De Revisor. Jaargang 17

[p. 2]

[1990/1]

Graa Boomsma
De vrouw van de Acropolis

Het is een bruidssluier van schuim.

Rea, gekleed in een blauw oliepak dat bij het aan boord gaan is uitgereikt, houdt zich stevig vast aan de reling van de Maid of the Mist IV en kijkt op tegen het wervelende watergordijn. De boot komt niet meer vooruit in het kolkende wit, hoewel de machine voluit draait. Kracht en tegenkracht hebben elkaar opgeheven. De passagiers wordt een blik gegund op een van de zeven wonderen der wereld.

De boottocht duurt slechts een half uur, maar de herinnering eraan zal een heel leven blijven hangen. Dat is de taal van de folder.

Het woedende geraas overspoelt haar oren, overstemt alle bestaande woorden. Rea is omringd door mist en een alles opeisend oergebrul, waarbij iedereen wel in alle talen moet zwijgen.

In het busje dat haar naar de hoefijzervormige waterval, op de grens van Canada en de Verenigde Staten, heeft gebracht, vertelde de tourleider over de waaghalzen die stunts hadden uitgevoerd op een draad die boven de omlaag stortende watermassa's was gespannen, en over de helden die in tonnen met de stroom mee de diepte waren in gesleurd. Het wateroppervlak een stalen pantser, de tonnen te vaak in duigen. Vergeten gekken die de dood in zijn gapende muil dorsten te kijken, geëerd in anekdoten die het ene oor in, het andere uit gingen. Eén heeft ze er onthouden.

De belangrijkste gebeurtenis in het Canada van 1901 bleek niet Marconi's sein te zijn geweest dat vanaf Newfoundland, met de kromming van de aarde mee, de oceaan overstak naar Engeland, maar de poging van een onderwijzeres uit Michigan, Anne Edson Taylor, om zich in een houten ton met een aambeeld als ballast door de waterval te laten meevoeren. Toen na afloop de ton werd opengemaakt, waren haar eerste woorden: ‘Dit hoort niemand ooit weer te doen.’

Rea wendt haar blik af van de souvenirs in de winkels. Ze wil ook niet naar het museum waar foto's en ander materiaal van de waaghalzen zijn te bezichtigen. Haar trekt het water dat maar komt en komt.

Staande bij het hek met uitzicht op het grijsgroene vloeibare gebulder dat zich met een vage regenboog tooit, wacht ze tot het busje voor de ingang van restaurant Table Rock zal verschijnen. Twee uur heen en twee uur terug.

Onmerkbaar wandelend water. Ze heeft gelezen, dat de Niagara Falls twaalfduizend jaar geleden elf kilometer zuidelijker lagen. In het begin van de jaren vijftig erodeerden ze nog met een meter per jaar. Nu, dankzij waterbouwkundige ingrepen die de stroom meer verspreiden, trekken de Falls zich met slechts dertig centimeter in tien jaar terug.

Rea rekent de toekomst in. Drie meter per

[p. 3]

eeuw, drie kilometer over honderdduizend jaar. Ze kijkt naar het water aangevoerd door een onzichtbare kracht: beweging en stilstand in één onophoudelijke stroom. Door het lange staren beginnen haar ogen te tranen.

En ik, die hier sta? Alles wordt water, ik, een fractie van een druppel op de gloeiende plaat van de tijd die sist in mijn dromen... dertig kilometer in een miljoen jaar. Een interval in een waterval is mijn bestaan... driehonderd kilometer in tien miljoen jaar... tijd en ruimte komen nooit los van elkaar. Nu moet ik mij omdraaien, want zo ver in de komende tijd kan niemand kijken... weg van deze aardverschuiving in mijn gefixeerde fantasie. Ik trek mij terug binnen het omhulsel van dit hier en nu en ga voor de ingang van het restaurant staan. Ik streel de veelkleurige regenboog.

