De Revisor. Jaargang 6

[p. 22]

Doeschka Meijsing
Het kleine geitje
Geschiedenissen van Thomas I

Niemand had verwacht dat het ooit zou gebeuren, maar op een warme zomeravond was het zover. De terrasdeuren stonden open. Het lamplicht scheen op de onderkant van de beukenbladeren, de witstenen muur van het schuurtje glinsterde als een filmdoek, en door de grensbosjes aan de rand van de tuin scheen geel mensenlicht van het buurhuis. Geen ander geluid dan het nauwelijks opgemerkte gebrom van menselijke stemmen, dan het gekraak van rieten tuinstoelen, dan muggen die tegen de lamp tikten en het lichte schuren als er een glas op het tafeltje werd neergezet.

Zelfs zijn val bleef onopgemerkt. Hoe hij zich losmaakte van de muur en een onderdeel van een seconde was waar hij hoorde, zonder grenzen, in beweging. Pas toen hij de vloer raakte gaf hij teken van bestaan. Met oorverdovende kracht. De twee met koper omwikkelde loden gewichten waren loodrecht naar beneden gekomen en hadden de klep van de secretaire uit het rechterscharnier geslagen. De kettingen hadden de schemerlamp omsingeld en meegenomen naar beneden. De klok zelf was pardoes naar voren geklapt en lag met de uurplaat op de grond. Het haakje op het deurtje van het kastje achter de wijzerplaat was opgewipt, en in onverwachte vrijheid sprongen radertjes, pinnen, staafjes, veertjes, hamertjes en bellen naar buiten.

Er bleef een doodse stilte over toen de laatste muziek was weggestorven. De muggen tikten tegen de lamp. In die verbijstering draaide het kind dat bij haar dikke moeder op schoot zat, zich met een verbaasd gezicht om, en zette een keel op bij het zien van de kleine wijzer in haar moeders haar. Hoeveel jaar later zou de herinnering aan die parmantige kleine wijzer bij haar terugkomen, terwijl ze bezig was met knoflook persen, een prullemand legen, of een piepende deur oliën? En wat zou dat dan nog helpen?

Over het algemeen is het een moeizame taak de hiërarchie te bepalen van wat ons bezighoudt.

Tegenover mij aan het dubbele bureau zit Thomas. Elke ochtend treffen wij elkaar daar met nog dichtgeslagen ogen van de nacht, maar vol opgewekte ideeën over hoe de dag door te komen. Ons werk zal tot in eeuwigheid duren want we werken bij het Woordenboek van de Nederlandse Taal. Dit jaar houden we ons bezig met de letter U. Dat deden we tien jaar geleden ook al. Het verschil tussen toen en nu zit 'm in de wispelturigheid van het lemma Utopia. We zullen nog eens samen oud worden Thomas en ik. Hij is van plan te sterven als we informatie moeten verwerken over het woord zoden. Volgens zijn berekening die ik op een essentieel punt miste, zal hij dan 78 jaar oud zijn. Deze ochtend is hij nat van een zomerse regenbui binnengekomen. In zijn ene hand heeft hij een bekertje koffie waar hij al lopend kleine slokjes van neemt, in zijn andere hand houdt hij de krant op waar hij in leest. Als ik de deur voor hem openhoud, begint hij mij voor te lezen van een mexicaanse jongen, die zwemmend op visvangst was en al één gevangen vis tussen de tanden hield. Op het moment dat hij naar een tweede vis duikt, glipt de gevangen, nog levende vis de mond van de jongen, de slokdarm van de jongen en zijn maag binnen. Op weg naar het ziekenhuis is er weinig hoop, maar binnen de witte wanden van de operatiekamer spant men zich tot het uiterste in, met als gevolg dat de jongen sterft en de vis nog levend tussen de rubber handschoenen opgehouden wordt. Ik bedenk dat ons voorstellingsvermogen uiterst beperkt is en niet opgewassen tegen de toevalligheden die ons met de dood bedreigen. Wie niet oppast zal ten onder gaan aan een vis. Dat is door de profeten voorspeld maar niemand heeft eraan gedacht te letten op hun woorden en niet op het geloof in hun kerk.

Thomas moet van toevalligheden niets hebben. Laatst vroeg hij mij waar mijn ouders begraven lagen. Mijn ouders liggen nergens begraven omdat ze nog leven. Ik bleef geduldig, terwijl Thomas mij de plaats van hun graf beschrijft, de bomen eromheen in de wisselende seizoenen, het mos op de marmeren platen dat met steeds grotere tussenpozen van de letters weggekrabd wordt. Het was een donkere namiddag en Thomas dronk koffie in een furieus tempo. Mijn lome ontkenningen dreven hem tot een overtuigingskracht die op

[p. 23]

razernij leek. Hij dwong mij bijna het onmogelijke voor het mogelijke in te ruilen, de dood van mijn ouders als feit te aanvaarden op het moment dat ik wist dat mijn vader bij de thee het tijdschrift voor monumentenzorg zat te lezen en mijn moeder gebukt ging onder de voor- en nadelen van het schaaltje bonbons voor haar. ‘Ach Thomas’, zei ik gemoedelijk en leugenachtig, ‘wie geeft mij de garantie dat zij eerder zullen sterven dan ik?’ ‘Niks garantie’, antwoordde Thomas, door zijn brilleglazen vuur spuwend als het brandende braambos, ‘wetmatigheid, kansberekening, waarschijnlijkheid. En dan is het alleen maar verstandig je te realiseren wat hun dood voor jou zal betekenen’.

