De Revisor. Jaargang 7

[p. 2]

[Nummer 1]

Patrizio Canaponi
‘&’ of Knapensluimer
Twee hoofdstukken

I

†

Hier rust onze lieve Bennie

‘Zie je’, hoorde hij zijn moeder zeggen, - ‘zie je wel: haar naam komt er niet op voor.’

Tien, twaalf woorden - ze had ze gefluisterd, dicht bij zijn oor, àl te dichtbij: angstaanjagend luid. En hij hoorde hoe ze haar neus ophaalde: ze snotterde nog steeds. Haar tong klonk dik in een mond vol slijm van het huilen Haar stem gleed twee keer uit: ‘zie je - zie je wel’. Bijna een fluiten, dit slissen - het sneed hem pijnlijk in het oor. En nog eens:

‘En die van het kind ook niet - zie je wel.’

De stilte, de regen, en dan het angstaanjagend gefluister, dat hem als kind gerust had moeten stellen, maar het nooit gedaan had - nu nog minder dan toen. Hij zag haar niet: ze stonden zo dicht tegen elkaar aan (schouder aan schouder, de armen verstrengeld) dat hij haar niet kon zien. Wat hij zag was de witte condens van haar adem tegen de zwarte binnenkant van de paraplu: haar woorden kwamen in een vijftal ongelijke pluimen. Ze stonden onder bomen. Hij hoorde het ruisen en tikken van de direkt, het onregelmatig spatten van de indirekt vallende regen.

Hier rust onze lieve Bennie

Het graf had de vorm van een sarkofaag: horizontaal, maar ietwat schuin oplopend, afgedekt door een zerk, die overal een decimeter over de rand heenstak: aan het voeteneinde smal, tot over het midden breder wordend, zich naar het hoofdeinde toe weer versmallend. Aan het hoofdeinde rees een stenen kruis op. Het geheel was van een onbehouwen omvang, en van een steensoort die nog het meest aan beton deed denken (verweerde schuttingen). Groen uitgeslagen gesteente: glibberig mos, doorspikkeld met gele vlekjes. Grote en kleine scheuren: de vorst van zo'n 15 à 20 winters. De ingebeitelde namen moeilijk leesbaar.

Hij hief de paraplu, die hen beiden bedekte, wat hoger op. De hoekige rand gleed langs de namen omhoog - hij las ze van onderaf. Geen ervan zei hem iets. Hij vergeleek de achternamen: de bovenste twee, een enkele en een dubbele, moesten die van de ouders zijn.

‘Zie je wel: haar naam is met opzet weggelaten.’

Hij kende haar naam - haar familienaam, haar voornaam, haar initialen: daarvan geen spoor. De naam van het dochtertje was hij kwijt. Hij rekende uit (‘het is nu begin maart, met kerstmis is ze jarig geweest - zoiets onthoud je’) dat het meisje inmiddels achttien jaar oud moest zijn - ruim twee jaar jonger dan hijzelf. Achttien was ze nu, 18 - maar hij kon zich daar niets bij voorstellen.

‘Je kent hem zeker niet meer’, zei de moeder nu. ‘... Ach nee, natuurlijk niet. Dat kan ook niet - daar was je nog te jong voor.’ De fluittoon was verdwenen, maar het was nog steeds duidelijk te horen dat ze gehuild had. ‘Drie, vier, vijf - hoe oud was je toen helemaal?’

Hij gaf geen antwoord, maar vergeleek de jaartallen: die van hemzelf, die in zijn hersenen, met die van de gestorvene, die in het steen gegrift stonden. Hij berekende dat hij op de sterfdatum vier jaar oud was, op een paar maanden na vijf - maar hield het voor zich.

‘Maar zeg eens eerlijk’, zei ze: ‘komt hij je nog een beetje bekend voor?’

