De Revisor. Jaargang 16

[p. 14]

J.P. Guépin
Morte

Het vlek heette Morte, maar ook als het ‘Vie’ geheten had was het daar niet van opgefleurd. Op het ontmoetingspunt van drie boerenwegen midden in het vlakke land van Noord-Frankrijk moest wel een café komen, vond iemand aan het eind van de vorige eeuw, voor de dorstige reiziger op zijn wagen of op zijn rijwiel, te paard of zelfs te voet. En het kwam er, opgetrokken in rode baksteen met hardstenen dorpels en kozijnen en een leiendak. Of het nu zomer was op de zinderende velden en de wind het stof her en der opwervelde, of dat de regens van november tot maart de vette klei striemden, het café bleef er even troosteloos bij staan, zelfs voor de meest verdorste of verkleumde.

Binnen echter vielen de aarzelende binnenkomer meteen de mahoniehouten tap op en de glanzend gepoetste tafel aan het raam. De bestofte reiziger kon rekenen op de afwachtende blik van Antoine, de waard, of hij ving verrast de fletse, maar niet onvriendelijke oogopslag op van Nelle, zijn dochter. Het uiterlijk van Nelle, hoe onopmerkelijk ook misschien in Parijs of Brussel, maakte het café voor de boerezoons uit de omtrek een omweg of uitstapje waard, en zo werd het er op menig winderige avond toch nog gezellig en rumoerig.

Nelle was niet slecht of humeurig, ja in alle andere omstandigheden zou ze een zonnige meid geweest zijn. Maar haar verlegen vader had haar alleen nukkig zijn liefde kunnen betuigen, nadat haar moeder in de beerput was verdronken in een poging haar broer te redden, die er tijdens het opmeten van de inhoud in was gevallen. Hun hulpgeroep was door niemand gehoord! De tragische dood van haar moeder en van haar oom kwam steevast terecht in Nelles nachtmerries. Ze werd dan snakkend naar adem wakker en, vreemd genoeg, tijdens het natrillend overdenken van droom en werkelijkheid, was er iets dat aantrok in de zuigende werking van de put.

Verder had ze toch niet zoveel last van haar trauma. Ze deed het huishouden voor haar vader, diende aan de tap als het café vol kerels was, en soms had ze er een mee naar bed genomen. Ze deed het voor het geld maar ook voor het brute plezier. Maar ze had er nooit aan moeten beginnen, want nadat het bekend was geworden eiste elk haar voor zich op. Nelle weigerde nu iedereen.

In deze hachelijke periode - die nauwelijks meer door een passende verloving afgesloten kon worden - passeerde er eens op een dag een reiziger die - dat deden er wel meer - deze weg als omweg gekozen had om het toen al vaak drukke verkeer tussen Bapaume en Amiens te vermijden. Hij reed in een Citroën Klaverblad en ook de blos op zijn bolle kop deed alvast aan een boer denken, zij het dat de snit van zijn zwarte pak en zijn geloken oogleden toch de heer verrieden. Hij was een jaar of vijftig, schat-

[p. 15]

te men. Deze heer kwam een keer 's ochtends op de heenweg en hij kwam meteen 's avonds op de terugweg weer en toen na een dag of tien was hij er opnieuw en tenslotte kwam hij geregeld. Het ritueel van zijn bezoek was altijd hetzelfde. Hij posteerde zijn stoel evenwijdig aan de korte kant van de tafel aan het raam, legde zijn beringde hand op het tafelblad en wachtte zwijgend tot Nelle bij hem kwam staan. Hij bestelde dan kortaf een Biëff, stak een sigaar op en als de sigaar opgerookt was, was de bestelling ook opgedronken. Hij stapte dan met een korte groet naar buiten, startte zijn Klaverblaadje en reed weg: 's ochtends naar links en 's avonds in de richting van rechts.

Nelle was aan de regelmaat van zijn bezoeken gaan wennen, ze keek er naar uit. Hij was getrouwd, had ze meteen aan zijn ring gemerkt. Natuurlijk kwam ze al gauw alles te weten. De heer heette Grosfeuil en bewoonde een kleine buitenplaats aan een van de vijvers van de Somme. Hij had geen kinderen en - dat was vreselijk! - zijn vrouw zat in het gekkenhuis altijd onbewegelijk op een stoel voor zich uit te staren.

