De Revisor. Jaargang 34

[p. 129]

Mertens

‘Als u zo nodig de rolstoel uit wil, dan moet u er eerst maar voor zorgen zelfstandig het bed uit te komen en u aan te kleden.’ De toon was veranderd. Ik was sinds vanmorgen in het RCA, het Revalidatie Centrum Amsterdam. Toen we er vanochtend heen reden had Dorothée me er al voor gewaarschuwd: niet langer de zalvende meedogende toon van het Amstelhof meer, nee, nu moest ik zelf aan de bak. Tijdens het intakegesprek werd me ook meteen duidelijk gemaakt dat het succes of falen van de revalidatie geheel van mezelf zou afhangen, of ik de discipline op zou kunnen brengen alle therapieën te volgen, of ik vooral genoeg doorzettingsvermogen zou hebben en geduld zou kunnen oefenen. Vooral geduld had ik in overvloedige mate nodig. Het zou zwaar worden, meldde de verpleegster die me hulpeloos had zien binnenkomen. Ze was van die hulpeloosheid niet bepaald onder de indruk geweest, hoewel ik op een brancard was binnengebracht. Ik zou de volgende ochtend al om vijf uur gewekt worden, dan kon ik vast oefenen in het opstaan en aankleden. Na het douchen zou ik om zeven uur in de eetzaal worden verwacht voor het ontbijt. Onbarmhartige tijden vond ik het, maar ik had tegelijk een wilsbesluit genomen; ik zou alles gewillig ondergaan en meewerken.

Die nacht sliep ik onrustig. Ik maakte me zorgen om de jongens en mijn vrouw. Ik zou nooit meer dezelfde worden: de jongens waren hun vader definitief kwijt en van mijn vrouw zou het onmogelijke gevraagd worden. Onder het klamzweet van mijn dekbed maalde het maar door mijn hoofd, onafgebroken, of ze dat nog wel zouden trekken. Vooral voor mijn vrouw zou het leven grondig veranderen; ze moest voortaan met een invalide door het leven: kon ik haar dat aandoen? Ze had recht op een gezonde man, nu zouden de zorgen voortaan haar deel zijn. Ik zou mijn best doen om zo veel mogelijk zelfstandig te worden, haar zo min mogelijk tot last te zijn, meer kon ik niet beloven.

Door had de kleren netjes voor me klaargelegd; een verse onderbroek, verse sokken, een joggingbroek en T-shirt. Ze had speciale schoenen voor me gekocht: schoenen met klittenband, zodat ik niet langer veters hoef te strikken, alles op en top. Bij het wakker worden zag ik ze bij de stoel staan. Ik transpireerde overvloedig. Ik baadde letterlijk in het zweet. In het schemerduister hoorde ik de verpleegsters al rond de bedden scharrelen. Ik hoorde een schim in dit schimmenrijk tegen me fluisteren: ‘Het is halfvijf meneer Mertens, het wordt tijd dat u opstaat, dat u zich gaat aankleden, om halfzeven wordt u in de ontbijtzaal verwacht.’ Ik vond het bizar, ik had twee uur voor wat eenvoudige handelingen. Maar toch was het goed nu al te beginnen, voordat ik in zelfmedelijden zou verdrinken; ik probeerde mijn bovenlichaam te verplaatsen naar de zijkant van het bed, dat groter bleek dan ik verwacht had. Toen ik stukje bij beetje opgeschoven was, probeerde ik als een gymnast het lichaam in één beweging op te richten, zonder de armen te gebruiken, maar ik had nog geen kracht: telkens weer viel ik terug in de kussens.

[p. 130]

Met een uiterste krachtsinspanning probeerde ik mezelf met mijn linkerarm op te krikken en dat lukte me wonderwel, nu zat ik overeind, wat moest ik nu? Ik bewoog beide benen over de rand van het bed alsof ik de temperatuur van het water in het zwembad controleerde.

