De Revisor. Jaargang 35

[p. 22]

Sjoerd de Jong
Een actieheld van de jaren tachtig

Meestal waren het pakken yoghurt of vla, omdat die het mooiste effect gaven als ze uit elkaar barstten. Maar soms smeet hij gewoon een pak melk naar beneden. Een dunnere klap, met een stuk minder traag gedruip, maar toch aardig om te zien, op het dak van een auto.

Het gebeurde altijd in het holst van de nacht, wanneer het gezelschap, na het sluiten van de bar aan de voet van de toren, de trap was op gewaggeld naar de vierde verdieping van de studentenflat. Auke deed een greep in de koelkast, schoof het raam open, wuifde zijn haren naar achteren, en slingerde als een olympiër een pak zuivel het parkeerterrein op. Een doffe dreun, rondspattende vla, dronkemansgelach. De jaren tachtig waren begonnen.

Dat was Aukes protest tegen het verraad van de laatkapitalistische maatschappij, die hem de worst van een universitaire opleiding had voorgehouden, de eerste in zijn familie, maar die hem vervolgens in een economisch en sociaal moeras had laten wegzinken. ‘Mijn intelligentie is me tot last,’ zei hij regelmatig. En alles wees er inderdaad op dat hij het op een vakschool, of desnoods in militaire dienst, beter naar zijn zin zou hebben gehad dan aan de faculteit sociale wetenschappen, die hem de ideologie leverde bij zijn ressentiment.

Auke was een action hero van de jaren tachtig. Hij deed misschien niet veel, en kwam ook wat laat in actie, maar daar gaat het niet om. Ondanks zijn gedateerde haardos en dito muzieksmaak vertolkte hij het bittere levensgevoel van die crisisjaren loepzuiver. Hij was ook een sympathieke jongen, trouwens: gevoelig, empathisch op het sentimentele af, en altijd in voor een partijtje onbezonnen loltrappen. Opgegroeid in de bollenstreek, kind van gescheiden ouders, en grootgebracht door de headbangers van Deep Purple.

Het probleem was alleen dat hij, zoals zoveel anderen van de ‘verloren’ generatie die was geboren rond 1960, zowel een kind was van de extravert-ludieke jaren zeventig als van de agressief-introverte jaren daarna. Uit de jaren zeventig nam hij zijn krullerige lange haar mee, een agrarische kledingcode (houthakkershemd, jeans) en een ontroerende platenverzameling (hardrock). Van de jaren tachtig nam hij de onbestemde woede over, het gevoel dat niks zin had, dat alles bij ontstente-

[p. 23]

nis van de radicale kladderadatsch alleen maar slechter zou worden, en dat de toekomst aan hem voorbij zou gaan.

Dat laatste gevoel hing begin jaren tachtig als een loden deken over Nederland, ook over de alternatieve jeugdcultuur waar Auke deel van uitmaakte. Het besef dat het land in crisis verkeerde, was onder het rechtse kabinet-Van Agt-Wiegel (1978-1982) keihard ingedaald. Hun linkse voorganger Den Uyl had weliswaar onder druk van een Arabische olieboycot in 1973 al gesomberd dat de grenzen van de groei bereikt waren - maar dat leek toch vooral een aanleiding om een paar avonden gezellig de gordijnen dicht te trekken. De verbeelding was immers aan de macht, en die draait op andere brandstof dan stookolie.

Op marketing en testosteron bijvoorbeeld. Zelfs het bedachte nihilisme van de punk, die in 1977 doorbrak (ook in Nederland, waar de Sex Pistols hun debuut maakten in Paradiso), kon de pret niet drukken. Het drieakkoordenprimitivisme van deze nobele wilden was eerder een opleving van de vitaliteit van rockmuziek dan misantroop snarenspel bij een brandende stad. Punk was jong en opwindend, en in de sardonische dictie van Johnny Rotten klonk ‘no future’ bijna even mobiliserend als ‘we want the world’ had geklonken uit de mond van wijlen Jim Morrison, die ‘psychedelische paardenlul’, zoals Jules Deelder hem noemde.

