De Revisor. Jaargang 31

[p. 34]

Frank Westerman
Grand Café der Nieuwigheden

[...] Ik zat verheven boven de plataankruinen van de Ramblas, op de tijdschriftenzolder van de Koninklijke Academie der Wetenschappen. Voor mij op tafel lagen de gebonden jaargangen van El Naturalista, een blad voor taxidermisten en liefhebbers van de natuurhistorie. Vijf boekwerken in omslagen van gemarmerd karton, bijeengehouden door groene linten. Telkens wanneer ik een lint lostrok warrelde er een zuiltje stof naar de leeslamp omhoog.

El Naturalista was een periodiek met wenken over het castreren van konijnen, de duivenmelkerij, het kuikenseksen, ganzenmesten, ‘de uitrusting van de imker’, het maken van broedstoven en het opzetten van jachttrofeeën. Er stonden ook advertenties in (te koop: huid van een chimpansee uit de Congo: 200 peseta's) die stuk voor stuk afkomstig waren van de uitgever van dit tijdschrift: Don Francisco Darder i Llimona - ‘veterinairarts 1ste klasse’.

Dokter Darder was een bereisd man die van zich deed spreken op veeartsenijbijeenkomsten in Madrid, Londen en Parijs. Hij droeg breedgerande hoeden, net een duim breder dan de mode voorschreef. In 1892 stichtte hij in opdracht van het stadsbestuur de diergaarde van Barcelona, waarbij hij eigenhandig de ontwerpen leverde voor het leeuwen- en het giraffenpaviljoen. Niks geen neerdrukkende kooien - Francisco Darder zorgde ervoor dat zijn krokodillen en lama's ruimer behuisd waren dan de vissers van de wijk Barceloneta.

Zijn beeltenis (een zijaanzicht) was ik twintig jaar geleden voor het eerst tegengekomen op een bas-reliëf aan de gevel van het naar hem vernoemde museum van Banyoles. De flamboyant ogende Darder was degene die El Negro naar Spanje had gehaald; hij had hem als een loper van Parijs naar Barcelona geschoven.

Zowel in het januari- als februarinummer van 1888 van El Naturalista stond een annonce in sierlijk zetsel: Francisco Darder zou zijn natuurhistorische privé-collectie voor het publiek openstellen vanaf de dag, 19 mei, dat de wereldtentoonstelling van Barcelona van start ging.

De sectie Antropologie, Etnologie en Frenologie zal bestaan uit schedels van verschillende menselijke rassen en het opmerkelijke preparaat, enig in zijn soort, van de Bechuana, een kaffer uit zuidelijk Afrika.

[p. 35]

Daar dook hij op: de zwarte man met zijn ogen van blaasglas en lippen van gips.

In de rest van de tekstkolom kwam het woord Bechuana niet voor; er volgden geen bijzonderheden over deze naamloze, op zijn voetstuk genagelde Afrikaan. Er stond verder alleen nog een locatie vermeld: de bovenverdieping van het Gran Café de Novedades, die men ‘via de biljartzaal’ kon bereiken. Ik beeldde mij in hoe de bezoekers met ingehouden buiken langs de biljarters manoeuvreerden en vroeg me af wat voor publiek er in 1888 in een café voor nieuwigheden bijeen kwam. Verslaggevers van El Diario de Barcelona? Of eerder het type mondaine heer dat leefde van een aandeel in de suiker op Cuba? (Waren zij ook gaan kijken, en zo ja: wat maakte de aanblik van een geprepareerde kaffer bij hen los?)

Ik bladerde verder, blijkbaar te gretig, want ineens was ik in 1889 beland. Ik sloeg de kruimelende pagina terug, februari 1888, en weer vooruit, maart 1889. Daartussenin zat niets dan oude lucht. Er ontbrak een jaar, uitgerekend het jaar waarin Darder El Negro met de nodige fanfare had vertoond. Ik stond op het punt mijn ontzetting bij de bibliothecaresse te luchten, maar toen viel mijn oog op een ‘Bericht aan de Abonnees’: het speet de redactie van El Naturalista dat haar uitgave een jaar lang niet had kunnen verschijnen ‘in verband met de zwakke gezondheid van onze geliefde vriend Don Francisco Darder’.

In de voorafgaande uren had ik het Parque de la Cuidadela verkend, een terrein van 380.000 vierkante meter waar destijds de wereldtentoonstelling was gehouden. Na afloop van dat zeven maanden durende spektakel was Darder er neergestreken met zijn olifant Aví en een honderdtal andere exotische dieren. Rond een fontein in de vorm van een dame-met-paraplu had hij de eerste kooien en volières van Barcelona's dierentuin gegroepeerd.