Zonder te antwoorden, kneep hij zijn ogen samen, en tuurde enige tijd naar het ovale portret in het centrum van het kruis. Het was van geëmailleerd metaal, op twee plaatsen, onder en boven, met nagels vastgehecht. Rondom de bovenste nagel was het emaille gedeeltelijk weggeschilferd: een roestvlek nam een deel van het gezicht weg: het linkeroor, de linkerslaap. Hij zag de glimlach van een jongeman van zijn eigen leeftijd - een paar jaar ouder misschien. Het achterovergekamde haar was dat van de jaren vijftig, maar zelfs voor die tijd was het rondom de oren wat àl te secuur weggeschoren: het bloempotmodel. Hoewel van een uniformkraag geen spoor was, concludeerde hij daaruit dat het portret uit zijn soldatentijd moest stammen - uit de laatste jaren dus. Een opvallend knap gezicht, dat hij niet direkt herkende. Wel herkende hij er iets in van de warmte van een

[p. 3]

zomerdag, zon, schaduw, een stille straat, hun straat, lui gekoer van duiven, de zwakke echo van geweerschoten ver weg, een flard valse muziek uit een open deur, en een grote man in het wit die hem nadert: dreigend valt diens schaduw over hem heen, een hand daalt zwaar op zijn hoofd neer, grove vingers grijpen in zijn haar - even maar, want de man loopt door, verblindend wit neemt hij de valse melodie over (die nu zuiver klinkt), en verdwijnt om een hoek van de straat, fladderend, wit - stop! stop! stop!

II

((&))

‘..................’

Stop! - Schrik niet: wij zijn het. Leg je pen neer, en luister... je pen... luister... Akkoord - zojuist, ooit, ben je gaan zitten om te schrijven (stoel achteruit, zo, en dan door de knieën: de gebruikelijke stoelgang), maar je hebt niet gemerkt, wij wel, dat door valse lucht of valse jicht onwillekeurig een soort van kniebuiging in je leden is geschoten, een knieval bijna - en niet in je leden alleen: sluit je ogen maar, zoals wij... Wij hebben je zien modderen. We hebben je zien neerknielen in de modder aan de rand van een poel, meer was het niet, een plomp, tussen het riet. Je hebt misschien gedacht dat het de donkere glans van het tafelblad was, waar je je overheen boog (je hebt zo'n gladgepolijst, zwartmarmeren blad: mooi, heel mooi) - neen! het was het gladde oppervlak van stilstaand water. En dat je de tocht geweerd had door het dakraam te sluiten - terwijl wij je juist in de open lucht door de knieën hebben zien gaan. Naakt en weerloos... maar van tocht inderdaad geen spoor. Het was ongewoon windstil weer, er was geen zuchtje wind, het water bleef onberoerd. Je haperde even, nietwaar?... voor je de stoel onder je trok - hebben we dat goed gezien?... Ja, maar àl te goed: je hebt een poosje onbeweeglijk in die lachwekkende, half doorgezakte houding gestaan, je handen op de tafelrand... - je handen in de modder. Wij weten wat je aandacht trok (maar niet vasthield, helaas): in het ruitvormige lichtvlak, dat het schuine dakraam op je zwarte schrijfblad projecteert, zag je plotseling de dunne witte krijtstreep ontstaan, die een straaljager bezig was te trekken in de lucht boven je. Ergens rechtsonder, in één van de stompe hoeken van de ruit, kwam hij opzetten - geluidloos, onzichtbaar: alleen de streep werd langzaam zichtbaar: hij leek zichzelf te tekenen. Tergend traag, en toch sneller dan het geluid, begon toen de streep zich diagonaal naar de tegenoverliggende hoek te tekenen. Dat trok je aandacht - maar het drong niet tot je door. Helaas... En toch... toch hechtten je gedachten zich aan die streep... of liever: ze hechtten zich aan die spitse punt, waaruit hij steeds maar bleef ontstaan. Nietszeggende gedachten, die onmiddellijk weer vervluchtigen, en toch even aan je slapen komen kloppen.