Begin jaren tachtig klapte het paradigma om. De economische crisis die in 1973 nog een romantisch idee had geleken, werd een harde werkelijkheid. Massaontslagen kondigden het einde aan van Nederland als industriële natie, scheepswerven gingen ten onder. De zonnige toekomst van de ‘ontspannen samenleving’ die Den Uyl had beloofd, of de deugdzame van het ‘ethisch reveil’ waartoe Van Agt had opgeroepen, leek verder weg dan ooit. Ook subcultureel brak de crisis door: de energie van punk verdampte in een depressieve cocktail van frustratie, rancune en afkeer van de burgerlijke samenleving, die immers niet alleen een decennium eerder de revolutie in de weg had gestaan, maar die bovendien in zware tijden niet eens in staat leek haar eigen burgers - en hun zoons en dochters - te beschermen.

En dat was de tijd dat Auke aankwam in Diemen. Langs de spoorlijn Hilversum-Amsterdam stonden in dat liberaal ingesukkelde slaapstadje vijf betonnen woontorens voor studenten, waar de hardrocker uit de bollenstreek zijn intrek nam, met nog een paar honderd van zijn generatiegenoten. De ‘afdelingen’ van elke toren hadden een stuk of vijf kamers, een keuken met lagen bakvet van talloze eerdere lichtingen bewoners, en een balkon dat gemaakt leek om pakken melk, bierflessen en oude fietsen vanaf te smijten.

[p. 24]

Deze zomer zijn die sombere jaren tachtig, totaal onverwacht, het middelpunt geworden van een bizarre maatschappelijk-morele controverse, naar aanleiding van de fatale onthulling van het Kamerlid Duyvendak (GroenLinks) dat hij als redacteur van het radicale actieblad bluf! had deelgenomen aan een politieke inbraak in het ministerie van Economische Zaken, op zoek naar documenten over de bouw van nieuwe kerncentrales. De publicatie van privéadressen en -telefoonnummers van hoge ambtenaren leidde tot bedreigingen en intimidatie.

In het kielzog van de affaire-Duyvendak moest PvdA-minister van milieuzaken Jacqueline Cramer uitleggen waarom ze tweeëntwintig jaar geleden haar naam had laten plaatsen onder een steunbetuiging aan de redactie van bluf!, waar de politie een inval had gedaan na de publicatie van bij Economische Zaken gestolen stukken. Er volgden een lichte hysterie in de media, en de in Nederland sinds de jaren-Fortuyn gebruikelijke afrekening met het recente verleden (niet zelden aangejaagd door dezelfde mensen die toen ook de toon zetten), een mechanisme dat in de amateursociologie wel eens is bestempeld als ‘spijtwraak’.

Dat is jammer, want op zichzelf verdient dat bittere decennium nadere historische en morele reflectie. Het hing er heel lang maar een beetje bij, als de wat ziekelijk uitgeslagen appendix van de monumentale, stuk geanalyseerde jaren zestig en zeventig. Wie gelooft in de ‘lange jaren zeventig’ ziet die zo ongeveer beginnen met de ludieke bezetting van het Maagdenhuis in 1969 en eindigen met de kroningsrellen van 30 april 1980, of met de brute aanslag op Janmaat en zijn xenofobe kompanen in Kedichem, zes jaar later. Het ooit lollige activisme van de sixties smoorde definitief in die grimmige geweldsorgie.

Een populaire, brede geschiedenis van Nederland in de jaren tachtig is nog niet geschreven, daarvoor staat het decennium nog steeds te veel in de slagschaduw van zijn grote broers. Maar ook sociologisch en zelfs in moreel opzicht is er veel aan het tijdvak te verhapstukken. Hoe ver ging het gedogen (van krakersgeweld en radicale linkse acties) eigenlijk, welke haarden van rancune en wrok zijn door het activisme van destijds aangewakkerd?