De duizelingwekkende ballast van cijfers en tijd glijdt van haar schouders wanneer ze weer in het busje zit, op weg naar Toronto, en bij het troosteloze stadje Hamilton een grote, beschilderde bal ziet opgehouden door een ijzeren hand: de aardbol, in één oogopslag aanschouwd te midden van een hoogovenstank aan de stadrand. Een geur die onmiddellijk een fietstocht in herinnering roept van Bakkum naar Beverwijk, tijdens een driedaags schoolreisje van alle zesdeklas-leerlingen van de Openbare Lagere School van haar dorp. ‘Kijk daar, een hele berg slakken!’ had een jongen vlak achter haar geroepen. Ze had niet willen kijken, de stank was genoeg, en het beeld van witte slijmsporen in de zomerse ochtendmist op de landweg achter het ouderlijk huis.

Ze schudt haar hoofd, niet alle woorden letterlijk nemen. Minstens tweederde van de bal is blauw geschilderd. De rest is groen en rood, land en stad.

Het toeval, die kruising van twee willekeurige slingerlijnen - zij en de onbegrensde omgeving - presenteert Rea weer een overzicht, een ordescheppend symbool in de dagen die vooral zijn gevuld met het verzamelen van materiaal voor het thema-nummer van het tijdschrift over Canadese literatuur. Draait de globe? Nee, het busje maakt een bocht.

De tijd, die inhalige dief, neemt nu eens de vorm aan van een wollen deken waaronder Rea kan wegdoezelen, maar is dan weer een paniekzaaier die dood en verderf aankondigt en haar een alarmerend heldere blik in een mistige toekomst biedt. Een doos van Pandora waaruit leven springt, de vader van alle dingen. Nee, de tijd laat niets slijten en is geen medicijn, hij houdt alles in de hand en speelt de engelbewaarder met zichzelf, de eeuwigheid waarin Rea niet eens een stofje was op de zoom van een zomerjurk waarin het heelal zich hult. De tijd cirkelt en is vergeten en voorspellen in één adem. Rea's ademhaling stokt omdat de stank van de hoogovens van Hamilton op zijn hoogtepunt is. De tijd werkt als goochelaar die haar geheugen steeds opnieuw uit zijn mouw schudt, een hypnotiseur die haar naar de zijlijn van de geschiedenis verwijst als haar aandacht verslapt. Reikend naar de ademtocht des vredes, zegt de dominee.

Een hand die solt met een bol.

In deze bus, rijdend door het uitgestrekte landschap van Ontario met rechts het meer dat zilverachtig glinstert, denkt Rea over zichzelf na als over een ander, een derde persoon. Een afstand die meer uitzicht lijkt te bieden dan de microscopische introspectie van een verleden dat wegglipt achter maskers en mythen.

Rea loopt op een brug. Ze bevindt zich voortdurend tussen twee oevers. Wie is zij, waar komt ze vandaan, waar gaat ze naartoe? Ze moet zo langzamerhand het antwoord op die klassieke vragen weten, maar elke dag doemt een nieuw antwoord op. Ze beweegt en waadt het liefst door de herfstbladeren der verwarring.

[p. 4]

Er gebeurt teveel tussen de regels van de dagen door, de onbewaakte ogenblikken waarin haar leven grijpbaar lijkt. Het overzicht is altijd elders, verglijdt: bij Hamilton dat achter haar rug verdwijnt; hoog boven Toronto in het ronddraaiende restaurant van de cn Tower; in het klm-vliegtuig dichter bij de vallende sterren. Een vluchtige blik die alles één moment in een stalen greep houdt, waarna het water weer onder haar brug doorkabbelt, op weg naar onverwachte stroomversnellingen en spectaculaire hoogteverschillen. Zoveel uitwegen en vertakkingen, eindeloze bewegingen in haar vloeibare leven. Rea moet de dingen in zich laten rijpen, de roerloze steen op haar maag door de tijdstroom laten transformeren tot iets levends en mobiels. Ja, Rea als zwerfkei aangeraakt door alle tijden en plaatsen.

Ze zal sterven als ze zich haar naam niet meer zal herinneren. Hij, de jonge schrijver, had die uitgeschreeuwd in de nachtelijke stilte van de Amsterdamse straat. Zijn stem een streling over haar buik.

