De Revisor. Jaargang 9

[p. 2]

[1982/3]

Theo Timman
De jongen

‘Pa,’ vroeg de jongen aan zijn grootvader, ‘als de adel zou vechten met de zakenmannen, wie zou er dan winnen?’

‘Dat is onzin,’ antwoordde de grootvader, ‘de adel en het zakenleven vechten nooit tegen elkaar, dat bestaat niet.’ ‘Nee,’ zei de jongen, die met zo'n soort antwoord van zijn grootvader geen genoegen hoefde te nemen, ‘àls, àls ze zouden vechten, wie zou er dan winnen?’

‘De zakenwereld natuurlijk, maar het blijft een rare vraag, er zijn een heleboel edelen als zakenman werkzaam; daarom kan het niet en ook vechten grote mensen niet met elkaar op de manier van kinderen.’

De jongen begreep hieruit dat zijn grootvader dacht dat hij zich dat vechten voorstelde als worstelen en samen over de grond rollen, zoals kinderen doen, wat niet waar was.

‘Hoe vechten de grote mensen dan? Hoe zou de adel tegen de zakenmannen vechten?’

Ze stonden in het schuurtje achter het huis, waar de grootvader zijn knutselruimte had. Hij was bezig met een piepklein, zilverkleurig schroevedraaiertje in een kapot horloge te wriemelen. De jongen hield zelf helemaal niet van knutselen - zijn meccanodozen raakte hij, tot ongenoegen van zijn grootvader, bijna niet aan -, maar hij vond het leuk naar de precieze bewegingen van de oudere man in zijn domein te kijken.

‘Misschien door het voeren van processen,’ suggereerde de grootvader afwezig. ‘Ik kan me voorstellen dat de zakenwereld de landgoederen van de adel onteigend krijgt, ze afpakt, begrijp je, om ze ten nutte te maken.’ ‘Waarom zouden ze dat doen?’ Het denkbeeld schokte de jongen. Hij keek naar de neus van zijn grootvader. Die was te rood en doorschoten met gesprongen, paarsblauwe adertjes, zodat een vreemde makkelijk op het idee zou kunnen komen dat hij dronk, terwijl hij geheelonthouder was.

‘Een landgoed ligt daar maar; dat levert niets op, er kunnen beter kantoren en fabrieken op zo'n terrein staan, begijp je?’

De jongen gaf geen antwoord; dit was niet de richting die hij het gesprek op wilde laten gaan.

‘Ze zouden ook een wet kunnen maken waarin het werd verboden van adel te zijn.’

De jongen liep van de werkbank naar het raam en keek naar buiten.

Nog niet lang geleden was daar een tuintje geweest; de grootmoeder hield echter niet van tuinieren en had er daarom cement laten storten. Het was nu de standplaats van de auto, die vroeger langs het trottoir aan de voorkant van het huis gestaan had. Op een ochtend waren een paar lelijke krassen op de lak te zien geweest.

‘Dat hebben de straatjongens gedaan,’ zei de grootvader.

‘Daar hebben die wijven hun kinderen toe opgehitst,’ antwoordde de grootmoeder, ‘dat doen ze niet uit zichzelf.’

‘Als je het láát doen, kost het honderden guldens,’ merkte de grootvader op, ‘maar als ik het zelf probeer, kost het bijna niets; ik kan hem zo bijwerken dat de beschadigingen vrijwel onzichtbaar worden.’

‘Ja, dat zal je niét kunnen.’ In de stem van de grootmoeder was een combinatie van berusting en afkeer te horen. ‘We zetten hem in het vervolg achter in de tuin; wat een geluk van dat cement.’

‘Pa,’ zei de jongen, ‘we moeten zo eten.’ Door de ruit zag hij dat zijn grootmoeder in de eetkamer bezig was de tafel te dekken. Hij hoorde een kookwekker aflopen. ‘Ik kom direct, ga jij maar vast.’

Op het bord van de jongen stond een grote kroes van aardewerk waarin een mengsel zat van sinasappel- en appelsap dat zijn grootmoeder voor hem had uitgeperst met een apparaat dat van alle soorten groenten en vruchten sap maakte. De jongen kreeg iedere dag zo'n

[p. 3]

kroes op zijn bord omdat het goed voor hem was. Met zijn ogen dicht slikte hij het vocht door. Hij hoorde zijn grootmoeder de kamer inlopen, iets op tafel zetten en weer naar de keuken teruggaan. Even later schepte zij de borden vol.