Een arc de triomphe, van voet tot fries opgetrokken uit baksteen, markeerde de toegang tot het Park van de Citadel. De boog had zijn poortfunctie verloren (en was nu een sta-in-de-weg voor het verkeer), maar blijkbaar hoorde zo'n kolos er gewoon bij. Uit de steenmassa boven mijn hoofd maakte ik op dat Barcelona zich wat bouwnijver betreft had willen meten met Parijs, en zich aan die tour de force had vertild, zonder te beseffen dat de stad slechts haar natuurlijke charme had hoeven uitspelen: de nabijheid van de zee en de heerlijkheid dat je er in januari in je T-shirt onder de palmen kon lopen.

Op 19 mei 1888 was het hier 27 graden in de zon, en 21,2 in de schaduw. Dat stond in het verslag van de openingsceremonie in El Diario de Barcelona. Daags tevoren was de Miguel M. Pinillos de haven van Barcelona binnengestoomd. Het passagiersschip uit de Antillen was afgemeerd naast de Isla de Cuba en het Nederlandse fregat Johan Willem Friso. Voor de kust had zich een vlootmacht van 68 oorlogsschepen verza-

[p. 36]

meld, die met hun gezamenlijke aantal van 538 kanonnen een waar vuurwerk aan saluutschoten wist te produceren. Koningin-regentes Doña Maria Cristina verrichtte de als ‘majestueus en imposant’ omschreven openingsakte - uit naam van koning Alfonso xiii: haar in satijn geklede zoontje van anderhalf jaar. De verslaggever kon zich moeilijk anders voorstellen dan dat alle bezoekers van de wereldtentoonstelling bij terugkeer in hun land ‘apostelen’ zouden worden van de vooruitgang.

De wandelpromenade die aan de triomfboog ontsproot kwam na een paar honderd meter uit op de eigenlijke ingang van het tentoonstellingspark, gevormd door twee zuilen waarop de sculpturen ‘Handel’ en ‘Industrie’ steunden, of beter: hadden gesteund, want ze waren verdwenen. Ik volgde de bordjes ‘Zoo’, kocht een kaartje en liep de hollende kinderen achterna, die voor hun ouders uit links afsloegen, naar de primatenstraat. Het gorillaverblijf, naast dat van de orang-oetan, verried zich door de drom toeschouwers en het gezoem van hun in- en uitschuivende cameralenzen.

De dierentuin van Barcelona had maar één publiekstrekker, een mannetjesgorilla met een roze gezicht, blauwe ogen en de vacht van een ijsbeer. De ‘meest menselijke mensaap’; de enige albinogorilla ter wereld. Copito de Nieve, Sneeuwvlok, had armen als boomstammen. Hij was kalend. Op zijn kruin schemerde het schilferige roze van zijn hoofdhuid; zijn borst was onbehaard, vlezig. Hij zag er niet vervaarlijk uit, eerder triest en gezapig. Ook al naderde hij de veertig (omgerekend tachtig op de menselijke leeftijdsschaal), Copito bleef de alfa van de gorillakolonie en de ster van de diergaarde. De souvenirkraampjes brachten een eenzijdig assortiment van witte gorilla's van pluche of plastic (in de vorm van sleutelhangers) en kaartenhoekjes met Copito zittend, Copito liggend, Copito staand.

Vandaag leunde hij met zijn rug tegen een stronk en kauwde. In zijn seksueel actieve leven had hij bij drie verschillende wijfjes 21 nakomelingen verwekt, waarvan er zes tot wasdom waren gekomen. Maar geen van hen had zijn albinisme geërfd, zodat zijn kooigenoten - die druk om de patriarch heen drentelden - nu de witheid van diens vacht accentueerden.

Ik bekeek de kring toeschouwers die bestond uit Barcelonezen van alle rangen en standen. De nieuwsgierigen drukten hun neuzen tegen de glazen voorwand en trokken aapachtige grimassen. Bewoog Copito, dan roerde zich ook de menigte. Spuugde hij, dan deinsden de kinderen terug. Maar erg veel theater kregen zij niet te zien; Copito was de laatste tijd slechtgehumeurd, en daarom, zo had er in de kranten gestaan, kreeg hij antidepressiva. In verband met zijn snelle aftakeling (onder zijn rechterarm droeg hij een kankergezwel dat ongeneeslijk was verklaard), mochten kinderen op vertoon van een tekening van Copito gratis naar binnen, als voorbereiding op het definitieve afscheid.

[p. 37]

De entree voor de bezichtiging van El Negro bedroeg in 1888 een halve peseta per persoon. Openingstijden: van 9 uur 's ochtends tot 10 uur 's avonds. Schoolklassen: gratis.

Francisco Darder had het best denkbare moment gekozen om zijn aanwinst te tonen: de wereldtentoonstelling trok 2.240.000 bezoekers uit 27 landen. Ik trof een advertentie aan van het Grand Café der Nieuwigheden, dat niet alleen over een biljartzaal bleek te beschikken, maar ook over een podium waarop in 1888 ‘het gehele jaar’ de groep Excelsior te zien zou zijn - een dansgezelschap dat ‘500 avonden achtereen in het Eden-theater te Parijs’ had opgetreden. Op de verdieping pal daarboven stond Darders opgezette neger schoksgewijs, maar ritmisch mee te trillen.