De schim bleek een prachtige verpleegster te zijn. Ze bleef staan kijken hoe ik het ervan afbracht. Haar glimlach maakte me nerveus, plotseling kon ik niets meer. Ik probeerde op adem te komen. ‘Het stinkt hier,’ ze trok een vies gezicht, haar glimlach viel weg. ‘U moet maar eerst even onder de douche, want het is niet uit te houden met die stank hier.’ Het laatste greintje zelfvertrouwen sijpelde nu definitief weg: daar zat ik met mijn hebben en houden, weliswaar overeind, maar ik had niet de moed om me op de grond te laten zakken. De verpleegster stak me minzaam een arm toe en ik maakte dankbaar van de gelegenheid gebruik om haar als hefboom te gebruiken. Nu stond ik als een reiger vlak tegen haar aan op mijn rechterbeen. Ik rook haar adem: onberispelijk. Ik durfde zelf haast niet te ademen uit angst dat ze zou opmerken dat ik uit mijn mond stonk. ‘Voordat u gaat douchen moet u eerst even uw tanden gaan poetsen. Doet u dat maar in de badkamer.’ Als een geslagen hond werd ik al strompelend afgevoerd. Ik wil dood werd mijn mantra. ‘Stelt u zich niet aan.’ De glimlachende engel ontpopte zich als een bitsige heks.

In de badkamer keek ik in de spiegel, ik schrok. Ik werd oud, mijn gebit raakte in verval. De medicijnen tastten mijn tanden aan, ze brokkelden steeds meer af. Ik begreep van de zuster dat ze me van een slechte adem betichtte, ik poetste fanatieker dan ik ooit deed. De verpleegster met haar bevroren glimlach kwam achter me staan. ‘Het is hier niet te harden van de stank,’ voegde ze me bemoedigend toe. Ik wist niet waar ik het zoeken moest. Het was onmogelijk hier vandaan te vluchten. ‘Kom,’ zei ze, ‘ik zet u onder de douche.’ Het warme water deed me goed; langzamerhand richtte ik mij weer op. Ik dacht aan een gedicht dat ik ooit heb overgeschreven en dat nu mijn gevoel vooraf ging: ‘Er groeit in mij een boom van grijs verdriet, met parelmoeren bloesems...’ De regels van dit melancholische gedicht waren mij ontschoten, ik pijnigde mijn hersens, maar er kwam niets meer. Buiten was het donker. De verpleegster kwam met een handdoek aan, ik droogde me af, maar de achterkant van mijn lichaam moest ik aan haar overlaten. ‘Dat kan zo niet langer, het wordt tijd dat u dat zelf doet. U moet zelfstandig worden,’ als om haar woorden kracht bij te zetten, wreef ze me hard over de rug en tussen de billen.

Terug in de veilige beschutting van het bed, ging ik op de rand zitten, met mijn benen op de grond. De verpleegster liet me nu goddank met rust, ze ging een andere patiënt helpen. Zo begon ik aan het aankleden, ik viste de sokken van de stoel. De eerste ging vlot aan, maar bij de rechtervoet kreeg ik de sok niet over mijn tenen heen. Na vele pogingen kreeg ik de sok eindelijk over de volle breedte van de tenen en trok hem over de hiel heen naar de hak. Dat kostte mij een forse krachtsinspanning, zodat ik even bij moest komen. Daarna pakte ik de schoenen. Ik volgde dezelfde procedure. Na enige minuten, de rechterschoen was al meermalen op de grond gevallen, trok ik aan de bandjes en klitte ze dicht, blij dat ik de veters niet langer hoefde te strikken. Ik richtte me op en regelde mijn ademhaling. Ik transpireerde hevig, de verpleegster hoorde ik goddank nog steeds elders bezig. Het werd nu tijd voor mijn broek. Dorothée had een grijze joggingbroek voor me neergelegd. ‘Dat is extra gemakkelijk voor je,’ had ze gezegd. ‘Hij hoeft alleen maar te slobberen om je been. Je kunt hem gemakkelijk aantrekken,’ maar ik kreeg de pijpen godverdomme niet over mijn schoen heen, hoe ik ook trok. ‘Je lijkt Buster Keaton wel,’ lachtte de verpleegster, die me nu weer las-

[p. 131]

tigviel. Ik begreep haar niet. ‘Jongen toch, trek je schoenen maar weer uit, je moet eerst je broek aantrekken en dan pas kun je je schoenen aandoen.’ Ik liet haar woorden tot me doordringen. Ik zuchtte diep alsof de dokter mij de stethoscoop op de borst zette. Ik was vergeten de volgorde van het aankleden in acht te nemen: dus eraan te denken dat ik niet eerst mijn trui moest aantrekken en daarna mijn blouse. Ik begon Buster Keaton te begrijpen, die ook eerst de aardappels en daarna de soep verorberde en daarna aan zijn dessert begon.

