De Revisor. Jaargang 35

[p. 56]

Herman Franke
Zeemeeuwen en zwanenzang

Aan de crematieplechtigheid heb ik niet meegedaan. Zonder wat tegen iemand te zeggen reed ik weg, steeds maar richting noord, net als toen: pas wanneer we van het kompas de Noordzee in moesten, reden we een tijdje oostwaarts langs de kust en zodra het kon weer recht omhoog. We neukten, het kompas op het kussen, zelfs richting noord, waar we de vrijheid waanden.

Terwijl de aula zich vulde met familie en vrienden, sloeg ik over de grens bij Nieuweschans op het stuur van mijn oude Peugeot en glimlachte snuivend. Ha! Als ik aan al die verbaasde gezichten dacht, was het komisch, erg komisch.

Ik overnachtte in Hamburg, waar een onbegrijpelijk mooie Colombiaanse escorthoer met geblondeerd haar en doorgewinterde ogen me met een Spaans accent in een mengelmoesje van Duits en Engels vertelde dat in Bogota, haar door de drugsmaffia beheerste geboortestad, allang niet meer geloofd werd dat het leven het hoogste goed is.

‘Wasse suchen sie for,’ vroeg ze.

‘My wife.’

‘Thiesse ist not right moment zu suchen your wife,’ antwoordde ze. ‘Ich only mujer... nur weib.’ Ze maakte haar beha los en trok haar slipje...

‘Stop it. No, no,’ zei ik.

‘Butte you gezahlt.’

‘Es ist gut so.’ Ik kuste haar wang.

‘Aber... qué pasa?’

‘It's allright. You can go.’

Terwijl ze zich weer aankleedde, keek ze me argwanend aan, alsof ze dacht dat ik een pervers spelletje met haar speelde, alsof ze vreesde dat ik plotseling woedend zou worden en alsnog waar voor mijn geld zou eisen. Pas toen ze de deur al had geopend, geloofde ze me.

‘Sie sind nice butte triste. Sie reir... lachen, mehr lachen.’

‘There is no reason for it.’

‘Dasse ist exacto... genau,’ zei ze lachend en vertrok.

Ik zag nu pas hoe kaal mijn hotelkamer was. Er stonden een bed, een kleine tafel en een stoel. Aan de wand hing alleen een grote kleurenfoto van een besneeuwde vlakte die in tweeën gedeeld werd door het spoor van een paard-en-wagen waarvan in de verte nog vaag de contouren te zien waren. Hier en daar overleefde een kale boom. Volg het spoor terug, zei die foto, dat begreep ik meteen. Maar terug liep het spoor uit de lijst de kamer binnen, waar het halt hield voor mijn bruinleren schoenen.

Ik kroop op handen en voeten over de versleten vloerbedekking en liet mij de zweep van de straffende hand welgevallen. Maar een uur en een fles wijn later moest ik weer lachen omdat het zo komisch was.

Het janken stelde niks voor, helemaal niks. Theater was het, o, o, wat had ik een verdriet.

's Nachts daalde ik af in de grond. De grond van alle mensen. De grondige grond.

*

[p. 57]

Aan de westkust van Denemarken ligt een dorpje dat al eeuwenlang het brandpunt van de hemel genoemd wordt, maar niemand weet waar die naam vandaan komt en wat hij betekent. Daar, op het enige strandterras, had ik Vera voorgesteld te gaan samenwonen. Ze keek dromerig naar de horizon.

Bij ‘ons’ hotel sloeg ik de weg in naar de zee. Algauw zag ik het eenzame bolkoppige torentje met die rare uitsteeksels opdoemen. Ik had er destijds meteen een katerpikkie met weerhaakjes in gezien. Poezen waren wel krols maar ze hielden niet van de penetratie. Die weerhaakjes voorkwamen dat ze zich steeds weer losrukten uit des katers liefdesbeklemming.

‘Waarom vertel je me dat?’ had ze gevraagd met een grimas van onbegrip op haar gezicht, dat niet echt mooi was maar zeer aantrekkelijk.