Rea weet dat ze woorden, beelden en mensen nodig heeft om om de hoek te kunnen kijken. In haar dromen dwalen vaders rond, maar dat is een andere wereld die ze overdag niet ziet. Dan zoekt haar oog naar seinen en symbolen die haar boven de beperkingen van haar heden kunnen uittillen.

Ze tast de wereld af om sterke handen te vinden die haar kunnen dragen. Het water van de Niagara Falls heeft haar dan toch verfrist. Haar ogen en oren zijn schoongewassen, een reuzenhand heeft haar over haar gezicht gestreken. Als de washand die haar grootmoeder ruw maar liefdevol over haar kleine lijf wreef op de ijskoude winterochtenden in het huis onderaan de dijk waar ze als kind vaak logeerde. Toen was ze pas opgestaan, nu droomt ze weg en stelt zich voor hoe het is als ze niets meer zou hebben om over na te denken, niets om zich te herinneren,



niets om naar uit te kijken, niets en niemand om zorg aan te besteden. Ze ziet zichzelf lopen op een hoge brug in de stad Luxemburg. De brug stort in. Ze valt in een eindeloze diepte en voelt de leegheid van het heelal tegen haar huid schuren. Geen hand die...

Iemand stoot zachtjes tegen haar elleboog. De cn Tower priempt met zijn betonnen vinger door een dunne wolk. De tourleider zet de autoradio aan. Een vrouwenstem zegt: ‘Mensen met een perfect geheugen zijn nooit vrij, ze denken altijd achterwaarts en voorwaarts tegelijkertijd.’ De chauffeur draait aan een van de knoppen en rockmuziek stroomt het busje in. Rea herkent het liedje onmiddellijk: Congo Toronto. Een gitaar beklimt alle toonladders en stort dan

[p. 5]

in de afgrond, enkele toeristen protesteren tegen deze plotselinge apocalyps van geluid. Rea ziet de zanger met wapperende haren op een motor door Yonge Street scheuren. De realiteit van de video-clip.

De cn Tower wordt groter.

Voorwaarts en niet vergeten. Wat maakt mij zo sterk in de strijd om alles vast te houden? Alles komt samen, eens, strijdlied en popsong. Ik ben weer in de stad.

Het bruist in haar hoofd als Rea bij de kruising van Spadina Road en Bloor Street wordt afgezet. Ze aarzelt. Haar bestaan is een voortdurende keuze tussen de woorden, de beelden en de mensen. Rea wandelt Bloor Street in, later zal ze wellicht in haar pensionkamer naar de televisie kijken.

De zon schijnt in haar gezicht. Haar rechterhand houdt ze als een klep voor haar ogen.

Op het bord dat op het trottoir tegen een blauwe postbus is gezet, staat:

Spiritual Reader & Advisor

ava's readings

Psychic Palmist with e.s.p.

on all problems

426 West Bloor Str. (Apt. 1)

Daarnaast een handpalm tegen een achtergrond van sterren waartussen past present future is geschreven. De pijl onder future wenkt Rea. Wat betekent e.s.p.?

De deur staat uitnodigend open. Als ze de trap oploopt en zichzelf belachelijk vindt omdat ze niet weet wat haar bezielt, ziet ze de treden niet. Het is er aardedonker. Met tastende voeten en handen komt ze boven. Links, aan het einde van een smalle, lange gang is een keuken waar een vrouw aan een tafel zit waarboven een lamp brandt.

Zij zwaait en wenkt haar.

‘Handen zijn het tweede gezicht, mevrouw.’

De waarzegster heeft een hoofddoek om. Haar accent lijkt Oosteuropees, maar als Rea gaat zitten, ziet ze een beeltenis van de Acropolis aan een kettinkje om haar hals hangen. De burcht van Athene. Nee, het is natuurlijk alleen het Parthenon, de hele Acropolis is een te zware last.

De Griekse profetes pakt Rea's linkerhand en duwt tegen de muis van haar duim. Haar hand ligt kwetsbaar op de keukentafel, als een schildpad op haar rug, als een open boek waarin zijzelf alleen maar witte bladzijden ziet. Muis, muis. Er schiet haar een zin van Louis Paul Boon te binnen: Ze had zijn hand gezocht en zich hijgend van genot de muis laten bespelen. Haar hoofd is een botaniseertrommel waarin natuur en cultuur een onberekenbaar spel spelen. Het irriteert haar nu. Woorden kunnen kameleons en zwaarden van Damocles zijn.