Grosfeuil was verlegen en het leek wel of hij telkens iets zeggen wilde. Nelle stimuleerde hem met een lachje en een grapje, hij keek haar dan altijd zwijgend in het gezicht. Toen vroeg hij haar of ze als gezelschapsdame op zijn kasteeltje wilde komen wonen.

‘Voorlezen?’ Nelle sloeg de hand tegen de mond. Haar vader trad tussenbeide om de belangen van zijn dochter te regelen. Naast een salaris voor haar eiste hij ook een schadeloosstelling nu het café zijn enige aantrekkelijkheid - hier zuchtte Antoine - verloor. Zonder zijn sigaar uit de mond te nemen schoof Grosfeuil de vader een goudstuk toe, de dochter snelde naar boven en kwam alras terug met een karbies versierd met een door haar zelf geborduurd gobelin voorstellend een kameel, een piramide en een palm. Ze had weinig mee te nemen.

Zo reden ze op die middag in juni zij aan zij over de vlakte die tromfantelijk - of dreigend - bekroond werd met zich hoog opstapelende wolken.

Het kasteeltje was versierd met twee puntige ronde torentjes op de hoeken. Het stond met zijn achterkant in een vijver en het was omringd door intens groene grasperken waarop volle kastanjebomen donker troonden, bespikkeld met hun kaarsjes.

Toen ze de mooie kamer binnentrad werd haar oog meteen getroffen door de vele foto's aan de wand en op de zwart marmeren schoorsteenmantel. Ze ging in de voltaire zitten, Grosfeuil posteerde zich achter de leuning en legde daar aarzelend een hand op. Op dat moment werd er geklopt. De huishoudster, de kokkin en het kamermeisje kwamen hun opwachting maken. ‘Mademoiselle Nelle’, sprak Grosfeuil, ‘voilà’. Het personeel maakte een kniks en een buiging en marcheerde af. Het paar was weer alleen.

‘Monsieur Grosfeuil,’ zei Nelle, ‘al die portretten, die foto's aan de muur en op de schoorsteenmantel... zoals ze vroeger was?’ Grosfeuil knikte. Nelle stond op en nam een portretje in de hand. ‘Wat was ze mooi’, zei ze, ‘wat was ze lief’. Alweer dat knikje van Grosfeuil, dat nu alweer een zwijgende vraag leek. Maar Grosfeuil pakte de foto af en zette hem terug op de schoorsteenmantel. Hij verliet de kamer.

In de komende dagen richtte Nelle haar eigen kamer in aan de achterkant van het kasteeltje, ze probeerde wat kontakt te leggen met het personeel, dat stug bleef, en zocht radeloos naar manieren om Grosfeuil gezelschap te houden. In de avondkoelte maakten ze wel eens een wandeling door het park, maar ook een dergelijke ontspanning verliep schutterig, gespannen, omdat Nelle haar werkgever Grosfeuil wel spontaan een arm wilde geven, maar niet durfde, en het zou ook ongepast zijn. De hele situatie

[p. 16]

was onecht. Ze durfde het personeel niet te bevelen en Grosfeuil niets te vragen, die overigens, zwijgzaam als steeds, niet de indruk gaf dat hem iets in de gang van het huishouden stoorde. Haar des te meer, alles wat ze aanraakte was vettig, haar voet stampte wolkjes uit de tapijten, de ramen waren met een grijze laag bedekt. En na een week was haar nette jurk vuil.

Tot dusver hadden ze 's avonds naar de radio geluisterd, naar het verloop van de klassestrijd in oorlogen en burgeroorlogen, geweldsmisdaden, financiële en erotische schandalen en sport. Het interesseerde hen niet maar het deed de tijd verstrijken. Het mooist was natuurlijk de muziek, maar Nelle had in het café niet geleerd dat muziek iets was waar je je aandacht aan wijdde. Ze trapte dus wat met haar voet, haar geest dwaalde af.