Op het parkeerterrein stonden maar enkele auto's. Toch reed ik langzaam een paar rondjes, alsof ik naar een vrije plaats zocht in het centrum van Amsterdam, voordat ik stopte en uitstapte.

De trap die naar het strand leidde had leuningen van holle buizen waar een klagend geluid door klonk wanneer de wind er vat op kreeg. Volgens Vera zong de zeeduivel zo zijn lied. Vissers zouden eraan kunnen horen of er een schip verging.

Er stond een stevige wind. Bij de vloedlijn vlogen de schuimvlokken me om de oren. Tegen de zee riep ik vloekend dat ik helemaal niet onder de indruk was van al die golven en dat ik niet in zeemansgraven geloofde. Neptunus roerde zich. ‘Wat moet jij baardmans,’ schreeuwde ik hard lachend. ‘Wat zit jij nou in het water te prikken met dat vorkje van je.’ Jankend bouwde ik een zandkasteel. Zeemeeuwen krijsten angst in mijn kop. Toen vermande ik me.

‘Vergeet het maar,’ blufte ik tegen het zand. ‘Dood? No way!’

Ze vond mij een ongelovige Thomas. En dat was ik ook. Bijvoorbeeld: als mensen tegen me zeiden dat de winkel die ik wilde binnengaan nog gesloten was, controleerde ik altijd eerst even zelf of de deur echt niet openging voordat ik aansloot bij de rij wachtenden. Zelfs nadat ik haar opgebaard had zien liggen in haar zeegroene jasje met het leuke truitje dat ze die zomer op een markt in Barcelona had gekocht, gaf ik me niet gewonnen. Huilen deed ik niet; ook 's avonds wist ik me in bedwang te houden. Na met Lucien en Sanne uren gepraat te hebben over haar en mij en over zoals we leefden op het scherp van de snede, had ik gezegd: ‘Dood? Hoezo? Dat zullen we nog wel eens zien.’ Ik dronk een halve fles jenever en bleef volkomen nuchter. Mijn kop had geen tijd voor alcohol.

De zee en het zand, dacht ik, zien er net zo uit als eeuwen geleden. Wat is de tijd dan nog?

‘Dus,’ zei ik.

‘Hoezo dus?’ Ik hoorde het haar vragen met het grappige West-Friese accent dat me meteen zo aangenaam getroffen had toen ik haar in het koffiehuis voor het eerst ontmoette. Ze zat te lezen bij veel te zwak sfeerlicht. Toen ze even opkeek, lachte ze naar me. Het was een ongeschonden rafelloze lach. Ik lachte terug.

De golven verstarden.

Na me enkele minuten lang moed ingesproken te hebben, ging ik naar haar toe.

‘Wat lees je?’ vroeg ik

Ze had lichtelijk verstoord opgekeken en me het omslag laten zien. Even meende ik de titel te kennen, maar de zoektocht in mijn geheugen liep vast als een auto in de modder.

‘Waarom wil je dat weten?’ vroeg ze. Dat was een vervelende vraag. Ik geloofde niet dat ik met het veinzen van bibliofiele passie succes zou hebben bij haar.

‘Omdat ik via dat boek met je aan de praat hoop te raken,’ zei ik.

Ze boog haar hoofd en las verder. Beschaamd was ik doorgelopen naar het toilet. Tijdens het pissen was me de zin te binnen geschoten die er uiteindelijk toe had geleid dat we die avond in een disco belandden waar we in elkaar dansten. Een half jaar later trok ze bij me in.

[p. 58]

Het dagboek van de verleider. Terwijl ik de laatste druppel van mijn pik sloeg, had ik het opeens geweten. Dat dagboek was van de Deense schrijverfilosoof Søren Kierkegaard. Ik had het tijdens mijn studie gelezen voor het bijvak filosofie. Het ging over de wrede verbreking van zijn publieke verloving met zijn eerste en enige liefje, Regine Olsen, waar hij levenslang een zwaar schuldgevoel aan overhield. Hij bleef in Kopenhagen als een vlieg om haar heen cirkelen bij wijze van boetedoening en zelfkwelling, zocht haar vergevende lach en strafte zichzelf met seksuele onthouding tot aan zijn dood, hoewel sommigen beweren dat hij in hoge nood wel eens zijn toevlucht bij een hoer zocht.

