De Revisor. Jaargang 7

[Gipsverband (vervolg)]

van vakken als kleien en gipsmodellen maken. Spoedig ging hij zijn eigen weg en verscheen nauwelijks nog op de les. Hij stal materialen uit gemeente-bouwketen. Grote leren tassen gevuld met gereedschappen. Ook wist op de Bossche kunstacademie iedereen dat Flix een gestolen betonmolen in zijn atelier aan het Eikendonkplein had staan. Verder vond men er: een kruiwagen van de bouw, mokers, houwelen, een lasapparaat, een snijbrander, loden pijpen, scheepskabels, roestige kettingen, koevoeten, biellen, een zware aks, rioleringsbuizen, basaltblokken... Hij maakte objecten die hun materiaal ‘niet verloochenden’. Nee, het materiaal wàs het object, was de sculptuur. Het behoefde, door een minieme ingreep, slechts ‘verplaatsbaar’ gemaakt te worden. De leraren, niet goed wetend wat met die woesteling aan te vangen, lieten hem maar begaan. Bij wijlen waren ze, hoewel enigszins aarzelend, zelfs vol lof over zijn werkstukken.

Toen kwam het eindexamen. Om daarvoor te slagen moest hij behalve recent werk een scriptie overleggen. Een scriptie! En hij kon niet schrijven...

Een vriend van de academie die langskwam en zijn aantekeningen las, barstte in lachen uit.

‘Je lijkt wel een epigoon van Koot droomt zich af.’

De scriptie pretendeerde ‘het realisme in de kunst’ te behandelen. In gangbaar Nederlands vertaald kwamen Flix' aantekeningen hierop neer: ‘De kunst zal haar voltooiing pas hebben bereikt als zij, in haar pogen het leven/de werkelijkheid uit te beelden, met het leven/de werkelijkheid zelf samenvalt en daardoor overbodig wordt. Het is dus de opperste taak van de kunst zichzelf overbodig te maken, althans deze staat van overbodigheid zo dicht mogelijk te naderen. Met andere woorden: de kunst moet trachten zichzelf te vernietigen... moet doorlopend zelfmoordpogingen ondernemen. Gezien de feitelijke onmogelijkheid van haar taak moet de kunst er in ieder geval naar streven zich zo overbodig mogelijk te maken. Scheppen in het niemandsland tussen traditionele kunst en werkelijkheid - tot de grens tussen dit niemandsland en de werkelijkheid zo dicht mogelijk, op overschrijden na, is genaderd.’

Hij kreeg het niet voor elkaar, Flix. Tegenover hem, in een hoek van het atelier, de gapende muil van de betonmolen. Het was dat zwarte gat dat hem op een idee bracht. Hij begon met het timmeren van een houten mal. Twee houten dozen, de ene doos kleiner dan de andere, zodat ze in elkaar pasten. Vervolgens maakte hij in de molen wat betonspecie aan. Met behulp van de mal en een vlechtwerk van staaldraad fabriceerde hij een gewapend hol betonblok, waarvan hij één zijde nog even openliet. In de holte borg hij al zijn beschreven papieren op, benevens pen en inktpatronen. Ten slotte metselde hij het blok hermetisch dicht en klonk er twee grote roestige ringen van oude putdeksels in vast. Het hoefde nog slechts hard te worden. Op de ochtend van de eindexamendag legde hij het betonblok in zijn kruiwagen en reed ermee de stad in. Omdat het nog vroeg was maakte hij een tussenstop bij Willy's Bonte Palet, waar hij een aantal Joseph Guy'tjes dronk. Tamelijk aangeschoten vervolgde hij zijn weg naar de academie. Hij duwde de kruiwagen de gangen door en de examenzaal in, waar juist de naam werd afgeroepen van de kandidaat die op de alfabetische lijst aan Flix voorafging. ‘Paul Lathouwers!’ Bij Flix' binnenkomst liet deze Lathouwers zich samen met hond en vriendin middels een zelfgebouwde lift van de hanebalken naar beneden zakken, tot voor de jurytafel. Van dergelijke stunts op eindexamendag keek niemand nog vreemd op; ze hadden geen ander doel dan de aandacht van de schrale oeuvres af te leiden. (Eens was iemand geslaagd op ingelijste rekentabellen en grafieken waarop uitgezet de ‘maximale naaldhakspanning’ bij die en die heupbreedte.)

Ze kwamen zowat tegelijk bij die tafel aan, de krakende lift en de piepende kruiwagen. Tot Flix sprak de jury: ‘Mennen, we hebben geen uitslag. We konden je werk niet beoordelen, omdat er geen scriptie binnen was.’

Aan de ijzeren ringen tilde Flix zijn molensteenzware werkstuk uit de kruiwagen. Hij deponeerde het gevaarte, precies tussen twee houten bokken in, op de behangerstafel waarachter de examencommissie zetelde. Prompt spleet het tafelblad in tweeën; de commissieleden konden nog juist bijtijds hun lange tenen wegtrekken.