Terwijl ik mijn beide benen in een en dezelfde broekspijp worstelde, kwam zuster glimlach mij bemoedigen: ‘Als u zo doorgaat met dit geklungel, mist u het ontbijt nog. Ze blijven niet op u wachten, maak voort.’ Toen ik merkte dat ik mijn linkerbeen in de rechterpijp had gestoken en dat ik mijn broek achterstevoren aanhad en opnieuw moest beginnen hield ik het niet meer. ‘Flikker toch op bitch, flikker op.’ Zij haalde eindelijk haar glimlach van haar gezicht. ‘U moet het zelf weten hoor, maar ik trek mijn handen van u af als u dat maar weet,’ en ze verliet met opgetrokken neus de zaal. In de stilte na mijn uitval, gaf ik het op en viel uitgeput op bed terug. Ik begon te piekeren: hoe moest het nu verder? Ik ergerde me aan mijn plotselinge woedeaanvallen, waar waren mijn ironie en vooral mijn relativeringsvermogen gebleven? Vroeger zou ik de situatie opgelost hebben met een scherpe grap. Nu kon ik weer mijn excuses gaan aanbieden, nu kon ik mijn woede niet loslaten. ‘Teringwijf,’ schreeuwde ik haar na.

Ik was nu een dag en een nacht in het RCA, ik lag op een zaal op de derde verdieping, een troosteloze omgeving. Ik lag met drie andere patiënten op de afdeling: bejaarde vrouwen. Ik lag godverdomme uitsluitend tussen bejaarden, het leek de Amstelhof wel. Ik verkende de omgeving, keek uit het raam op de Overtoom naar de overkant. Daar stond net een verhuiswagen. In de weiachtige lucht vormde zich nu en dan een holte waardoor zonlicht naar beneden viel op de verhuizers; een klein kalend mannetje, dat druk op en neer liep en toch op mij de indruk maakte dat hij zijn taken ontliep. Hij werd geassisteerd door een magere lange leptosome man met bakkebaarden, die op een gegeven moment samen met zijn maat een parallellogram uit de wagen takelde die zicht gaf op de rest van de straat. Toen het parallellogram kantelde vertoonde het de weikleurige lucht en vervolgens het front van het RCA. Ik zag de entree, het café ernaast, zelfs de stoep met enige wandelaars tot ze het parallellogram op zijn kant hadden, toen zag ik niets meer van de straat. Ze droegen het naar binnen, waar ze drukdoende waren de dozen op te stapelen. Het viel me op dat er op dit uur van de dag nauwelijks auto's reden. Ik schuifelde terug naar mijn bed, de plek waar ik voorlopig aan moest wennen, smetteloos wit waren de lakens, ik durfde er aanvankelijk niet op te gaan liggen, bang als ik was het bed te bezoedelen met mijn lichaam, mijn kreupele lichaam.

Na een uur hulpeloos geklungel had ik het toch zover gekregen dat ik me kon vertonen en bewoog ik me in de richting van de ontbijtzaal, de lange gang door. Dat ging zo uren duren, het schoot niet op. Ik zag zuster glimlach aan het eind van de gang naar mij gebaren; ik begreep haar niet. Toen kwam ze met driftige passen op me toegelopen. ‘U moet in de rolstoel, die staat ervoor, u mag voorlopig nog niet lopen.’ Zuster glimlach en ik zouden voorlopig geen vrienden worden, dat stond vast. Met hoekige gebaren manoeuvreerde ze me de ontbijtzaal binnen. Daar zaten nog twee patiënten. Ik kreeg een plaatsje bij het raam. Er werd een kopje drab voor me neergezet. ‘Een kopje thee,’ verontschuldigde het meisje zich dat hier bediende, ‘er zit verdikking in zodat u zich niet kan verslikken.’ Thee met meel, heerlijk, het meisje sneed

[p. 132]

de sneetjes witbrood voor mij in stukjes, het mes ging niet door de cervelaat, dus schikte ze de worst maar zo goed en kwaad als het ging over de stukjes brood. ‘Smakelijk,’ zei ze. Ik voelde de zwaarte en benauwdheid van mijn lichaam. Het kostte mij moeite om de stukjes brood naar mijn mond te brengen en de smurrie door te slikken. In de verte, op de gang, hoorde ik een deur dichtslaan. De voetstappen van zuster glimlach verwijderden zich in de lange gang tot het geluid van het getik van haar schoenen wegstierf. Ik hoorde nu nog het gemurmel van mijn lotgenoten in de ontbijtzaal; het mes dat over de borden schraapte, het getinkel van de lepeltjes in de kopjes. Buiten vlaagde de wind zo nu en dan langs de ramen.