De Revisor. Jaargang 34

[p. 93]

Ilja Leonard Pfeijffer
Over van alles (maar vooral over de werkelijkheid)

Er zit een nogal oudbakken luchtje aan dat hele surrealisme, zozeer dat je de verleiding bijna niet kunt weerstaan om ergens op een of andere e een accent aigu te plaatsen. We kennen het wel: een strijkbout met spijkers, de krul van een cello met lang blond paardenhaar in plaats van snaren, olifanten op ranke stelten, een smeltende wijzerplaat en een vrouw in de vorm van een vis. Het gaat allemaal over één ding. Alles draait om een en dezelfde paradox. Datgene wat in de realiteit niet kan bestaan, wordt zo realistisch mogelijk weergegeven. De kunst overtroeft de werkelijkheid door waar te maken wat de werkelijkheid niet vermag. Daarbij verraadt de naam van de stroming de pretentie dat het hierbij zou gaan om de weergave van een hogere werkelijkheid die de banaliteit van de alledaags zichtbare werkelijkheid overstijgt. Het surrealisme schildert onze dromen en omdat in onze dromen ons onderbewustzijn opborrelt en de diepe ware waarheid over onszelf zich schuilhoudt in de krochten van ons onderbewustzijn, gaat het surrealisme over niets minder dan bewustwording van een waarheid die in de werkelijkheid onzichtbaar is. Yep. Dat is heel mooi. Net zoals de theorieën van Freud. Daar zit ook een nogal oudbakken luchtje aan, hoewel je nog net geen accent op zijn naam wilt zetten. Maar die tijd komt nog wel.

Vannacht droomde ik dat ik Dolly Parton tegenkwam in Second Life. Ze had ingelogd onder haar eigen naam, wat in het echt helemaal niet kan. Eerst zag ze eruit als een vis, maar toen ze zag dat ik er net zo uitzag als zij, veranderde zij zichzelf in zichzelf. Haar avatar was subliem ontworpen. De shape en de skin en het primhaar waren zo realistisch dat ze een fortuin aan Linden Dollars moeten hebben gekost. Dolly kan zich dat veroorloven, dacht ik nog. Haar tieten waren net echt nagemaakt als echte neptieten. Ze droeg een driedimensionale imitatie van dezelfde kleren die ze droeg in die ene videoclip waarin ze net doet alsof ze altijd ondanks alles een gewoon country-meisje is gebleven. In de chatbox typte ze de tekst van ‘Pretender’. We vlogen een beetje rond over mijn landgoed dat ik had vormgegeven als Dollyville. Daarna gingen we op mijn SexGen Platinum Package bed zitten met honderd voorgeprogrammeerde animaties en deden we net alsof we getrouwd waren en televisiekeken. In mijn droom vond ik de film ongeloofwaardig en saai. Ik wilde uit bed om Second Life te gaan spelen. Toen vroeg ze waarom ik niet had geüpdate naar Diamond Package. Ik zei dat het verschil eigenlijk uitsluitend was gelegen in de toevoeging van animaties voor twee mannen en dat ik die niet nodig had. Daar moest ze heel hard om lachen. Toen veranderde ze haar avatar ten tweeden male en toen bleek dat ze Kees 't Hart was. Hij zei dat er krokodillen leefden in Manhattan en dat realisme in de literatuur een relatief begrip was. ‘Het is allemaal maar een spel toch?’ zei Kees. ‘Second Life is geen spel,’ zei ik. Hij schudde zijn hoofd. ‘Je droomt.’

Het probleem met het surrealisme is niet zozeer dat het surreële is achterhaald als wel dat het inmiddels de norm is geworden. De realiteit is achterhaald.

Alles moet ooit overzichtelijk zijn geweest. Je had

[p. 94]

Parijs en daar kon je over straat lopen. Alles wat je zag, kon je aanraken. Dat deed je natuurlijk niet, want je was een heer. Daar kwamen verlangens van. En fantasieën die makkelijk te onderscheiden waren van de werkelijkheid omdat ze fantasieën waren. Je had ook Wenen. Dat was ver weg van Parijs. Ook daar kon je op straat lopen. Je kon er ook op een divan liggen en praten over je fantasieën. Dromen werden toen nog gecommuniceerd in het domein van de verwoording en de verbeelding. Buiten op straat was je weer buiten op straat. Daar heersten de wetten van de zwaartekracht. Daar waren wind en weder. Daar lagen klinkers die je voelde onder je schoenzolen. En als je dacht dat je een vrouw tegenkwam die op Dolly Parton leek, had je te veel absint gedronken.

In Japan bestaat er een hele kaste van jongeren die nooit op straat lopen. Laat staan dat ze naar Parijs gaan of naar Wenen. Ze sluiten zich op in hun jongenskamer om vierentwintig uur per dag te vertoeven in een virtuele wereld waarin ze iemand zijn. Ze lopen de wegen van helden. Ze vliegen over betoverde bossen. Ze wachten de vijand op in een vallei waar het wemelt van de trollen. Hun overwinning wordt uitbundig gevierd door alle bondgenoten. Ze maken naam. Ze hoeven hun successen niet te verwoorden of te verbeelden omdat alles zichtbaar is en zo goed als tastbaar. In elk geval is hun roem tastbaar als aandacht van vrienden en bevochten privileges. Als iemand hun account zou hacken, zouden ze zelfmoord plegen.

