De Revisor. Jaargang 28

[p. 27]

Kees 't Hart
Kinderen kwijlen in goten

‘Nauw zichtbaar wiegen op een lichte zucht’, ja mooi, mooie poëzie ‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’. Schitterend nog steeds, al hoor je het misschien te vaak. ‘I sing the body electric’, geschreven in, wanneer?, 1852?, 1853?, onvergetelijk prachtig. Maar dan deze zin: ‘Kinderen kwijlen in goten.’ Een vuistslag, een knal in je gezicht. ‘Kinderen kwijlen in goten.’, het is alsof iemand met je naar een foto kijkt en dan wijst. Zie je dat? Daar zitten ze, kinderen, je moet wel goed opletten, en ze kwijlen, zie je het nu? ‘Kinderen kwijlen in goten.’ Niet in ‘de goten’, dat zou een verschrikkelijke vergissing zijn, dan zou het geen vuistslag meer zijn maar een algemene uitspraak, een kanseluitspraak, een zinnetje van iemand die even wat narigheid terugbrengt tot algemene termen, zodat we er mee kunnen leren leven. Maar zo niet bij Hermans, het gaat hem om déze kinderen in déze goten. ‘Kinderen kwijlen in goten.’ Zo begint dit gedicht dat luistert naar de titel ‘Doodlopende Straat’.

Is dit goede of mooie poëzie? Dit gedicht doet in ieder geval zijn uiterste best in alles niet mooi te willen zijn. Het verbergt zijn schoonheid. Het wil vooral waar zijn en dus is het toch mooi, omdat Hermans kostte wat het kost wil voorkomen op het mooie te worden betrapt. Zijn poëzie, misschien wel zijn hele werk, is een doorlopende poging schoonheid te vermijden, te ontwijken, te ontkennen en haar dus toch te creëren. In de ontkenning van het fabuleuze is dit werk fabuleus. En daarom is dit gedicht zo schitterend omdat Hermans het hier ineens zegt of liever demonstreert, waar hij elders zwijgt. Kijk naar de volgende regels:

Door open deuren
-de straat is nauw-
komen geuren gevloden
van huis in huis

We kijken met Hermans naar een foto van een straat, daar zitten kinderen, deuren staan open, geuren ontstijgen het beeld. Hij wil dat wij ernaar kijken, dat wij ruiken, dat wij dit beeld ervaren, hij begroet deze beelden, omdat zo de wereld is: goten, kwijlende kinderen, geuren, bekrompenheid, huizen. Het is verschrikkelijk

[p. 28]

maar toch kan hij niet anders dan ons ernaar laten kijken, hij dwingt ons tot een blik op deze wereld. Hermans begroet deze wereld en verweert zich ertegen. Groet en afweer van het groeten, dat is dit gedicht.

We lezen verder.

De zon schijnt grauw.
De stenen steken.
In de oren angstwekkend wespengedruis.

Hermans beschrijft het angstige en benauwde, deze wereld dus, met poëtische middelen, hij benoemt, of liever benaamt haar met hulp van de techniek van het mooie. Hij gebruikt alliteraties, paradoxen, chiasmen, hij kent de techniek van het poëtische jargon, hij zet de techniek van het mooie in om het lelijke aan ons te tonen. Opdat het des te indringender op ons afkomt. En dan volgt ineens: ‘In de oren angstwekkend wespengedruis.’ Ook het geluid van het onheil is in kaart gebracht. Kwijl, geur, licht en geluid, wespengedruis. Wespengedruis. Wat een verbluffend en treffend woord voor de naderende stilte van de dood. Wespengedruis. Dit gedicht brengt alle zintuigen in stelling. Omdat het een empirisch gedicht wil zijn.

We lezen weer verder.

En boven een muur van gedeukt karton
Een kleine toren, het venster open.

Hermans is een wijzende dichter. Eerst naar goten, dan naar deuren, de straat, het grauwe licht, de stenen en nu gaat de camera naar boven, niets wil hij van deze wereld overslaan, ‘Een kleine toren, het venster open.’ Hij toont ons met gemak een mogelijkheid te ontsnappen, een open venster boven een muur van gedeukt karton, een nepmuur dus. Biedt hij dan toch ontsnapping aan het gekwijl en het wespengedruis? Aan deze dodelijk stille wereld? Waar kinderen kwijlen en de dood angstwekkend op ons afzoemt? Echte ontsnapping is er niet, deze wereld is onontkoombaar. Maar toch maar toch... er is dit gedicht, dit gedicht is de ontsnapping, alleen in dit gedicht, in literatuur is ontsnapping mogelijk, dat demonstreert hij. De rest is niet de moeite waard. Luister maar naar de laatste zinnen ervan:

Daarvóor, dwars, een touw waaraan sokken drogen.
Een wollen muziekloos carillon.

[p. 29]

Er is dus geen ontsnapping, er is een touw waaraan sokken drogen omdat dit nu eenmaal de wereld is: een touw waaraan sokken drogen boven een doodlopende straat. En dan ineens het slotbeeld. Hermans vergelijkt een touw met sokken eraan met een carillon, metafoor van het mooie, van kunst. In sokken een carillon zien, dat is het enige wat ons rest. In het lelijke, in sokken dus muziek oproepen, al is het muziekloze muziek. Maar toch muziek. Dit is de ontsnapping die nooit een ontsnapping aan het verschrikkelijke kan zijn, die alleen het verschrikkelijke omhult. Beelden geven aan de waarheid, haar omhullen, ontkennen, ontwijken. In dit gedicht. In literatuur. Dat is wat Hermans demonstreert. De wereld zelf is onverdraaglijk, en is alleen te verdragen in beelden, in beelden van de kunst, van de literatuur. Dit gedicht formuleert een poëticaal programma, is langs een omweg toch een pleidooi voor schoonheid. Hermans wijst de wereld aan zoals die is, kijk goed, kijk goed, dit is het, meer niet, je kijkt toch wel goed en daarna omgeeft hij haar in beelden. De straat. De zon. Wespengedruis. De sokken. Een carillon. Kinderen kwijlen in goten.