Pas toen ik al voorbij haar tafeltje was, had ik het gedurfd. Ik draaide me om en zei: ‘Val dood. Dat is wat de arme Regine tegen Søren had moeten zeggen.’

Ze keek verbaasd op. Weer lachte ze als nieuw.

‘Ja, dat had ze meteen moeten zeggen, al toen hij haar ten huwelijk vroeg, de gluiperd,’ zei ze.

‘Al toen hij haar aansprak op straat na haar wekenlang bespied te hebben.’

‘Maar dan had hij net als jij vast een weerwoord gehad.’

‘En als hij dat niet had gehad, zou hij de volgende dag teruggekomen zijn met alsnog een weerwoord.’

Ik mocht gaan zitten.

Ik mocht blijven zitten.

‘Met dank aan de verleider,’ fluisterde ik, nadat we elkaar diezelfde nacht gekust hadden, alleen maar gekust, want we hadden nog alle tijd.

Het begon nu een beetje te regenen. Voor zover ik voor en achter me kon zien was ik alleen op het strand. In de verste verte viel er geen reddingsbrigade te bekennen. Mijn schoenen zogen zich vast in het zompige zand langs de vloedlijn, waardoor het lopen moeizaam ging, steeds moeizamer, alsof ik niet de zee, maar een moeras betrad. Algauw stond ik tot aan mijn knieën in het zand. De golven sloegen tegen mijn borst. Ik sloot mijn ogen en zag haar op me af komen rennen, krijsend met de meeuwen. De panden van haar zeegroene jasje wiekten als heuse vleugels. Maar ze vloog me niet in de armen, ze kuste me niet.

‘Wat ben je laat,’ zei ze. ‘Ze hadden me bijna...’

‘Laat ja, maar niet te laat. Kom.’

‘Hierheen,’ zei ze en liep de zee in. Ik volgde haar en trok haar uit de golven. Als honden die zojuist gezwommen hebben, stonden we het water van ons af te schudden. Juist op dat moment vond de zon een gaatje in het wolkendek en richtte een hemels spotje op ons.

‘Het lijkt wel een reclamefilmpje,’ lachte ik, maar zij knipperde geërgerd met haar ogen en zette haar hand als een zonneklep op haar voorhoofd.

‘Reclame voor wat?’ vroeg ze kribbig.

‘Voor de liefde.’

We liepen gearmd naar het terras. Daar luisterde ze eerst alleen maar naar me met een uitdrukking op haar gezicht die wantrouwen verried en ook wel een beetje woede. Er zat niemand anders op het terras. De ober, een steile man in een veel te deftig zwart pak voor een strandtent, liep heen en weer, veegde de tafeltjes schoon met een wit dweiltje, ook het onze, maar hij weigerde een bestelling te noteren. De man rechtte zijn rug, keek streng op ons neer, trok zijn wenkbrauwen vragend op en draaide zich om zodra ik mijn mond opendeed. Toch kwam hij even later weer voor ons staan en herhaalde zijn vreemde, om niet te zeggen krankzinnige gedrag. En dat ging zo maar door.

Onheilspellend, dat was het woord. Telkens als de man voor ons kwam staan en het tafeltje veegde, keek Vera mij strak aan.

‘Mijn grote liefde,’ zei ik in een poging het ijs te breken. ‘Je bent mijn grote liefde.’

‘Wás,’ zei ze koel. ‘Wás’.

De ober glimlachte vals.