En daar kom jij dan met je strijkbout met spijkers, weet je wel.

Ooit moet alles overzichtelijk geweest zijn. Je ontmoette een vrouw in een salon in Wenen of Parijs en vervolgens deed je haar een aanzoek. Zij wees dat af en daar kwamen verlangens van en fantasieën. Maar op een gegeven moment werd de film uitgevonden en binnen de kortste keren waren hele volksstammen verliefd op May West, Doris Day, Olivia Newton John en Madonna. En nu ben ik verliefd op Dolly. Natuurlijk ook wel een beetje op Madonna, maar vooral op Dolly. Ik zit er mooi mee. Haar neptieten priemen zo realistisch door mijn flatscreen lcd-monitor dat ik ze bijna kan aanraken in het echt. Ze is zo aanwezig in mijn leven dat ik 's nachts van haar droom. Als ik mijn droom zou willen schilderen, zou ik haar googlen op YouTube. Wat nou cellokrul met paardenhaar. Zij is veel echter dan ik haar zou kunnen verzinnen.

Sorry. Ik krijg een sms'je van Kees 't Hart. Hij is oud-redacteur van De Revisor. Hij zit in Parijs. Ik ben in Wenen. Hij vraagt me of surrealisme mogelijk zou zijn in Second Life. Dat is een goede vraag. Nee, het is precies de verkeerde vraag. Second Life is een explosief groeiende driedimensionale virtuele wereld waarin bewoners kunnen zijn wie ze willen, doen wat ze altijd hadden gedroomd te doen en bouwen wat hun creativiteit hun ingeeft. Het is een spel zonder spelelement, het is een sprookjeswereld met angstaanjagend realistische trekken, het is soms echter dan het echte leven. Bewoners kunnen in de gedaante van hun zelfgekozen ‘avatar’, hun digitale identiteit, vanachter hun computer praten, dansen, handel drijven, zwemmen, uitgaan, zoenen, vliegen, neuken, drinken, sky-diven of trouwen met medebewoners van over de hele wereld. Second Life wordt door toekomstgoeroes beschouwd als de opvolger van het World Wide Web. Gerenommeerde bedrijven zoals IBM, Reuters, ABN Amro, Adidas, Toyota en Nissan hebben er inmiddels virtuele filialen geopend. Duizenden mensen verdienen hun inkomen in Second Life.

Bijna een jaar lang heb ik Second Life bewoond in de gedaante van een roodharige Dolly Parton. Is dat surrealisme? Voor sommigen misschien wel. Voor mij was het een dagelijkse realiteit. In elk geval is het de meest opvallende eigenschap van Second Life dat iedere bewoner maar naar één ding streeft en dat is realisme. Geef de mensen een wereld waarin alles mogelijk is, waar de wetten van de zwaartekracht niet gelden, waarin je kunt bouwen wat je wilt: een piramide die zweeft op zijn punt,

[p. 95]

een sprookjesbos in de wolken, smeltende wijzerplaten, olifanten op stelten - en wat doen de mensen? Ze geven al hun Linden Dollars uit aan een all-american barbecue bungalow met een zwembad en een garage. Geef de mensen een wereld waarin afstanden niet bestaan, waarin je jezelf binnen een seconde van Parijs naar Wenen kunt teleporteren en wat doen de mensen? Ze gaan in hun virtuele huis op hun virtuele bank zitten en kijken naar hun virtuele televisie. Geef de mensen een wereld waarin ze kunnen zijn wie ze willen: een zeemeermin, weerwolf, spitsmuis, elfenkoning of robotwijfje - en wat worden de mensen? Ze worden verbeterde versies van zichzelf: Dolly Parton of een opgepimpte uitvoering van Kees 't Hart. Second Life is het gedroomde universum van de surrealisten, maar zijn bewoners willen niets liever dan de tastbare alledaagse werkelijkheid zo goed mogelijk namaken.

Second Life is ontstaan in een wereld waar realiteit geen vanzelfsprekendheid meer is en het is tevens de ultieme metafoor voor die wereld. Wij leven in dromen, voeren oorlogen op televisie en voelen de klinkers niet meer onder onze schoenzolen. Wij hebben politici die gemaakt worden in de laboratoria van spindoctors en wij waarderen hen om hun authenticiteit. We worden verliefd op avatars, filmsterren en chat-vriendinnen. Wij hebben te veel werkelijkheden om ons nog zorgen te maken over een werkelijkheid die de alledaagse werkelijkheid zou overstijgen. Daarom lezen we alleen nog maar romannetjes die waargebeurd zijn of non-fictie die ons iets leert over de werkelijkheid die we zelf niet meer van andere werkelijkheden kunnen onderscheiden. We hebben geen behoefte aan dromen omdat we er bij voortduring middenin zitten.

Eigenlijk ben ik verliefd op Kees 't Hart. Maar hij is verliefd op Dolly Parton. Geef hem eens ongelijk. En bovendien mag je als redacteur natuurlijk nooit in je eigen blad schrijven dat je verliefd bent op een oud-redacteur. Dat zou pas surrealistisch zijn. Gelukkig is het allemaal niet echt. Ik voel iets prikken in mijn rug. En zo meteen, als ik na deze zin wakker word, zal ik beseffen dat ik de hele tijd al op een strijkbout met spijkers heb gelegen.