Na het gebed zei de grootvader: ‘Weet je, Mam, wat onze jongen net vroeg?’

De jongen smeekte hem in stilte er niet over te beginnen. ‘Hij vroeg wat er zou gebeuren als de adel en het zakenleven in conflict zouden raken.’

‘Toen ik bij Schaap werkte, als coupeuse,’ antwoordde de grootmoeder, ‘heb ik een baron gekend, dat was een schuinsmarcheerder.’

‘Wat is dat, Ma?’ vroeg de jongen.

‘Iemand die slechte dingen deed; hij dronk.’

‘Aha,’ zei de grootvader, ‘die dronk.’

‘Ja, de hele dag en hij zat achter de vrouwen aan.’ Ze zweeg even.

‘Hij liep wel altijd kaarsrechtop, heel anders dan de jongen, die steeds krommer gaat lopen, hoe vaak ik het ook tegen hem zeg.’

‘Dat kan nog goedkomen,’ zei de grootvader.

‘Die baron had een glazen oog en dat haalde hij er een keer voor me uit, om me aan het schrikken te maken, néé, zo was het niet: hij had het er eerst uitgehaald en keek me met zijn echte oog strak aan en toen opende hij langzaam dat lege gat, om me aan het schrikken te maken: zó was het!’

De jongen huiverde.

‘Wat deed je toen, Mam?’ vroeg de grootvader met een gretige klank in zijn stem.

‘Ik sloeg hem in zijn gezicht, we stonden in de gang achter het atelier; dáár deed hij het; ik sloeg hem direct in zijn gezicht en liep langs hem heen. Hij heeft nooit meer iets geprobeerd. Het was een vriend van de directeur, dat was een jood, ze zijn allebei dood.’

‘Dat rijmt,’ zei de grootvader.

‘Wat rijmt?’

‘Dood en jood.’

‘Het was echt een jood, nou en of, maar ik had hem wel door.’

‘Ja, Mam, jij had hem door.’

‘Wat deed hij dan, Ma?’ vroeg de jongen, die zijn grootmoeder in de gelegenheid wilde stellen haar gram op iemand anders te halen.

‘Hoe bedoel je, wat deed hij dan? Het was een jood en ik had hem meteen door; begin jij met eten!’

De jongen boog zijn hoofd en nam een hap van de stamppot.

‘Het was een gesjochten baron, hoor, hij had geen rooie cent, alleen een rood gat in zijn hoofd, voor zijn glazen oog.’ Ze grinnikte.

‘Je bent anders zelf net zo gewiekst als een. jood,’ zei de grootvader.

De jongen die in de vierde klas van de lagere school zat, had onlangs van zijn meester gehoord dat de joden door de Duitsers waren doodgemaakt.

‘Was het soms voor de oorlog, Ma?’

‘Ja, natuurlijk, de jood is vergast.’ Ze knikte een paar maal kordaat met haar hoofd om de absolute zekerheid van het feit te benadrukken, ‘maar het was een echte zakenman; die verdiende ze wel. Ik had 15 naaisters onder me; hij had gelijk in de gaten dat ik het kon.’

De jongen overwoog even te vragen wie er zou winnen als de adel tegen de joden zou vechten, maar uiteindelijk hield hij zijn mond, hij kende geen joden en kon zich niet voorstellen hoe ze er als leger uit zouden zien; misschien bestonden ze wel helemaal niet meer. Het zou trouwens niets uitmaken. In plaats van iets te vragen, propte hij een paar happen in zijn mond.

‘Ik heb er weer eentje aangenomen voor tweevijfendertig,’ sprak de grootvader.

‘Wat?’ vroeg de grootmoeder, die in gedachten leek verzonken.

‘Een meisje voor kantoor, een jong kind, voor tweevijfendertig, de vorige heeft haar ontslag genomen.’

‘Dat verbaast me niets, zo'n kind kan als naaister meer verdienen dan tweehonderdvijfendertig gulden, nou en of! Vindt Tok het wel goed dat ze zo snel weglopen, omdat ze overal meer kunnen verdienen, want...’

‘Hoezo goed? Ik doe toch personeel!’ onderbrak de grootvader haar.

‘... dan heb je ze ingewerkt in het archief en er moeite voor gedaan, afgezien van al de tijd die het je kost, en dan lopen ze weg, kan je opnieuw beginnen: koopman kak, zeg ik je!’