Opeens begon ze te praten. Ze vond dat ik (of zei ze men?) haar in de steek had gelaten. Het waren vier verschrikkelijke dagen geweest. Er was daar

[p. 59]

geen enkel gezag. Iedereen deed maar wat hij wilde en als je er iets van zei werd je uitgelachen. Meteen na aankomst al werd ze lastiggevallen door haar eerste vriendje dat nog steeds niet verkroppen kon dat zij hem had verruild voor de knapste jongen van de klas. Ik kende het verhaal. De jongen was een volbloed romanticus van het lijdende soort, die haar jarenlang bestookt had met smeekbrieven waarin hij zich steeds agressiever beklaagde over haar wreedheid, totdat hij bij een auto-ongeluk om het leven kwam. De boom stond midden in zijn auto.

Zonder dat ze er wat tegen kon doen, had hij zich nu aan haar vergrepen.

‘Hij neukte dwars door me heen, echt dwars door me heen, alsof ik lucht was, een flard, een wolkige omtrek. Kun je je dat voorstellen? Kun je je voorstellen hoe verschrikkelijk dat is?’

In haar ogen las ik niet de verbijstering die hoorde bij wat ze vertelde. De tijd om te antwoorden gunde ze me niet, want voordat ik me iets had kunnen voorstellen bij dat lichaamloos verkrachten, veranderde ze radicaal van stemming en vertelde met de glansogen en mimiek van een klein meisje, vrolijk, ja dweperig zelfs, hoe ze vroeger op de rug van haar vader gierend van de lach door de kamer reed en hem met haar blote hielen de sporen gaf. Maar in de puberteit brak haar lach, zoals bij jongens hun stem. ‘Er zat gruis in mijn lach,’ zei ze. Ze lachte hard en ik hoorde het gruis, dat ik nog nooit eerder gehoord had. Ik kreeg het koud.

‘Jij gaf me terug wat ik was kwijtgeraakt, dus toen jij...’

Ik vreesde dat ze zou beginnen over de vrijheid die we niet aankonden. Op een dag viel er niets meer terug te draaien. We vreeën tevergeefs met volle inzet.

‘Zullen we het daar nu maar niet over hebben.’

‘Juist wel. Daar moeten we het juist wel over hebben. Het is... nu of nooit.’

‘Goed... dus toen ik...’

‘Dus toen jij... me dat weer afnam...’

‘Afnam? Wat nou afnam?’ Ik had het nu zo koud dat ik begon te rillen.

‘Die dag... op de dag dat het 's ochtends nog zomers heet was en 's avonds herfstig koud, op de dag dat je met me danste op de volksmuziek die je zo haat, op de dag dat je schrok van het krakende geluid waarmee je een slakkenhuisje vertrapte onder je voeten, op de dag dat je niet meer wist wat voor dag het was, op de dag dat de wolken zo donker waren dat ze hemelsblauw leken, op de dag dat je me kuste met een mond die ik niet kende, op de dag dat je 's ochtends de erectie had van mijn man en 's avonds die van niemand in het bijzonder, op de dag dat alle bruggen openstonden, op de dag dat de vlinderplant louter vliegen trok, op de dag dat waterhoentjes het zwoegend zwemmen niet meer machtig waren, op de dag die begon met de schemering en eindigde met de rozevingerige dageraad, op de dag...’

Ze praatte maar door zonder me aan te kijken, zonder dat ze nog scheen te beseffen dat ik tegenover haar zat. De kou begon pijn te doen. De ober liep af en aan met zijn poetsdoekje. Zijn mooie zwarte pak zag er bij nader inzien nogal verkreukeld en versleten uit. Vera staarde naar de zee en sprak in een monotone cadans over de dagen waarop er vreemde dingen gebeurden, alsof ze rijtjes opzegde die ze lang geleden uit het hoofd had moeten leren. Ik kreeg het nog kouder.

‘...op de dag dat de vissen vogels werden, op de dag dat oorlog en vrede kindertjes maakten, op de dag dat Susanne van hiernaast in de schaduw van ons tuinhuisje alle jongens van de buurt stond af te trekken, op de dag dat met haar bloed mijn menstruatie begon, op de dag dat filosofen hout hakten voor de mensheid, op de dag dat iedereen lachte om niets, op de dag dat de doden het wonnen van de levenden, op de dag dat de goden opstonden uit hun graf, op de dag dat kleine woorden groot werden, op de dag dat de kat van de buren werd teruggevonden in een glasbak, op de dag...’

