De Revisor. Jaargang 35

[p. 164]

Mertens
Literaire sensaties 2

Zijn leefomgeving was vergeleken met een jaar geleden dramatisch geslonken. Hij mat de afstand van zijn computer tot de voordeur: tien, soms elf voetstappen; als hij naar het toilet moest roffelde hij veertien voetstappen weg. Hij klikte de voordeur open, hield hem met de borst tegen, klemde hem daarmee vast tegen het wegschieten en zocht blindelings naar het sleutelgat. Op de tast mikte hij er de sleutel in en draaide hem vervolgens naar rechts. Hij trok de deur naar zich toe en ten slotte dicht. Hij draaide de sleutel verder en tot zijn eigen verbazing en opluchting elke keer weer hoorde hij het klikken van het slot. Maandenlang heeft hij er fanatiek op geoefend: hij moest en zou zonder hulp van iemand het huis kunnen verlaten. Zijn polsen werden op het laatst ziek van het omdraaien van de sleutel, maar uiteindelijk is het hem toch gelukt. Sinds die eerste geslaagde keer kopieert hij de handelingen, die eertijds zo succesvol bleken, nauwgezet.

Hij draait zich om met zijn gezicht naar de lift. Hij drukt op het knopje en ademt tevreden als het ontbrandt. Hij kan enorm uit zijn evenwicht raken als het knopje niet reageert op zijn handeling: de lift zal vandaag toch niet geblokkeerd zijn, zodat hij de helletocht via de trap moet maken? Menigmaal is hij razend geworden als er een storing was. Hij probeerde dan tegen de muur te trappen, vergat dat hij niet kon trappen, wankelde steevast en viel met veel geraas tegen de muur, zodat zijn vrouw op dat rumoer af kwam en hem probeerde te kalmeren. Het was hem dan niet gelukt om zelfstandig het huis te verlaten, en hij had er de smoor in. Maar goddank, de lift deed het vandaag. Onhandig hield hij met zijn ene arm de zwaar openzwaaiende deur van zich af en schoof naar binnen. Elke keer moest hij zich vergewissen dat hij op het juiste knopje drukte dat naar BG wees. Hoe vaak was hij niet met de lift naar de achtste etage gegaan omdat hij het knopje vergeten was. Hij ergerde zich dat hij dan eerst doelloos zes etages steeg en vervolgens helemaal omlaag moest. Hij had zich erbij neergelegd, zoals hij als kind met leedwezen merkte dat zijn moeder weer eens de verkeerde weg had ingeslagen, halverwege haar vergissing inzag, ‘we lopen de verkeerde weg’ en dan op haar schreden terugkeerde. Het had hem hels gemaakt, maar omdat hij zich indertijd op zijn moeder moest verlaten had hij slechts met zijn hoofd geschud.

[p. 165]

Zijn lichaam had een geheugen dat na een halve eeuw feilloos werkte. Op weg naar beneden merkte hij het wiegen van zijn hoofd, een haast onmerkbare tic. Op de begane grond ging hij eerst naar de rij brievenbussen die als een metalen hoogaltaar aan de muur was bevestigd. Telkens hoopte hij op een handgeschreven brief, maar het was meestal een rekening van de Nuon, een paar folders van de Gamma en een of ander cateringbedrijf. Op zijn bus was een plaatje bevestigd met zijn naam, die van zijn echtgenote en van zijn twee zonen. Vaak had hij de geheimzinnige brieven niet open durven te maken uit angst er een dwangbevel uit naam van de koningin in aan te treffen. De brievenbus was het heilige oord van verwachting en angst. Vandaag trof hij er slechts de vpro-gids in aan.

Teleurgesteld richtte hij zich naar de buitendeur. Door de glazen deur zag hij dat het lente werd. Buiten spoelde een fris briesje over zijn gezicht. Zijn bloed ging aangenaam stromen. Hij voelde zich pathetisch gelukkig toen hij tussen de witbloesemende, weelderige struiken door op het betegelde pad rond de flat liep. Hij berekende de stappen, zorgde ervoor dat zijn voeten telkens binnen de grenzen van een tegel kwamen. Na twintig tegels maakte het pad een bocht naar rechts. Hij zag zichzelf wandelen: wat was hij oud geworden, hij zag zich schuifelen. ‘Gaat het wel, opa?’ De passerende jongens uit de buurt hoorde hij smalend grinniken. Ze hadden honkbalpetten scheef op hun hoofd, met de klep opzij. Hij volgde het pad om de flat heen, en sloeg het bospad in dat langs een vijver voerde. Hij zag de verschillende grassen waarvan hij de namen niet kende. Hij nam zich telkens weer voor om een boek over grassen te kopen om achter de namen te komen. Hij wilde per se deze woordloze wereld ontsluiten; hij wist niet dat er zoveel soorten onkruid bestonden.

