De Revisor. Jaargang 23

[p. 78]

In het hoofdstuk ‘Sir, never marry her’ uit Advocaat van de hanen (De tandeloze tijd 4) staat een ‘Wrongel’, een cursiefje uit de middagkrant Het Devies. Via een tekst die hij schreef bij het veertigjarig jubileum van Jaap Wezenberg, magazijnchef op Singel 262, geeft A.F.Th. van der Heijden de bron van deze ‘Wrongel’ prijs.

A.F.Th. van der Heijden
Kwijt in de tram

Aan Jaap Wezenberg

Amsterdam, 19 januari 1993

Beste Jaap,

Nu je veertig jaar op Singel 262 werkt, moet ik je toch eens de diepere achtergronden ontvouwen van een voorval midden jaren '80 in jouw magazijn aan de kade - een voorval waarbij jij, Simon Carmiggelt en ik een rol speelden. Deze kleine geschiedenis is in verkapte vorm terechtgekomen in mijn roman Advocaat van de hanen, maar ook daar blijft veel in het ongewisse.

Waarschijnlijk kwam ik voor tien herdrukexemplaren van Vallende ouders. Ik moest wachten tot jij iemand anders had geholpen, die óók recht had op tien exemplaren van een herdruk, maar ze niet alle tien wilde meenemen. Het ging om Simon Carmiggelt. Jij vroeg hoeveel hij er dán nodig had, maar de oud geworden schrijver was er niet helemaal met zijn hoofd bij, en reageerde nogal verstrooid.

‘Tsja...’

‘Vijf doen maar?’

‘Ja, dat is goed,’ zong de oude meester.

Terwijl je de vijf voor hem inpakte, vroeg jij met eindeloos geduld: ‘En die andere vijf - zolang hier laten maar? Of opsturen?’

‘Tsja...’ Het kwam er eindeloos weemoedig uit. Wat een moeilijke vragen werden hem gesteld, op zo'n verstikkend mooie lente-ochtend: het zonlicht lag in lange stroken witgoud over de kade. ‘Tsja...’

‘Opsturen maar?’

[p. 79]

‘Nou...’ Achter de getuite mond werd absoluut niet nagedacht over het lot van de overige vijf herdrukexemplaren.

‘Toch maar hier houden... voor de volgende keer?’

Jaap, je geduld en je vriendelijkheid waren bewonderenswaardig.

‘Tsja...’

Op dat moment schoot me een Carmiggelt-verhaal te binnen dat het ophalen, bij de uitgever, van herdrukexemplaren tot onderwerp had. (Ik kan het niet opzoeken om het te controleren, want de meeste van mijn boeken zitten nog in dozen na onze laatste verhuizing. Maar zo is me tenminste het plezier gegund het verhaal uit het hoofd na te vertellen.) In dat verhaal heeft de verteller wel degelijk tien exemplaren meegenomen, waarmee hij op de tram staat te wachten. Een Surinaams (of Antilliaans) jongetje, dat met zijn moeder bij de halte staat, toont belangstelling voor de boeken, en mama bevestigt: ‘Hij leest graag.’

In de tram geeft de schrijver het jongetje één van de herdrukexemplaren. ‘Ik had er toch nog negen.’

Maar wat doet het leesgrage ventje? Hij loopt de tram door, schenkt de bestuurder het boek, en keert terug naar de gulle gever om nogmaals zijn hand op te houden. ‘Enfin, ik had er nog acht.’

Ook het tweede exemplaar wordt weggegeven - aan een willekeurige passagier. Het jongetje komt om een derde boek. ‘Ik had er nog zeven.’ En zo gaat het door, met telkens een eender refrein: ‘Ach, ik had er immers nog zes’ ‘...nog vijf...’ Enzovoort.

Me dit mooie verhaal herinnerend zei ik tegen de weifelende Carmiggelt, in de overtuiging dat hij het als een complimenteuze verwijzing naar een onderdeel van zijn werk zou opvatten: ‘Ja, laat u die vijf liever hier. Anders raakt u ze toch maar kwijt in de tram.’

Hoe naïef van mij om te denken dat de schrijver van duizenden verhalen elke willekeurige toespeling onmiddellijk zou weten te plaatsen...! Zijn verstrooidheid leek opeens verdwenen. Mijn opmerking was wel degelijk tot hem doorgedrongen, maar niet op de wijze die ik in gedachten had. In zijn ogen stond daar een nog jonge, opgewekte schrijver, die - ongeduldig geworden van het wachten - op een weinig subtiele manier duidelijk wilde maken dat ‘die seniele opa nu maar eens moest opschieten’. (Het was een in zijn latere verhalen steeds terugkerend schrikbeeld: op een leeftijd te zijn aangeland dat men niet meer voor vol wordt aangezien. ‘Hee, opa, schop die bal eens terug!’ ‘Hee, ouwe, blijf met je fikken van die bal af!’)

Carmiggelt keek me aan met zo'n afgrondelijke melancholie, dat, weliswaar niet letterlijk maar dan toch per intuïtie, tot me doordrong wat ik verkeerd gezegd kon hebben. In plaats van hem zijn eigen verhaal in herinnering te brengen, waarmee

[p. 80]

de situatie gered zou zijn, stamelde ik iets in de trant van ‘later terugkomen’ en verliet schielijk het magazijn. Bij het passeren van de oude schrijver kreeg ik nog een ‘tot ziens’ uit m'n strot, waarop deze zich naar me omdraaide en met een cynisme, dat het won van zijn verbijstering, herhaalde: ‘Ja, tót ziens...!’ Alsof hij wilde zeggen: ‘Hoe durf je te denken dat je een dusdanig op sterven na dood zijnd, half dementerend sujet, dat z'n boekjes in de tram laat liggen, ooit nog terug zou zien?’

Wil je geloven, Jaap, dat ik buiten op de kade, toen de volle omvang van de catastrofe tot me doordrong, tegen de amsterdammertjes heb lopen schoppen, steeds harder, om mezelf zoveel mogelijk pijn te doen? Godnogaantoe. Een brief schrijven moest ik hem, en alles uitleggen; toverwerk verrichten om een vermeende belediging alsnog in een compliment te doen verkeren.

Geschreven heb ik hem helaas nooit, al ben ik tot aan zijn dood in '87 een passende brief in mijn hoofd aan het formuleren geweest. Na zijn dood heb ik bij wijze van hommage - en ja, ook als rechtvaardiging - het voorval tot een soort Kronkel (‘Wrongel’) omgesmeed, en die is in Advocaat van de hanen terechtgekomen.

Of jij je van het incident nu wel of niet iets weet te herinneren (jij staat daar tenslotte elke dag en de hele dag door en er doen zich wel meer dingen voor), jij was de getuige van mijn verbale misstap, en daarom heb ik voor jou het hele verhaal, mét de juiste verwijzing, nog eens op papier gezet. Voor je veertigjarig jubileum.

Met dank voor alle goede zorgen in de vijftien van die veertig jaar dat ik je heb meegemaakt,

A.F.Th. van der Heijden