Ze had altijd graag gelezen, als klein meisje, het liefst diep onder het donzen dekbed. Als klein kind was ze dol op avonturenromans geweest van Dumas en Paul d'Ivoi, maar nu? Haar blik dwaalde langs de boeken in de kasten, de Larousse, ingebonden jaargangen van de Revue des Deux Mondes en ook moderne romans stonden erin van Romain Rolland. Ze nam Daudets Lettres de Mon Moulin in de hand. Ze ging zitten en bladerde, ze begon de eerste bladzij te lezen. ‘Vindt u goed dat ik lees,’ vroeg ze opeens geschrokken. Ze ontmoette weer die vragende blik. ‘Zal ik u voorlezen.’ Weer sloeg ze de hand tegen de mond. Maar ze begon voor te lezen zoals ze dat op school gedaan had, langzaam, monotoon, hakkelend en met de verkeerde zinsaccenten. Ze hoorde haar stem zo overduidelijk dat ze niet helemaal volgen kon wat ze las. Grosfeuil zat achterovergeleund in zijn voltaire, zijn hoofd in het halfdonker, zodat Nelle, als ze opgekeken had, toch niet had kunnen zien dat hij huilde...

De volgende dag sprak Nelle hem aan over haar gebrek aan schone nette jurken. Grosfeuil hief de handen ten hemel, dat hij daar niet aan gedacht had, maar hij was ook zo onhandig, ja, zo snel mogelijk zouden ze naar de stad gaan om er een te kopen, nu direkt? Hij keek haar nadenkend en half lachend aan. ‘Wacht even,’ zei hij en ging zijn slaapkamer in. Hij kwam terug met een sleutel waar hij mee wenkte door hem voor haar ogen heen en weer te bewegen. ‘Ik heb misschien wat voor je,’ lachte hij. Hij opende met de sleutel de altijd afgesloten kamer. Binnen was het donker, en toen Grosfeuil met een ruk een gordijn opentrok veroorzaakte dat een verstikkende warreling van stof. Ze waren in de kamer van zijn krankzinnige echtgenote! Nelle ademde moeilijk. Grosfeuil trok de deuren open van een kast en wierp Nelle gretig de ene jurk na

[p. 17]

de andere toe. Het duizelde haar van de bedompte lucht en de naar kamfer en oude bladeren ruikende jurken die op haar vielen en ze snelde de kamer uit en haar eigen kamer in. Toen ze zich op het bed liet vallen voelde ze een rij drukknoopjes van een jurk. Half afwerend half nieuwsgierig betastte ze de zijden stof. Ze hield de jurk boven zich, waarvoor ze op haar rug ging liggen. Dit was Worth uit 1912 minstens. Geen sprake van trouwens dat ze zoiets aan kon hebben. Ze deed het raam open om zich te bevrijden van de verstikkende stoflucht. Ze waste haar gezicht, keek verstoord naar de nu nog bontere stofstrepen op haar eigen nette jurk en besloot even op bed te blijven liggen om te bekomen. Nelle viel midden op de dag in een diepe slaap. Geen wonder dat ze weer van haar moeder droomde, die haar onbeschrijfelijk lief van uit de verte aankeek, Nelle wou er zo graag bij zijn, maar hoe ze haar babyarmpjes ook uitrekte, het leek wel of moeder plagend verstoppertje speelde, nu eens achter een boom, dan liep ze weer om een vijver, een van de vijvers van dit huis, moeder lokte haar. Nelle werd weer met een kreet wakker. Het was vroeg in de avond.

Grosfeuil klopte aan en nodigde haar uit voor het avondeten. Ze vloog overeind. Grosfeuil trad in de deuropening. Nelle deinsde een stap naar achteren en ze stortte in een vloeiende beweging achterover door het raam naar beneden in de vijver. Het personeel kwam aangerend. Grosfeuil was ook snel ter plekke, hij zonk aan de rand van de vijver op beide knieën, hij viel sidderend op de druipende Nelle, toen ze door het personeel aan de kant was getrokken.

Nelle had haar rug gebroken. Voortaan zat zij in haar rolstoel gekluisterd op het buitentje, zoals verweg, in de stad, bewegingloos in haar stoel de mevrouw zat, die niets van de jongste voorvallen afwist.