‘Ophouden!’ Ik sloeg met mijn vuist op het tafel-

[p. 60]

tje, dat brak en fragmenteerde in duizenden stukjes die als knikkers over het terras rolden tot in alle hoeken.

Ze stopte en keek me aan, even verschrikt als toen ze bijna in een ravijn was gestort in Oost-Frankrijk en ik haar nog net kon vastgrijpen. Ook toen hadden we gevreeën, ter plekke, met een hartstocht die vol angst zat en pijn deed van de overlust.

‘Op de dag die nooit komen zal, op de...’ ging ze door, pesterig glimlachend, maar haar stem stokte en er welden tranen op in haar ogen.

‘Ach,’ stamelde ze. ‘Ach, ach.’

Eerst wilde ik het niet geloven, maar al gauw viel er niet meer aan te twijfelen dat ze langzaam vervaagde. Ze kreeg het fronsje tussen haar ogen dat ze altijd kreeg als ze iets niet begreep.

‘Kus me,’ fluisterde ze. ‘Kus me dan toch.’

‘Liefje,’ zei ik. ‘Liefje van me.’

‘Niet doen,’ zei ze opeens. ‘Dat mag hier niet. Als je dat doet, mag ik niet met je mee, daar zijn ze heel streng in. Er is hier nog nooit iemand...’

Ik boog me voorover, sloot mijn ogen en kuste haar. Mijn tong zocht vergeefs naar die van haar. In plaats van mijn kus te beantwoorden, leek ze me van zich af te blazen. Ik sloeg mijn armen om haar heen, maar die vonden geen houvast. Ik omklemde lucht, niets dan lucht, maar het was warme lucht en die warme lucht was zo lekker, zo verschrikkelijk lekker, zo godsverschrikkelijk lekker.

Ze werd onder aanvoering van de ober van me af getrokken door mensen die ik niet kende, maar haar warmte bleef.

‘Come on,’ zei ze. ‘Come on.’

‘Ik ben er toch, liefje.’ Ze schroeide mijn borst, zo warm was ze.

‘Come on,’ zei ze weer, maar nu klonk het als een waarschuwing. Ik begreep niet wat ze bedoelde en opende mijn ogen.

Een jonge vrouw die ik niet kende, lachte me toe.

‘There you are,’ zei ze.

In het ziekenhuis zeiden ze dat ik geluk had gehad. Zonder de mond-op-mond-beademing van de Engelse vrouw die me in de branding had zien liggen, zou ik het niet gered hebben.

Na twee dagen stond ik weer op straat. Noordwaarts had ik niets meer te zoeken. 's Avonds dronk ik bier op de Radhusplatsen in Kopenhagen en zoog de lucht op van een zwanger verleden. De volgende dag liep ik met de puntige knieën van mijn vader op de spillebenen van Kierkegaard heen en weer in de straten waar hij ruim anderhalve eeuw eerder elke dag maar weer hoopte Regine tegen het lijf te lopen.

Alle vrouwen die ik zag leken op haar.

Ik belde Lucien. Ik zei dat ik pas over enkele weken terug zou komen.

‘Je gaat wel erg ver. Haar familie zal het je nooit vergeven. Ik heb er ook wel moeite mee. En Sanne ook,’ zei hij.

‘Dat snap ik, maar het moest. En Vera heeft er niets van gemerkt, toch? Dood is dood, ik hoor het je nog zeggen.’

‘Wat ga je dan doen daar?’

‘Een spoor terug volgen.’

‘Pas je goed op jezelf?’

‘Natuurlijk, heb ik altijd gedaan, toch? Te veel. Ik hoor het ze zeggen.’

‘Wat hoor je daar allemaal nog meer?’

‘Zeemeeuwen en zwanenzang.’