Uitgeput zeeg hij neer op het bankje met uitzicht, tussen de bomen door, op de vijver. Hij zag de eendjes voorbijdrijven. Hij maakte zijn doosje met proviand open en beet in een witte boterham met pindakaas. Opstandig dacht hij dat hij daarmee de eendjes zou kunnen voeren, maar als hij dat zou doen waren zijn dagen als oude man definitief bezegeld. Dat moest er nog bij komen ook. Met een zucht sloeg hij het boek open dat hij had meegenomen. Hij haalde adem alsof hij in het zwembad dook en nadat hij twee keer ademgehaald had gleden zijn ogen over de regels. Hij bevond zich plotseling op de renbaan, tussen het gedraaf en geblaas en gehinnik van de paarden. Hij volgde de spannende strijd tussen Frou-Frou, het paard van graaf Wronski, en Gladiator, bereden door Machotin, en gaf zich over aan de bedwelmende snelheid van het paard. Even onderging hij als lezer de sensatie dat zijn leven geen beperkingen kende, hij gleed als een volmaakte schaatser over de bladzijden heen. Maar bij de laatste hindernis - een sloot - merkte hij met Wronski dat hij de beweging van het paard niet volgde en, zonder zelf te weten hoe, een

[p. 166]

verkeerde, onvergeeflijke beweging maakte door zich terug te laten vallen in het zadel. Plotseling veranderde de stand van zijn lichaam en hij begreep dat er iets ontzettends gebeurde. Het was nog niet tot hem doorgedrongen wat het was, toen de witte benen van de vos rakelings langs hem flitsten en Machotin hem in snelle vaart voorbijschoot. Wronski raakte met zijn ene been de grond en het paard stortte erop neer, hij wist nog juist zijn been weg te trekken, voordat Frou-Frou zwaar rochelend opzij viel en met haar slanke, bezwete hals vergeefse pogingen deed zich op te richten. Haar rug bleek later gebroken.

Hier aangekomen, keek hij huiverend uit het boek op en verbaasde zich dat de eendjes nog steeds onverstoord door het water gleden, onaangedaan door het ongeluk waarover hij las, vlak voor het paard werd afgeschoten. Zwaar ademend had het paard voor hem gelegen, het hoofd naar hem toe bewegend en hem met haar prachtige oog aanstarend. Sinds die dag was zijn verhouding tot Anna Karenina, zijn mooie minnares, definitief veranderd. Hij merkte dat hij de val met ingehouden adem had gelezen en voelde de zucht erna door zijn lichaam gaan. Daar op het bankje bij de vijver kwam hem plotseling voor de geest hoe hij als kleine jongen bevangen was door de leeskoorts, waarin hij Pim Pandoer en Arendsoog verslonden had. Hij verwonderde zich erover dat hij nu met dezelfde koorts het boek verslond, er helemaal in opging. Anna Karenina had hij altijd een draak van een roman gevonden, een sinds de opkomst van de film gedateerd boek waarin alles beschreven werd, tot en met het drinken van kopjes thee, het aanschieten van een mantel, en met potsierlijke dialogen: ‘Ha, hoe gaat het?’ ‘Goed,’ antwoordde hij, zijn wenkbrauwen fronsend. Anna Karenina was een van die beroemde Russische romans die je op de verkeerde leeftijd las, om er een leven lang antipathie tegen te koesteren, maar nu had hij eindelijk het ritme gevonden waarin hij het boek moest lezen. In zijn geslonken omgeving vond hij in de roman de onbeperktheden van verre streken en vervlogen tijden. Hij kon zijn eigen beperking even vergeten. Literatuur als escapisme waar hij zich zijn leven lang tegen had verzet. Hij sloot het boek met welbehagen, de tekortkomingen van het boek zouden hem een zorg zijn, hij bewonderde de beschrijving van de race tussen Wronski en Machotin. Daaraan beleefde hij in zijn eentje een kinderlijk plezier. Merkwaardige conclusie: nu zijn leven hoegenaamd geen beweging meer kende, had hij de Russen leren appreciëren. Hun eindeloze verblijven op de datsja's, op zijn twintigste had hij er zijn schouders voor opgehaald.