vinden, tussen de anderen, verdwijnende,
½ verdwenen gezichten, misschien al

in een café, dan mogen ze hier niet meer
staan, opgelost, witte inkt op wit papier.

[p. 94]

Van een licht absurde maar coherente beschrijving (dat licht uit de eenentwintigste eeuw, opeens rond de vorige eeuwwisseling, dat kan niet maar klopt wel) naar een gedicht waarin iedereen verdwijnt - in navolging van de lezer, het omgekeerde had ik ook geloofd -, en we eindigen in het wit.

Bij Schippers moet je ook bínnen een boek van tempo wisselen, en blijf je nog even in de poëzieleesstand als hij de vertelling oppakt met een beletselteken...

Dien laat zich fotograferen en schilderen door Breitner, maakt zelf foto's, is zeer geïnteresseerd in die moderne uitvinding. En ja, nu vielen Schippers' ervaringen in Stampa, het dorp van Alberto Giacometti, tegen. Kan zij helpen? Ja. ‘We hebben het erover gehad, de gevoeligheid van Dien past bij het licht in de vallei, dat dacht ik ongeveer.’ Zij denkt:

Misschien kan ze iets met een foto doen, dat ze het licht
à la Stampa op een gezicht kan laten vallen, beschaduwd
licht, zo was het ook bij Alberto, in de hut.
Veel blijft in het donker, als ze bij de schilder op de bank
ligt, dat heeft ze wel gezien, met lichte plekken voor het
verschil, niet al te veel.
Ze heeft al een paar keer een foto afgedrukt, mag van
haar moeder. De kamer waar hun bedden staan, wordt
ineens een donkere kamer. Het licht op haar eigen
wangen en voorhoofd, op haar neus en kin, zo'n zelfkop,
is dat niet te brutaal?

Iets met een foto? Licht op een gezicht? Zelf foto's afdrukken? Zonder chemicaliën op de slaapkamer? Wat is Diens fantasie, wat is overdrachtelijk, wat mogen we zo concreet mogelijk begrijpen? Schippers vraagt ons mee te gaan en stil te staan, de hoek om, verdwijnen, goed te kijken en dingen door de vingers te zien. Schommelend lezen, van links naar rechts, van voor...

[p. 95]

*

Terwijl de beweging in Ronald Gipharts Harem veel meer is: ga zitten en kijk. Het verhaal wordt voor je verteld. Geen Jungle Book, maar het verhaal van hoe een kunstenaar ontstaat, en een minnaar. De hoofdpersoon komt voor het eerst in een donkere kamer, en Giphart legt uit: ‘Fotograferen is maar een beperkt onderdeel van fotograferen. Het gaat ook om wat er achteraf gebeurt: de manipulatie van licht en tijd.’ Die herhaling werkt, dat is geestig, net als ‘de manipulatie van licht en tijd’, in die absolute verwoording natuurlijk onzinnig. Mooie grote woorden. Even verder:

Terwijl het vel in een bad met een stof genaamd
ontwikkelaar dreef, werden heel geleidelijk de contouren
zichtbaar van een steeds scherper wordende voorstelling.
Er ontwaakte een beeld. Mac was getuige van niets
minder dan een schepping.

Voor wie legt de verteller uit wat ontwikkelaar is? Mij ergert dat. Mooi vind ik: ‘Er ontwaakte een beeld.’ Poëtisch proza, zonder het te ingewikkeld te maken. Maar de grote woorden - ‘getuige van niets minder dan een schepping’ - zijn expliciet en theatraal. Waar Schippers met beletseltekens werkt, hooguit de contouren van een route aangeeft, en zijn lezer laat werken, laat Giphart met volvette punten en uitroeptekens zien waar je moet opspringen en duiken, wat je moet vinden. Even verder gaat er bij Gipharts hoofdpersoon ‘een rilling over zijn rug. Een vreemde ontroering’, iets wat ik zo uitgespeld amper kan navoelen.

*

Dat was niet erg, het was vakantie. Nieuwsgierigheid is ook een goede drijfveer om te lezen, en Harem heeft een plotopbouw die

[p. 96]

op een prettige manier telkens nieuwe vragen oproept. En eigenlijk lukte het me niet bij Schippers te wiegen. Veel meer doet die leeservaring denken aan een tweede wandeling, drie weken later in datzelfde Bangkok, langs de Sukhumvit op weg naar de chocoladebar waar we de verjaardag van mijn vriendin zouden vieren. Een ontevreden kind aan de hand, een moe kind op de nek, ingehouden marcherend, kruisend verkeer en wandelaars en de nummering in de gaten houdend, twijfelend hoe lang we nog moeten, telkens omkijkend of mijn vriendin er al aankwam - onrustig.

De chocoladetaart bij aankomst smaakte uitstekend.

Op Revisor.nl zijn Daan Stoffelsens leesanalyses terug te lezen: revisor.nl/tag/het_objectieve_subject.