‘Een punt’, zul je misschien gedacht hebben - ‘...een nietswaardige punt... een puntje... microscopies klein... kleiner nog: onzichtbaar... een geometriese punt... alles goed en wel, maar als zoiets geen oppervlakte heeft... geen omtrek, geen omvang... geen lengte heeft, geen breedte... als zo'n denkbeeldige punt inderdaad bestaat, al is het maar in onze verbeelding... wel degelijk bestaat, en toch oneindig klein is... hoe kan dan ooit een lijn de verzameling zijn van dergelijke punten?... Maar als dat niet kan, wat is een lijn dan... behalve wanneer hij de kortste verbinding vormt tussen twee desnoods oneindig kleine punten?... Wat wanneer hij een flauwe boog beschrijft... in vage kronkels verloopt?... Een onstuitbare lijn... eentje zonder begin en zonder eind... is dat niet de oneindig kleine afstand... het oneindig smalle grensgebied... tussen twee oneindig grote vlakken?... Maar... twee oneindig grote vlakken, die elkaar in de weg liggen... twee oneindig grote vlakken, die elkaar begrenzen... is dat niet weer een contradictie?...’

Nu, misschien niet precies zo - maar toch iets dergelijks. En daar bleef je steken - want nog voor de straaljager de ruit via de andere stompe hoek linksboven weer verliet, maakte hij plotseling een scherpe bocht naar rechts, en bleef draaien tot hij al gauw zijn eigen baan weer kruiste. Zo was een lus ontstaan - en de streep werd nu in een wat flauwere boog linksom doorgetrokken naar de scherpe hoek linksonder. De boog werd de hele hoek door een halve cirkel lang aangehouden, tot de lijn in het centrum van de ruit nogmaals zichzelf sneed. Daarna bewoog hij zich verder linea recta naar de tegenoverliggende scherpe hoek rechtsboven - en verdween uit beeld.

Die straaljager, die onzichtbare straaljager... kwam van ons. Er was geen straaljager - wij schreven in de lucht. Daar hing ons teken:... we hebben je willen waarschuwen. Je was gewaarschuwd, en toch... toch was je aandacht al verslapt nog voor onze vingerwijzing zijn kracht verloren had... nog voor hij vervaagde, en in vlokken uit elkaar viel. Want... natuurlijk! - bij het vooroverbuigen was in dat zwarte marmer... in die zwarte spiegel van roerloos water... onmiddellijk je tegenvoeter verschenen... en niet zomaar, nee: omringd door de wereld... de omgekeerde wereld. Steil naar beneden groeiende bomen... een vogel die onder de kruinen door vliegt... wat lager enkele wolkjes... en nog lager, nog dieper in het blauwe uitspansel, ontstaat langzaam een lijn, die bezig is zichzelf achter dat alles te verstrikken... maar zich spoedig weer herstelt, en zijns weegs gaat... Die tegenvoeter van je - hij steunde, net als jij, met zijn handen

[p. 4]

in de modder, en leunde voorover naar jou. Jij naar hem. Hij heeft zich uit de diepte, zijn diepte, naar je opgericht, en je verwachtingsvol aangekeken. Hij jou, jij hem. Oog in oog... oog in oog. Al te verwachtingsvol. Die blik... je kon er geen weerstand aan bieden. Je had natuurlijk je mond kunnen opendoen, en aan het praten slaan - maar wat je ook zei, hij zou het je altijd nazeggen. Goed, je hebt je mond gehouden (je hebt wijselijk je moeder aan het woord gelaten, goed, zijn moeder) - je hebt hem zijn mond laten houden. Maar je zou hem zo aan het spreken hebben gekregen. Je had hem al bijna aan de praat - het scheelde geen haar. Bewogen heeft hij ook nog nauwelijks... die paraplu, goed... maar stond hij niet op het punt zich in beweging te zetten? Je had hem alles kunnen laten doen, alles wat je zelf zoal doet, alles! - maar ook niet meer dan dat: wat buiten het bereik van jouw wil valt, valt buiten de zijne (... plons...). Zijn wereld? - Kijk eens goed: die hele wereld van hem is niet meer dan de exacte afbeelding van de jouwe - de onstoffelijke keerzijde ervan, dat is alles. Tevreden? - Hem gebruiken - de enige lol die je ervan hebt, is jezelf in zijn gedaante te zien rondhuppelen in ‘de wereld’, zijn wereld... jezelf te zien rondbuitelen tussen de dingen die hem omringen: bomen, vogels, wolken... Maar geloof ons: bij hem moet je het niet zoeken. Hij lijkt teveel op je: hij is je ongrijpbare dubbelganger. Zoek het niet bij hem - evenmin als bij jezelf. Niet daar - hier ook niet. Praat nu... gebruik onze woorden... zie wat er gebeurt...