‘De astrologie is de taal van de nachtelijke hemel, mevrouw, van de stand der sterren, de waarheid aan de rand van de menselijke aangelegenheden... Twintig dollar voor tien minuten.’

Rea knikt. Op het aanrecht staan stapels borden en pannen. De etenslucht die in de keuken hangt doet haar aan tzatziki denken. De waarzegster heeft een knoflookadem, wat Rea niet onaangenaam vindt.

‘Uw geluksgetal is acht..., nee een en zeven. Woensdag is uw beste dag en blauw uw lievelingskleur.’

Mijn god, wat een flauwiteiten. Ik moet hier weg. Maar de waarzegster houdt haar duim stevig vast en kijkt haar doordringend aan.

‘Veel reizen zult u. U kunt heel goed de dingen bij elkaar brengen en analyseren, al weet u het zelf soms niet. Geld zal nooit een probleem zijn. De neerslachtigheid die u tot voor kort hebt gevoeld, is bijna voorbij. U bent graag onder de mensen, maar u hebt ook het verlangen een

[p. 6]

kluizenaarsbestaan te leiden. U droomt van kinderen en vaders, maar ach, dat is geen toeval... God dobbelt nooit... de sterren spreken heldere taal.’

Opeens knijpt ze Rea in haar duim.

‘Uw vader... uw vader is dood, maar u ontmoet hem nog steeds, op een donkere plek... U bent...’

Ze zoekt naar een verloren spoor in Rea's open linkerhand.

‘Ja, een Waterman. Op uw volgende verjaardag... half februari, komt u uw ascendant, Leeuw, tegen in een kunstzinnige omgeving... in een grote stad aan een meer. Leeuw heeft een springlevende verrassing voor u in petto.’

‘Hoe moet ik me dat voorstellen, een springlevende verrassing?’

Ze heeft haar sterrenbeeld geraden, een toevalstreffer. De voorspelling voor haar verjaardag klinkt raadselachtig. Iedereen kan in een metafoor wonen, die klopt altijd. Wat doet ze hier, wat een ridicule toestand. Wat is er met haar aan de hand?

Maar de waarzegster praat dwars door haar stille vragen heen.

‘U heeft uitstekende relaties, maar die moet u wel onderhouden. Familiebanden blijven aanhalen, hoe dan ook. Niet steeds de anonimiteit van onbekend gezelschap opzoeken, mevrouw. U zou een goede actrice kunnen zijn. Uw emoties houdt u teveel verborgen, of u speelt... Vóór de zevenentwintigste mei treedt er een verschuiving op in uw leven, alsof uw bloed plotseling de andere kant gaat opstromen.’

De wijsvinger van de waarzegster zweeft als een detector boven Rea's hand. Mijn bloed in andere banen? Waarom spreekt ze in ongrijpbare beelden? De willekeur van al die paden en wegen in mijn huid die blootstaat aan haar belachelijk bedrog. Nee, ik ben belachelijk en bedrieg mezelf, zij kan net zo goed in haar glazen bol naar de rondtollende dobbelstenen van de geschiedenis kijken. God dobbelt altijd, zeg ik, zegt Rea.

‘Misschien is het al zover... Denk aan uw enkels, snoep niet teveel en zeg niet te vaak tijdens gesprekken dat u het allemaal al weet. Uw bloem is de orchidee.’

Er zit geen lijn meer in het verhaal van de profetes. De toon is bij de laatste zin routineus geworden, alsof ze een lesje opzegt. Ze keurt Rea's hand geen blik meer waardig, die ligt hulpeloos op tafel.

‘Uw steen is de amethist, de talisman tegen alle soorten dronkenschap. Vertelt u eens, heeft u een briefopener met aan het uiteinde zo'n stukje violetkleurig kwarts?’