‘Maar ze zijn goedkoop, dat is ook belangrijk,’ verdedigde de grootvader zich.

‘De jongen gaat morgen naar zijn moeder,’ veranderde de grootmoeder het onderwerp van gesprek. ‘Ik stuur hem vroeg, zodat ze niet te lang in haar bed kan blijven liggen, dat heb ik ook nooit gedaan op zondag.’

‘Ze heeft de hele week hard moeten werken, Tok was weer op reis, zodat ze er alleen voor stond.’

‘Bel jij strakjes op om te zeggen dat hij met de trein van kwart over negen gaat, dan staat hij om half elf bij haar voor de deur en dat is laat genoeg.’

[p. 4]

‘Het eten is weer heerlijk,’ zei de grootvader in de stilte die viel.

De jongen en de grootvader zaten tegenover elkaar. Links van de jongen, aan de lange zijde van de tafel, was de vaste plaats van de grootmoeder. Als hij langs zijn grootvader keek zag de jongen de tuin, die nu een garage was. Sinds een paar minuten scheen de ondergaande zon in zijn gezicht. Hij sloot zijn ogen en probeerde even te vergeten waar hij was. Hij dacht aan zijn gevecht.

Op de zonnige heuvel, aan de éne kant van het dal, waren de ridders opgesteld; het was een kleine groep en de jongen stond erbij. In de verte krioelden en tierden de zakenmannen. De jongen stelde zich daarbij geen afzonderlijke personen voor; hij zag altijd de opeengepakte menigte als geheel, zoals hij die gezien had op de staantribune aan de overkant van die waar hijzelf had staan trappelen van de kou toen zijn grootvader hem een paar maanden eerder mee had genomen naar een interlandwedstrijd in het Olympisch stadion. Na afloop hadden ze zich in de snel vallende duisternis, temidden van gehaaste mannen, door een steil, benauwd en eindeloos trappenhuis naar buiten moeten dringen.

Het gevecht begon als de zakenmannen zich plotseling naar voren stortten, even later kolkten ze in het kleine dal, om daarna, heuvelop, maar toch steeds sneller, naar de posities van de adel toe te golven, als een verstikkende stroop. Op het moment dat de zakenmannen halverwege hun heuvel waren aangekomen, vielen de geharnaste ridders aan; ze donderden neer. Eerst in de vorm van een brede pijlpunt, een platliggende V, maar tijdens de doorsteek werden de vleugels naar elkaar toegedrukt, zodat in het midden van de vijand een onkwetsbaar ovaal van glanzende ruiters voortjoeg, dat alles in zijn baan verpletterde. Na de charge draaiden de ridders zich om naar een geslonken massa zakenmannen en maakten zich klaar voor een nieuwe loop. De laatste dagen fantaseerde de jongen over deze gebeurtenissen, voorzag ze van details. In het tuintje had pampasgras gestaan; zulke pluimen, bedacht hij, droegen de ridders op hun helmen.

Bij de wilde ritten zelf ging hij niet mee; er moest iemand toeschouwer zijn, had hij overwogen, hij was de enige toeschouwer.

‘Vind jij het eten niet heerlijk, jongen?’ hoorde hij zijn grootvader vragen.

‘De jongen eet niet,’ zei de grootmoeder, ‘bij zijn moeder eet hij wel, die heeft er geen last van, zegt ze.’

‘Maar bij zijn moeder krijgt hij natuurlijk pannekoeken; daar houdt ieder kind van, Mam, en zo veel kinderen lusten geen andijvie.’

‘Straatjongens misschien niet, nee, de kinderen van Tok aten het anders graag toen we laatst weer op visite waren. We moesten er toch vaker naar toe, het is goed voor de jongen met de kinderen van Tok om te gaan; zulke fijne kinderen, daar heeft hij nog eens wat aan.’

‘Het is een half uur met de wagen en we moeten worden uitgenodigd, we kunnen niet zomaar binnenvallen.’

‘Ach, we komen er zo vaak,’ snoof de grootmoeder.

‘Nee hoor, Mam, we zijn er maar weinig.’

‘Jawel, we zien ze vaak, we komen er graag.’

‘In dit geval vergis je je toch, we waren er twee weken geleden, maar de keer daarvoor is alweer een half jaar geleden; in november, toen het zo regende. We zouden met zijn allen naar de Efteling gaan, maar het goot van de regen, weet je nog, toen de jongen dat blauwe oog kreeg?’

