De Revisor. Jaargang 27

[p. 21]

Klaus Mann
Een jonge Praagse schrijver (over Hermann Grab)

Het is bijna even mooi om een nieuwe schrijver te vinden als een nieuwe vriend: in het boek waar we hem ontmoeten en leren kennen, ontdekken we bijna evenveel verrassende, ontroerende vreemd-vertrouwde trekken als in het nieuwe mensengezicht waarvan de blik, de mond en het voorhoofd ons voor zich winnen. - Ik ben verrukt van het boek van een jonge Praagse schrijver, wiens naam mij tot voor kort nog onbekend was. De schrijver heet Hermann Grab, de titel van zijn eerste boek is Het stadspark. Het gaat over de moeilijke en enigszins melancholieke kinderjaren van een jongen uit een gefortuneerde familie - Renaso -, van wie de schaatsmeester zegt dat hij een van die verwende kinderen is die nooit weten waarom ze moeten huilen; terwijl de gymnasiumleraar vindt dat hij zijn ouders goed heeft uitgezocht.

De knaap met de goed gesitueerde ouders is erg gevoelig: hij moet om veel dingen huilen - bijvoorbeeld om het feit dat er een nieuw jaar begint -; veel dingen maken hem bang, veel dingen ontroeren hem. Een bepaalde lichtval kan hem diep aangrijpen; de gelaatsuitdrukking van zijn zielige Engelse gouvernante, de woning van zijn pianolerares kan hem de ellende van de wereld zo nabij brengen dat zijn jonge, tere hart ineenkrimpt. - Heel ver, oop de achtergrond van deze gevoelige kinderjaren, ergens bevindt zich de oorlog; maar die is nauwelijks realiteit, bijna een legende en meer niet, en de schaduwen die hij op deze jongensdagen werpt, zijn minder duister dan andere die we op hem zien drukken.

Het zijn ernstige tijden - hoor ik zeggen -, gruwelijk zijn ze zelfs: wat hebben wij te maken met het kleine leed van een smalle overgevoelige jongen van goeden huize? Inderdaad, we zouden er niets mee te maken hebben als de ontroerende, bekoorlijke beschrijving ervan niet een nieuw en naar mijn indruk zeer waardevol talent aan het licht bracht. Het excentrieke en pretentieuze van de thematiek begint alleen te irriteren op de momenten dat het stilistische en psychologische niveau van het verhaal een beetje daalt: zodra een scheef of mat beeld, een vergelijking die er kunstmatig bij is gesleept, niet overtuigend werkt. Dat heeft dan een ontnuchterend effect. We vragen ons onmiddellijk af: wat moeten we met de schuchtere liefde van de verwende kleine Renato voor de minder schuchtere kleine Marianne, die van haar kant de door Renato bewonderde schoolvriend, de vitalere Felix prefereert? - Maar bijna altijd heeft het werk een compactheid en een

[p. 22]

precisie die ik erg bewonder. Het psychologische detail, de kleine waarneming heeft die exactheid, die opmerkzame trefzekerheid die merkwaardigerwijs - juist omdat ze eigen zintuiglijk-psychische ervaringen onverwachts in woorden weergeeft - sterk verrast, ja, bijna een beetje pijn doet. Nieuw en gelukkig gevonden woordbeelden, die de herinnering aan bepaalde gevoelstoestanden oproepen met de kracht van een magische formule, hebben bij de ontvankelijke lezer een kleine huivering tot gevolg die een mengsel is van verrukking en ontzetting. Deze kostbare huiveringen - die de lectuur van de romans van Proust ons bijna tergend rijkelijk schenkt - beleef je af en toe bij het melancholiek-tedere boek van Hermann Grab.

Hij heeft veel van Proust geleerd - een nobele leerschool, slechts weinigen van ons jonge Duitsers zijn daar doorheen gegaan. Proust heeft - zoals een wetenschapper een nieuwe methode voor chemische analyse ontdekt - de techniek uitgevonden waarmee een nieuwe sensibiliteit, een nieuwe rijkdom aan het ervaren van de kleinste en moeilijkste dingen kan worden uitgedrukt.

Grab beschikt over deze techniek, alsmede over de welbeschermde ervaringsschat van psychisch-zintuiglijke indrukken. Hij mag het zich dus permitteren slechts een minimum aan handeling te bieden (hoewel diezelfde techniek, zoals Proust bewijst, natuurlijk ook voor groot maatschappijkritisch materiaal gebruikt kan worden). Grab heeft als materiaal niet meer dan de wandelingen in het stadspark, de kinderlijk-zwaarmoedige flirt; een schermles, een kinderpartijtje, een leerlingenconcert. Pas aan het slot wordt de handeling door enkele nogal ironisch aangebrachte verwikkelingen en kleine spelingen van het lot een beetje toegespitst. Door deze half schertsende ingreep wordt de studie aan het eind een kleine roman.

Ik bewonder hem niet alleen om de virtuositeit van zijn stijl; ik houd ook van hem om de innigheid van zijn gevoel. De jonge held, Renato, kijkt zowel met medelijden als met spot, angst en tederheid naar de dingen en de mensengezichten die hem omgeven; ja, er zit zoveel tederheid en concentratie in zijn blik dat wij van onze kant ontroerd naar Renato kijken, die schuchtere, gesloten knaap. We vragen ons af hoe hij zich in het leven staande zal kunnen houden. Maar als hij over dezelfde gaven beschikt als zijn schrijver - die zijn rijpere broer is -: de gave der wijsheid naast die van een ontvankelijk, edel hart - als hij met deze uitrusting een leven, dat hard zou kunnen zijn, tegemoet treedt, dan zal hij het wel aankunnen.

Eerder verschenen als recensie in: Die Sammlung, 2, jg., 7. Heft, Amsterdam 1935.