Rea's vingertoppen beginnen te tintelen, de zenuwen schieten door haar lijf. Ze ziet haar briefopener op haar bureau in de zon liggen. Kan deze vrouw toch soms door ruimte en tijd heen kijken? Of is het slechts bluf die klopt? Wie kan de wereld van morgen verklaren?

‘Nee, mevrouw, ik ben geen oplichtster. Ava Haviaras komt uit een beroemd Grieks geslacht, mijn vader is in Delphi geboren.’

Hoe lang nog, hoe lang duurt tien minuten? De waarzegster schakelt weer over op haar routine-toon.

‘Uw beeld staat in het elfde huis, dat wil zeggen het huis van de hoop en de wens. Dat huis regeert stiefkinderen, geadopteerde kinderen en alle kinderen die niet van u zijn maar wel onder uw hoede geplaatst. Het helpt u barrières te nemen. U zit in de boot van het leven, het is onmogelijk vanaf het deinende zeeoppervlak naar uzelf te kijken als passagier. Men kan dan wel alles overboord zetten, niet het schip zelf.’

Dit is een beeldenstorm, een woekering van duistere betekenissen, haar taal speelt verstoppertje.

‘U bent de waterdraagster, het oude symbool van de godin, uw beeld wordt geassocieerd met de Nijl en de Egyptische cultuur die zich rond

[p. 7]

het vruchtbaarheid brengende water heeft gevormd. De waterkruik is het symbool van de moeder van iedereen die in haar alles heeft wat is, was en zal zijn... Twintig dollar.’

Nu legt de waarzegster haar rechterhand open en bloot op de keukentafel. Het orakel van Delphi zwijgt zakelijk. Door een poezeluikje in de keukendeur komt een kartuizer kat naar binnen. Hij loopt naar de twee vrouwen toe en begint kopjes tegen een tafelpoot te geven. Rea betaalt.

Ze loopt door de lange gang terug, daalt af in het donkere trapgat en vraagt zich af waarom de waarzegster heeft gezegd dat haar vader dood is maar dat ze hem nog wel tegenkomt. Iemand



die dood is en aan wie je nog denkt, leeft voort. Een kat heeft negen levens.

Is, was, zal zijn, zij, Rea, de moeder van iedereen. Woorden, mensen en beelden vloeien in elkaar over.

De zon ligt bijna op straat.

In het pension kijkt Rea televisie en laat ze een pizza brengen. In haar notitieboekje heeft ze de woorden van de vrouw van de Acropolis opgeschreven, om haar voorspellingen niet te vergeten. Maar is de vertekening niet al begonnen nu ze er een dagboekaantekening van maakt? Weer ziet ze de rockgroep Congo Toronto zingen.

Als ze na het eten van de vettige pizza haar handen wast, zegt ze tegen haar spiegelbeeld:

[p. 8]

‘Mijn handen zijn mijn tweede gezicht, maar dat blijft in de schaduw.’

Na het doortrekken van de wc blijft er water in de pot stromen.

Midden in de nacht schrikt Rea wakker, zo plotseling dat haar droom in de donkere kamer oplost. Ze hoort water lopen.

Is, was, zal zijn, zij, Rea.

Ze legt een kussen op haar hoofd om het niet te hoeven horen.

Een rode, rondzingende gitaar beklimt de trap, een stem verborgen in de duisternis schreeuwt: acting funny but I don't know why... Het is 1967 en Rea heeft haar eerste platenspeler gekregen, voor haar verjaardag, een witgroen koffertje waaruit een schel geluid komt. Purple Haze is een oceaan van erotische agressie waarin ze baadt, een ritmisch ritueel waarin ze wegzinkt. Door haar zolderkamerraam ziet ze een stukje van de donkere hemel.

Excuse me when I kiss the sky.

Ze schrikt van de dreun tegen haar deur. De muziek staat toch niet te hard? Maar het hout kraakt en de deur splijt open. De gitaarhals hakt zich een weg naar haar domein en wordt een beschuldigende vinger waarachter een hoofd met rechts en links drie oren opdoemt. Ze leest een woord van de lippen, maar de gitaar overstemt alles. Een waterval van klanken.