‘Dat was geen opzet; Diederik deed het per ongeluk, dat heeft de jongen zelf toegegeven, het was in het vuur van hun spel: de jongen sprong op om iets af te pakken en kreeg toen Diederikje's elleboog in zijn oog; zo was het. Daarna zijn we teruggeweest, ik weet nog dat ik met Tok en Els heb zitten praten over de zaak.’

[p. 5]

‘Mam, dat jij met Tok over de zaak hebt zitten praten, was in november.’ De grootvader sprak met stelligheid. De grootmoeder haalde haar schouders op: ‘Nou, ik dacht het,’ zei ze, op een deels beschuldigende, deels geërgerde toon.

De jongen keek schuin naar de grootmoeder op; hij was zo bang voor haar, dat hij haar nooit recht in de ogen durfde te kijken.

‘Nu herinner ik me het weer precies: ik heb toen met Tok over personeel zitten praten. Hij vertelde me dat ze zo snel weglopen, omdat ze veel te goedkoop worden aangenomen. Als ze zijn ingewerkt, vertrekken ze weer, want bij Verkade kunnen ze meer verdienen, zo zei Tok het: bij Verkade, maar als naaister krijgen ze natuurlijk ook meer.’

‘Dat kan Tok alleen maar bij wijze van spreken hebben gezegd, Mam, want ze gaan niet naar Verkade, dat is in Zaandam.’

‘Tok bedoelt dat ze overal meer kunnen verdienen, zodat de zaak eronder lijdt.’

‘Eet jij maar rustig door, jongen,’ zei de grootvader, ‘waar denk je aan bij dat vechten tussen de adel en de zakenwereld? Vast aan ridders, hè. Vertel eens, wat ben jij dan, een schildknaap, die de ridders de helpende hand reikt? Of ben je zelf een ridder? Zeg eens eerlijk.



Het is niets bijzonders hoor, alle jongens dromen over zulke dingen, ik deed het vroeger ook, echt niks bijzonders!’

De jongen gaf geen antwoord. Hij geloofde zijn grootvader niet, hij kon zich hem niet anders voorstellen dan als een oude knutselaar.

‘Je kunt van de jongen zeggen wat je wilt, Tip,’ zei de grootmoeder tegen de grootvader, ‘maar hij kan goed meekomen op school; Diederik blijft zitten, Diederikje kan dit jaar beter overdoen, zei Els tegen me, maar Diederik volgt Tok op in de zaak. Die knul is nu al een echte zakenman: zoals hij de postzegels van de jongen ruilde voor zijn waardeloze knikkers; voor hónderden guldens aan postzegels. De jongen is zijn verzameling niet waard, zei ik tegen Tok. Maar Tok nam hem in bescherming; die zei dat Diederikje nu al zo link is als een looie deur...’

‘Als ik een ridder ben,’ onderbrak de jongen haar, ‘draag ik een helm.’

‘Hoezo een helm,’ vroeg de grootmoeder zijdelings. ‘Onze jongen bedoelt misschien dat Diederik hem dan niet meer in de ogen zal kunnen stoten.’

Dit had de jongen niet bedoeld. Hij droeg in gedachten vaak een helm, omdat hij dan iedereen op zijn gemak

[p. 6]

kon bekijken, zonder dat iemand er achter kwam wie hij was, maar hij nam de suggestie direct over: ‘Ja, ja, en dan jankt hij van de pijn, want het is een helm met een scherpe puntmuts van voren.’

‘Een puntig vizier,’ corrigeerde de grootvader hem, ‘dat kan, die waren er vroeger.’

‘Als alle ridders helmen dragen, kan je hun gezichten niet zien,’ ging de jongen door.

‘Dat is zo knul.’

‘Misschien zijn het wel joden.’ Deze opmerking bracht hemzelf in verwarring; hij voelde dat dit niet het juiste vervolg was. Hij aarzelde een moment en ging toen verder tegen zijn grootmoeder: ‘Hoe zien die eruit, Ma, zijn die zwart, of wit, of anders?’

De grootmoeder staarde zwijgend voor zich uit.

‘Nee hoor,’ antwoordde de grootvader voor haar, ‘als je het niet weet, kan je het meestal niet zien. Je merkt het pas bij hun namen, want die zijn bijzonder: als iemand Cohen heet, of Polak, of Levie, en van voren heten ze Abraham en Mozes; bijbelse namen: dan weet je het.’