‘Daar niet en niet hier...’

Zie je zijn lippen bewegen? Obsceen bijna, niet?... zoals ze met die van jou mee bewegen. Je hoort nu je eigen stem... buiten jezelf om: het klinkt hees, je gaat er op letten, het resoneert... griezelig, niet? Hij kaatst je woorden terug... van hem krijg je ze retour - jullie praten tegen elkaar in.

‘... hier niet en niet daar.’

Jezelf kun je niet verhalen - dat had je al begrepen toen je zojuist, daarstraks, ooit bent gaan zitten om te schrijven. En daarom... dwaas!... daarom heb je hem gekozen - en je maakte alles al gereed om hem te behandelen alsof hij de Derde Persoon zelf was... Wat een misstap! Maar... als ‘derde persoon’ zou hij al gauw door de mand zijn gevallen... dat wil zeggen: voor ons... jij zou het misschien niet eens gemerkt hebben. Luister... onder ons gezegd en gezwegen: jouw ‘hij’ is niet alleen geen echte derde persoon... hij is zelfs geen tweede... hij is hooguit, hooguit een schaduw van de eerste persoon... die jij bent... en wat ben jij?... Goed, mene mene tekel upharsin: hij is onvoldoende, hij voldoet niet - weg ermee. En nu... nog eens... onze woorden...

‘Ik niet en niet jij...’

Nog eens! Nog eens! - Bezweer hem... zweer hem af... het moet uit zijn tussen jullie...

‘... jij niet en niet ik.’

... Want ook al was je oprecht... en gaf je toe dat het niet meer dan je spiegelaar is, die met je flirt... je eigen schaduw, die je bezig bent het hof te maken... bij hem komen kun je niet. Hem opvullen met je eigen vlees en bloed... hem je adem lenen... man, je zou in elkaar verglijden, oplossen, stikken in elkaar. Wil je het zien gebeuren, ongelovige - goed, omarm hem maar... en je zult zien... nee, alleen wij zullen het nog zien... dat je volledig en voorgoed in elkaar verdwijnt... Een dergelijke tragiese paring tot in het niets - hoe kan die ons ooit verstrooien! Een tragedie? - Een klucht!... Hoe solide, hoe massief die zwarte spiegel daar beneden je ook lijkt - bij elke toenadering zouden we iets van jou in hem verliezen... hetzelfde van hem in jou... een dubbel verlies... jouw armen in de zijne... de rechter in de linker, de linker in de rechter... zijn schouders in de jouwe... lippen die elkaar wegkussen... man, je zou met opgevreten gezichten in elkaar verzuipen!... En de dingen! - Goed, schenk je maar weg... - maar heb je er wel eens bij stilgestaan hoe ze zullen schrikken, de dingen... hoe ze zich geschrokken uit de wereld zullen terugtrekken, als jullie je aan elkaar uitlevert! Je zou alles vernietigen. Pas na een tijd... rillerig, onvast... zouden ze langzamerhand hun oude plaats weer innemen: de bomen, de vogels, de wolken... en geen mens meer te zien. Stilstaand water - je kunt er maar één keer instappen... en je komt nooit meer terug.

Nooit.

Overtuigd?

Akkoord, akkoord - maar we zouden ons verstrooien. En al