Het is het hoofd van haar vader. Hij wijst naar zijn slaap. Zijn gezicht is bruinverbrand. Waarom heeft hij vrouwenkleren aan?

Dan is het stil, een wak waarin haar vader verdwijnt.

Het water stroomt niet meer als ze 's ochtends wakker wordt. Op het kastje naast haar bed ligt een verkreukeld papiertje waarop Vroeger komt later staat. Ze herkent haar slordige handschrift maar kan de zin nergens mee in verband brengen.

Op weg naar haar ontbijt doemt het Parthenon weer op, hangend boven twee Griekse borsten. Lopen activeert haar denken, elke stap versnelt de stroom, een geschikt ritme voor reflectie en argeloze associaties.

Ben ik een actrice in het verbergen van mijn emoties? Dat is niet vrouwelijk, zei mijn grootmoeder onder het inzepen van mijn kinderlijf in de koude kamer. De vrije wil, die hersenschim, zal blijven botsen op de voorbestemde starheid van de sterren. Wil ik zijn zoals de vrouw van de Acropolis mij heeft beschreven, of leg ik mij neer bij de onvermijdelijkheid van haar profetie die als mist voor mijn ogen zweeft? Nee, ik ben vloeibaar als water, ongrijpbaar als een schaduw. Wat doe ik hier in Toronto? Dat is eenvoudig, materiaal verzamelen voor het Canada-nummer van een Nederlands literair blad. Karakteriseer jezelf eens, lopend langs houten bungalows. Ik ben een Waterman, mijn lievelingskleur is rood en niet blauw. Een vast luchtteken, de doodsangst voor vliegen bijna overwonnen. Als mijn rechtervoet het trottoir raakt, noem ik mijn negatieve eigenschappen op, zonder aarzelingen. Ik begin: onvoorspelbaar, opvliegend, verveeld door details, verlegen, excentriek, radicaal, onpersoonlijk, opstandig... Maar negatief kan positief worden en andersom. Links wordt rechts en alles loopt door elkaar heen. Nu links, ik begin weer: inventief, academisch, tolerant, individualistisch, progressief, artistiek, humaan, intellectueel... Een grabbelton vol eigenschappen. Sla ik door dit loopritme op hol? O, wacht.

Rea merkt dat het is gaan regenen. Ze holt verder en schiet een restaurant in. Zo nat als een kat.

Ze bestelt haar vaste menu en vraagt om een handdoek. Uit haar tasje haalt ze een potje gel en lippenstift. Toonbaar en representatief blijven. Ze glimlacht om de manier waarop haar innerlijke stem haar toespreekt. Ze bestaat uit

[p. 9]

minstens twee personen.

Mijn sleutelwoord is verbeelding. Veel Watermannen hebben computersystemen bedacht, ik denk in de marge van de menselijke aangelegenheden, van mijn waterige karakter maak ik een mandala, van mijn ogen een prisma. Want alles verandert onophoudelijk en ik wil dat zo. Wens of feit, wil of fatalisme? Er zal altijd iets zijn dat ik niet kan bereiken, een donkere schaduw die zelfs niet verdwijnt als de zon loodrecht boven mij staat. Ik zet mijn ene voet voor de andere, zo kom ik vooruit en dat is alles. Niet vergeten. De taal blijft een koffer vol armoedige ideeën, schampend langs de kern der dingen. Ik wrijf over mijn benen die koud worden en droog zijn onder mijn luchtige zomerjurk. Het leven stroomt er doorheen, tintelend, mijn leven. Dit bestaan, dat bestaat.

Ze heeft honger.

In The Globe and Mail zoekt ze de horoscoop-rubriek op. ‘Soms denkt u, dat u uw karakter voor het uitkiezen heeft, andere keren ziet u een kind ergens tussen de sterren met twee dobbelstenen spelen. Nooit gooit het een acht. Maar blijf dromen.’

De Canadezen moeten een poëtisch volk zijn.

Er strijkt iets zachts langs haar enkel. Rea kijkt onder tafel. Twee groene ogen van een grote lapjeskat kijken haar bedelend aan.

Rea woont in een eindeloos verhaal. Alles is mogelijk.

Maar ze koopt wel een paraplu.