‘Ik heb een boek gelezen over een ridder die Adelbert heette, dat rijmt op Abraham.’

‘Nee jongen, dat rijmt helemaal niet,’ zei de grootvader.

‘Diederik rijmt op viezerik,’ flapte de jongen eruit.

‘Hoezo viezerik?’, vroeg de grootmoeder aan de grootvader,



‘weet jij daar iets van; onzin!’

‘Diederik, viezerik, gekkerik, dikkerik, het rijmt allemaal,’ de jongen voelde zich overmoedig worden, ‘weet je, Pa, dat ridders zwaarden hebben die zo groot zijn dat ze ze met beide handen moeten vasthouden; daarmee kunnen ze zo'n naar kind helemaal in tweeën slaan. Mijn moeder zegt ook dat de paarden van de echte ridders zo vreselijk groot zijn dat ze Diederik niet eens kunnen zien.’ De jongen spreidde zijn armen boven zijn hoofd.

‘Hoe durft ze,’ zei de grootmoeder, ‘hoe durft ze zoiets te zeggen over de zoon van Tok; Tok die zoveel goeds voor haar heeft gedaan!’

In de geladen stilte die toen in het gesprek viel, rees de grootmoeder overeind en liep naar de keuken. De jongen liet zijn armen verlegen zakken. Terwijl zijn grootvader de tafel afruimde duwde hij snel een paar happen naar binnen. Hij zag de tengere, bleke hand, waarover blauwige aderen kronkelden, voor zijn bord stilhouden; het was nog maar gedeeltelijk leeggegeten en hij verwachtte half en half een aansporing nog wat meer zijn best te doen, maar de grootvader pakte het bord tenslotte zonder iets te zeggen weg.

Daarop hoorde de jongen zijn grootouders in de keuken

[p. 7]

tegen elkaar fluisteren; hij kon echter niet verstaan wat er gezegd werd.

Enkele minuten later kwam de grootmoeder de eetkamer weer binnen en zette een pan vla op tafel: ‘Ik heb toch zulke heerlijke vla gemaakt,’ zei ze nadrukkelijk tegen de grootvader, die achter haar aankwam.

‘Het is alsof er een engeltje over je tong fietst,’ voegde deze er aan toe.

Ze schepte een grote klodder op het schone bord dat de grootvader voor de jongen neerzette: ‘Eet jongen, héérlijk,’ zei de grootvader.

De jongen duwde zijn lepel in de vla en proefde dat die was aangebrand. Hij raakte even in paniek.

De grootmoeder nam zelf een hap vla, kauwde daar aandachtig op en zei tegen niemand in het bijzonder: ‘We hebben onze dochter zo goed mogelijk proberen op te voeden, en, moet ik zeggen, we hebben ook altijd plezier van haar gehad, tot aan..., als het niet gelukt is, kan ik er niets aan doen. Het is nu toch te laat.’ Ze hield haar blik op de blinde muur tegenover zich gericht, maar sprak haar woorden langzaam en duidelijk articulerend uit, alsof ze het tegen een dove had: ‘Ze raakte daar in Duitsland in verwachting. Toen ze bij ons aanbelde was ze zes maanden heen en ze was radeloos, het was aan het einde van de oorlog...’

‘Maar ieder kind heeft een moeder waar hij altijd naar toe kan gaan, begrijp je jongen,’ zei de grootvader.

‘We hebben haar een poosje onder de trap verborgen gehouden en toen haar tijd was gekomen, heb ik haar meegenomen naar Iet's kraamkliniek...’

‘Je tante Ietje werkte vlak na de oorlog in Vlaardingen, in een ziekenhuis waar baby's werden geboren,’ legde de grootvader uit.

‘Ik heb haar meteen daarna af laten binden...’

‘Je moeder hoefde voor jou geen melk te hebben.’

‘.... en hem meegenomen. Niemand heeft het geweten.’

‘Nou, Mam, ze hebben het natuurlijk wel geweten.’

‘Nee,’ zei de grootmoeder beslist, ‘niemand heeft ooit iets laten merken, werkelijk waar niet. We doen het nu negen jaar.’

‘Je bent onze eigen knul,’ zei de grootvader.

‘Negen jaar,’ herhaalde ze, ‘begrijp je?’