De zorgelijke socioloog Gabriël van den Brink, in de slipstream van de affaires Duyvendak en Cramer door Nova opgetrommeld om de zaken te duiden, orakelde daar al dat de samenleving de afgelopen vijfentwintig jaar ‘ingrijpend is veranderd’. De vanzelfsprekende superioriteit van activistisch links en de gedoogcultuur van weleer zijn geheel verdwenen, wist Van den Brink, in een eerdere tijdgeest zelf belijdend communist. Gedogen heeft plaatsgemaakt voor een veel strikter normbesef, zowel in het privéleven als in de openbare ruimte. Van den Brink zei het er niet bij, maar je zag hem denken: en dat is maar goed ook.

Inderdaad. Maar zo'n bezinning is nog iets anders dan het opgefokte nationale

[p. 25]

zelfonderzoek dat de recente affaires in gang hebben gezet. Bovendien, ook in de afrekening met het linkse activisme uit die sombere jaren toont zich een wrok die nog lang niet is uitgewerkt. Bloggers en bluffers hongeren naar een digitale drijfjacht op iedereen uit de jaren tachtig waar een links luchtje aan zit. Het triomfalisme van die revanche doet denken aan het ressentiment waarmee de kinderen van de jaren tachtig destijds zélf tegen de gevestigde orde te hoop liepen. Er is wel een belangrijk verschil: de activisten van de jaren tachtig moesten zich nog zien te behelpen met telefoons, stencilmachines en de radio. In het webuniversum van nulletjes en eentjes kan iedereen, zelfs de grootste nul, zich het middelpunt wanen.

Ook Rikus Spithorst. De opkomst en ondergang van deze burger-blogger is, in het licht van de tijdgeest, bijna zo boeiend als die van Wijnand Duyvendak. Rikus, in het dagelijks leven woordvoerder van de reizigersorganisatie Rover, veranderde 's avonds thuis achter de pc van een bedachtzaam pratende confectieman in een schuimbekkende monstercolumnist, ‘Driek Oplopers’, die op Fok.nl. iedereen die hem voor de voeten kwam de maat nam.

Tot hij Femke tegenkwam. De partijleider van GroenLinks had haar in opspraak geraakte fractiegenoot Duyvendak, op de persconferentie waar hij zijn aftreden bekendmaakte, ‘buitengewoon integer’ genoemd, ondanks zijn actieverleden. Jaaa, lekker consequent, zeggen we dan op internet. Dus Rikus, of ‘Driek’, zou haar dat even inpeperen buiten werktijd, als hij klaar was met roveren. Halsema ‘moet dood’, en haar huis ‘buitengewoon integer’ in de fik, klopte hij die avond op zijn toetsenbord. Bij wijze van ‘satire’ natuurlijk, helemaal in de geest van Theo van Gogh, bij leven pionier van de digitale schandpaal.

Rikus heeft het geweten. Een etmaal later zat hij tegenover Twan Huys, die er ook in werktijd een gewoonte van maakt zwakke gasten op de grill te leggen. Zielig! Hij had, legde de man van Rover bloednerveus uit, nog zitten googelen of het adres van Femke bekend was, want dan had hij zijn oproep om haar huis satririsch in brand te steken, heus niet geplaatst!

Maar Huys, die angstzweet opsnuift als parfum, liet niet los. Had hij maar beter moeten weten, grote jongen tenslotte, en bedankt voor de ‘poging tot uitleg’. Exit Rikus. Baan bij Rover kwijt, columns voor de PvdA en Fok.nl weg. Maar wel met een aanbieding op zak van radio Decibel. En ongetwijfeld in de hoop dat er ergens al een uitgever zit te broeden op de marktwaarde van de biografie Rikus Spithorst. The Early Years.

Auke in Diemen was het in de jaren tachtig met zijn pakken vla, maar Rikus Spithorst bij Nova is het nu: een action hero van zijn tijd.