De Revisor. Jaargang 35

[p. 86]

Mertens
Literaire sensaties 3

‘Je moet nu eindelijk eens weten wat je met je leven wilt. Ga wandelen!’ Zijn vrouw begon zich te ergeren aan zijn inertie, een voorbode van een diepe depressie, waarin hij telkens weer voor maanden weggleed. Hij was dan een onneembare rots. Op zijn beurt begon hij zich te ergeren aan de opdringerigheid van haar, waarmee zij hem dwong de pillen driemaal daags tot zich te nemen. ‘Je moet nog even spuiten.’ Als hij die stem hoorde kreeg hij steevast moordgedachten. Dan ging hij urenlang wandelen door weiden en parken. Hij liet zijn gedachten de vrije loop. Met elke stap opende zich een baaierd van verwijten, herinneringen, verlangens, stemmingen, sedimenten van zijn geheugen. Adrenaline maakte plaats voor serotonine. Dan werd hij rustig. Vooral als hij zijn aandacht richtte op favoriete passages uit de door hem gelezen literatuur. Vanmorgen dacht hij zittend op een bank in het park aan het moment waarop hij voor de eerste keer de euforie van het lezen had ervaren. Hij zat in de tuin onder een grote kastanjeboom in de schaduw. In de intense stilte van de zomermiddag hoorde hij het zoemconcert van de vliegen, zomerse kamermuziek. Hij genoot van de geurige lucht, van het alleen zitten, door niemand gestoord worden, en het horen van de klokkentoren van St. Hilaire. Hij bevond zich in Combray, het landschap van Marcel Proust.

Deze eerste leesherinneringen gaven hem de sensatie van de grote vakantie, de smaak van roomijs en aardbeien, die nooit meer zo geproefd kan worden als toen je er voor de eerste keer, onverwacht, op werd getrakteerd. Wat hij hier ervoer was de fysieke herinnering: de schubben van de stam drukken nog steeds in zijn rug. Het klankloze metrum van het gezoem van de vliegen komt in de rillingen van de huid weer aan de oppervlakte als de weerklank van een inwendige vibratie. Wat hij destijds in feite ervoer was de sensatie van de eerste blik; in de woorden die hij toen las voelde hij zich waargenomen, zoals hij zich waargenomen voelde toen hij voor het eerst zich op de ik-loze buitenwereld richtte.

Een schier onmogelijke herinnering aan het verlangen van de zuigeling, die zich alleen met hulp van een ander mens weet te oriënteren, die alleen aan de moeder de ander als werkelijke ander kan herkennen. Door het lezen ervoer hij de eerste scheiding van zijn ouders en tegelijkertijd het verlangen naar de hereniging. Maar

[p. 87]

behalve de breuk die het lezen bewerkstelligde, ervoer hij door de ritselingen van zijn bewustzijn het woordeloze verlangen om die breuk te helen, een verlangen dat hem zijn leven lang zal blijven bezoeken. De boeken deden eens de belofte dat je de zelfgekozen begrenzingen van je innerlijk toch weer kunt doorbreken wanneer je ze als last begint te voelen, dat je de overtocht naar de angstwekkende buitenwereld kunt maken.

Zo combineerde hij in zijn wegdromen op de bank in het park de woorden van Proust met die van Botho Strauss in een perfect soort persoonlijk arrangement. Hij verbond de passage uit Combray over het eerste lezen met wat hij bij Strauss had gelezen over de monotropie, de korte periode in het gedrag van de zuigeling waarin hij aan de blik, hetzij van de moeder, hetzij van de vader, voor het eerst de buitenwereld ervaart. De eens zo angstwekkende buitenwereld, die hij pas onder de veilige begeleiding van de moeder durfde binnen te gaan, zoals een schildpad die zijn kopje even buiten het schild waagt. De kennismaking was niet prettig; het voelde ijskoud aan en hij liep voortdurend kwetsuren op.

Het lezen is voortdurend verbonden geweest met zijn verlangen naar een paradijselijke wereld. Op de bank in het park raapte hij een steentje op en terwijl hij dat over het water voor hem keilde, bedacht hij dat hij een tussenmens was geworden, voor altijd gekluisterd in de kinderjaren, onmachtig in de wereld van de volwassenen, conflicten en schermutselingen vermijdend. Een pathetische man eigenlijk, die het liefst op het Franse platteland zou verwijlen, ondergedompeld in de zeven delen van A la recherche du temps perdu, die hij stuk voor stuk zou lezen in de zomerhitte, het liefst in een rieten stoel in de tuin van Combray, waar hij als Marcel zou wegdromen op de klokslagen van de kerk in St. Hilaire. De laatste resten van een oertijd.

Hij wandelde terug naar huis, met de wens zijn emoties vast te leggen voor de eeuwigheid. Zijn weemoed, zijn verbijstering en verlangen, zijn verliefdheden, hij zou ze vastleggen, botaniseren voordat ze voorgoed verdwenen. Hij had het plan opgevat zijn emoties te analyseren, omdat hij ze niet meer vertrouwde als richtingaanwijzers in de buitenwereld. Ze waren lange tijd zijn enige verbindingen met die angstwekkende buitenwereld. ‘Ik ben eruit,’ zei hij tegen zijn vrouw, die hem met een vragend gezicht thuis opwachtte.