‘Hij is nog jong, Mam.’

Van de afzonderlijke mededelingen van zijn grootouders begreep de jongen niet veel, maar hij had altijd geweten dat er iets verkeerds was aan zijn moeder en aan hemzelf, hoewel het hem nooit met zoveel woorden gezegd werd. Hij dacht aan zijn moeder; hoe ze in haar bed zou liggen uitslapen. Zijn moeder was klein be-

[p. 8]

huisd. Er was een logeerbed maar dat lag onder haar eigen bed verscholen; het werd voor hem uitgeklapt als hij een keer bleef overnachten. Hij schaamde zich voor zijn moeder, daarna schaamde hij zich omdat hij zich voor haar schaamde.

Hij vroeg zijn grootvader het eerste dat hem voor de mond kwam: ‘Waarom moest mijn moeder alleen blijven?’

‘Jij hebt twee moeders, dat kunnen de andere kinderen niet zeggen.’

Zijn grootvader scheen hem niet te begrijpen.

‘Natuurlijk,’ antwoordde de grootmoeder, ‘ze moest werken, maar ze kon direct bij Tok komen en nu heeft ze een eigen kamer en ook vriendinnen, die Joke en Annie, geen enkele zorg meer aan haar hoofd; wíj doen de opvoeding.’

De jongen keek naar haar donkere profiel tegen de schittering van de late zon, hij kneep zijn ogen iets toe; het gezicht van de grootmoeder vervaagde. Zijn grootmoeder keek hem nooit aan, zelfs niet als ze hem een opdracht gaf. Plotseling schoot het door de jongen heen dat ze niet kon weten hoe hij eruit zag en dat alles wat ze van hem dacht verkeerd was. Ineens voelde hij zich, niet zozeer overmoedig, als wel volkomen onbezorgd, alle druk was verdwenen, hij was niet meer bang.

Kwaad en dwingend sprak hij op zijn grootmoeder in: ‘De ridders rijden door de zakenmannen heen tot die allemaal zo plat zijn als dubbeltjes; ze trappen Diederik, viezerik, tot pap.’ Hij kwam bruusk overeind, liet de stoel over het parket schrapen, tilde zijn bord omhoog en smeet het aan stukken: ‘dikke pap met benen, ze rijden op en neer, heen en weer, keer op keer, dat rijmt, dát rijmt wel en zó was het.’

‘Jongen toch, kijk eens wat je doet en dáár, ook op het kleed, dat moet meteen worden opgenomen.’ Hoofdschuddend liep de grootvader naar de keuken.

De jongen plofte in zijn stoel terug, hij wist niet wat hij nog meer kon zeggen, hij besefte dat hij nergens heen kon, zijn moeder moest werken.

Zijn grootvader kwam de kamer binnen met een doek in een teiltje water en zonk op zijn knieën.

De grootmoeder had zich tijdens de scène niet verroerd. Nu zei ze voor zich uit: ‘En dat rijdt over Diederik heen.’ ‘Nee, Ma, ík doe niet mee, ik ben nog maar een kind,’ hoorde de jongen zichzelf zeggen.

‘Die ondankbaarheid tegenover Tok is het ergste.’

‘Hoe kom je erbij, jongen, al dat vechten, wat is dat toch?’, vroeg de grootvader vanaf de vloer.

De jongen begreep niet wat zijn grootvader precies weten wilde, maar hij kon zich geen geheimen meer veroorloven: ‘De ridders staan bij mij op de heuvel, Pa, en de zakenmannen staan op de andere heuvel en dan rennen de zakenmannen keihard naar de ridders toe, maar de ridders rijden er dwars doorheen; dat is alles, Pa, echt waar.’

‘De jongen blijft achter,’ constateerde de grootmoeder. ‘Ja, Ma, ik ben nog te klein.’

De grootmoeder sprak met een heel kalme stem.

‘Wat gebeurt er als de zakenmannen bij de jongen zijn aangekomen?’

De zon was achter een dakrand verdwenen; de jongen kon het afgewende gezicht van zijn grootmoeder heel duidelijk onderscheiden. Het drong tot hem door dat ze nog helemaal niet oud was en dat ze veel groter en slimmer was dan hij, dat het er niets toe deed of ze wist wie hij was, dat hij haar toch niet kon ontlopen. Hij boog het hoofd en begon te huilen.

‘Dan pakken ze hem,’ zei de grootmoeder.