‘Mijne heren,’ zei Flix, en hij veegde zijn van roest oranje

[p. 8]

geworden handen aan zijn kleren af, - ‘mijne heren, wie mijn scriptie wil lezen, die gá zijn gang. Ik heb er voor 't gemak een étuitje omheen gedaan. Ik ben een bouwvakker, geen intellectueel. Mijn handen gehoorzamen niet aan mijn hersenen.’ Na het eindexamen, waarvoor hij onverwacht toch nog slaagde, vestigde Flix zich als beeldhouwer in Amsterdam. Daar leerde hij diezelfde zomer van '76 de amateur-toneelspeler Theodoor (‘Thjum’) Schwantje kennen, met wie hij spoedig een verhouding begon. Via Thjum leerde ik Flix kennen.

Ik kreeg de indruk dat hij nogal vastzat met zijn werk. Die hele winter van '76-'77 leverde niet meer dan wat aanzetten tot nieuwe sculpturen op. Toch twijfelde hij geen moment aan zijn theoretisch uitgangspunt.

Mei '77 liep hij in het Stedelijk Museum, waar hij in zijn arrogantie nooit iets anders deed dan koffie drinken, bij toeval de beanery van Kienholz binnen. Misschien had hij zich laten verleiden door het kunstmatige geroezemoes. Mogelijk dacht hij met een ècht gezellig hoekje van doen te hebben. Naderbij gekomen zag hij dat de halzen van de gasten klokken torsten in plaats van mensenhoofden. Gefascineerd beklopte hij de holle lichamen - waarop de suppoost ongetwijfeld ‘Afblijven, meneer!’ zal hebben geroepen. Flix besloot terstond zich in deze techniek te verdiepen.

Juni '77 kwam Kienholz met zijn art show naar Parijs. the art show werd geëxposeerd in het Centre National d'Art et de Culture Georges Pompidou. Wij drieën per trein erheen.

We waren erg uitgelaten, - tot tussen Brussel en de Franse grens een schijnbaar onbeduidend incident een domper op onze vreugde zette. Onze stemming raakte er voor de rest van de dag door verpest. In de coupé verschenen Belgische klabakken, boeven in uniform, met een reusachtige herder aan de lijn - een zogenaamde ‘hasjhond’. Ze hadden het op ons begrepen. De hond moest ons beruiken, maar toonde niet de minste belangstelling. Hij werd met de riem geranseld. ‘Allez!’ Ten slotte zetten de klootzakken hun hond met zijn voorpoten tegen Thjummi's smalle borst. ‘Ruiken, nom de dieu!’ Het dier wendde met droevige ogen discreet de kop af. Het wílde wel ruiken, maar er viel niets te ruiken. Zijn bazen konden zich niet voorstellen dat we uit Amsterdam kwamen zonder dope op zak. Ze snuffelden in onze tas met etenswaren en lieten er de hond zijn kop in steken. Niets. ‘Die vervloekte Hollanders nemen nog steeds altijd hun eigen vreten mee,’ was 't enige dat ze nog wisten. Toen verdwenen ze.

Thjummi, lief en eenvoudig als altijd: ‘Die hond was 't enig menselijk wezen in dat gezelschap.’

the art show: gestalten alleen of in groepjes bijeen, kijkend naar Kienholz' schilderijen of kwekkend over die schilderijen. Geen mensen van vlees en bloed, maar gipsen ‘afgietsels’ van bestaande mensen, met luidsprekers in plaats van gezichten. Uit die luidsprekers een constante stroom snobistisch gewauwel over kunst.

Het waren niet die luidsprekers die Flix interesseerden. Hij had weinig waardering voor Kienholz' ironie. Hij was uitsluitend geïnteresseerd in de toepassing van de gipsverband-techniek. Een uitvoerige catalogus met foto's van de kunstenaar aan het werk gaf meer inzicht in het proces. Toen we Parijs verlieten stond voor Flix één ding vast: gipsverband zou zijn nieuwe materiaal worden, - al hield hij er tegenover ons voorlopig zijn mond over.

Toen de trein rond middernacht (zes uur na mijn laatste partijtje ‘Blaasvoetbal’) Keulen naderde, merkte ik dat de grote dosis eindelijk uitgewerkt begon te raken - overigens zonder dat mijn stemming eronder te lijden had. Ik kon me zelfs in alle gemoedsrust voornemen nooit meer iets te gebruiken. Een hysterisch gezworen dure eed was niet nodig.

Later, tussen Bonn en Koblenz, had het me helemaal verlaten. De ketenen vielen van me af. Een plechtig moment: hier begon mijn vrijheid. Geen zweem van de matheid die ik zo goed kende.

De grote onrust kwam pas tegen de ochtend, bij het bereiken van de Zwitserse grens. Terwijl ik gedwee Flix aanhoorde, die me na het drinken van een halve fles Joseph Guy nog steeds en steeds overtuigder zat door te zagen over zijn ‘realisme’ en zijn plannen in Napels, was ik begonnen te geeuwen. Dat leek aanvankelijk heel normaal, na zo'n doorwaakte nacht. Maar