Thomas maakt vuur uit stenen, en stenen uit gedachten, en gedachten uit niets. Hij ziet dat zo nu en dan zelf ook wel in, en lacht dan zo spetterend om zichzelf dat er een heel braambos mee geblust kan worden. Maar ík stel me soms voor dat hij thuis op zolder maquettes van kerkhoven heeft staan, dat hij met een minuscuul beiteltje in kleigevormde grafstenen de namen van zijn vrienden getikt heeft, dat hij het assortiment boompjes van de firma Faller (die bij de speelgoedtreinen van rijke jongetjes horen) om de kleine zerken heeft gegroepeerd. Ik weet van zijn kerkhof op zolder. Maar zijn wetten van de kansberekening laten mij koud. Who said I must die like a sick eagle looking at the sky?

Thomas zegt het en hij snuit zijn neus in een papieren zakdoekje dat hij daarna in de prullemand gooit. Hij heeft stenen in zijn maag en die rollen daar zwaar heen en weer om hem te herinneren aan de onmogelijkheid de boze jager voor te blijven. Ikzelf ontsnap op ondoorgrondelijke wijze aan iedere confrontatie.

Mijn grootvader is de enige die ik aan de overzijde van het steen begroeten kan, en toen hij stierf op 2 april 1973 woedde er een storm over Europa. Ik bevond me op dat moment in het voorportaal van de hel. Die was deze keer gevestigd in de Prinses Christina, op weg van Harwich naar Hoek van Holland. De geur van zwaveldamp van het ignis gehennae is een zwakke metafoor voor de weeë stank die van stookolie, skaileren banken en kots uitgaat. Ik lag in een reclining seat, mijn voeten hoog gesteund tegen de scheepswand van de tweedeklas kajuit en werd in een nooit meer eindigende beweging meegesleurd naar de diepte van de zeebodem waar rake klappen uitgedeeld werden om mij weer overeind te krijgen. Ik wenste niet eens meer om dood te zijn. Dit immers was de dood zelf, tot in de eeuwen der eeuwen. Vaag was er nog wel het besef dat ik een fout gemaakt had door persé met de laatst uitvarende boot mee te hebben gewild uit plichtsbesef tegenover de u van utopia, maar dergelijke gedachten zinken snel weg in de niet meer te ontlopen eeuwigheid. Op het dieptepunt van de ellende trad er iets in werking.

Soms, toevallig, dwars door de beweging waaruit geen verlossing meer mogelijk was heen, schoten er flitsen door mijn hoofd van nooit geziene dingen. Die flitsen waren reëel, droegen geen spoor van hallucinatie. Alles was zo helder als de dom van Utrecht, gezien vanaf de snelweg bij Ouderijn, in de vroege morgen van een onbewolkte zomerdag. Zo wandelde ik in een tuin met wonderlijk geknipte en besneeuwde ligusterhagen; zo bogen honderd olifanten, met rode banden om hun poten, langzaam hun knie voor mij; zo was er een zilveren gevlochten koord dwars door Moskou gespannen; zo reed een opwindbaar speelgoedtreintje feilloos door de dakgoot; zo opende ik een bureaula waar 22 kleine schrijfmachines in hun flank doorboord werden door potloden; zo reed ik in een open skoda, bekleed met pantervel; zo bloeide er een krans van latyrussen om het hoofd van een vliegenier; zo bevroor er thee in glazen flessen; zo regende het op een binnenplaatsje; zo viel er een ronde stenen kanonskogel van een balcon; zo dreef er een bril in de kolkende rivier; zo werd een boterham om vijf plakken worst geklapt; zo hadden drie mezenjongen zwartfluwelen petjes op.

Ik klampte mij vast aan die beelden, verloor ze weer, viel terug in de zuigende beweging met de opwaartse klappen, probeerde mij opnieuw vast te klampen, vergat waar ik was, bevond mij in een tuin vol kinderwagens, in een tent vol friese paarden, in een boshut vol repen chocola, en liep weer weg uit de tuin, de tent, de hut, om op zee te zijn.

Toen ik de volgende morgen in mijn eigen bed wakker werd, hoorde ik dat mijn grootvader gestorven was. Mijn nicht Hanna, een jaar jonger dan ik, was het laatst bij hem geweest. Alles was heel plotseling gegaan - het hart. Pas het allerlaatste uur was hij alles door elkaar gaan halen en had hij de formatiepogingen van Burger verward met de Bürgerinitiative in het Berlijn van de jaren '20. Klokkemaker was hij. Later bedrijfsingenieur bij Phillips. Hij was dood.

Deze man, idool van elf kleinkinderen, kon alles maken wat hij wilde, maar verzinnen kon hij niets. Hij zei nooit: ik ben de kievit, nu ben ik de kwikstaart. Hij zei: zo fluit de kievit, zo roept de koekoek, dit is het geluid van de tureluur. Daarna barstte hij met zware bas los in het gezang van ‘roodborstje tikt tegen het raam tik, tik, tik, laat mij erin’. Wondere ogenblikken. Hij kwam van buiten ons huis binnen, vulde ogenblikkelijk de hal met die stem die in Berlijn 1933 vergeefs de katholieke klokkemakers tot rede had proberen te brengen, tilde elk kleinkind tot ver boven zijn hoofd, en hing zijn hoed aan de kapstok.

Op hoogtijdagen reisden wij naar hem toe. (Een lange autorit; er was geen plaats voor drie kinderen achter in de auto;

[p. 24]

er was een voortdurend getrek en geduw, een territoriumdrift die met plakkende kauwgom bezegeld werd, een razernij om voorbijschietende automerken, zure spuug in de berm van de weg). In het huis waar hij woonde was eerst gebak en limonade en een ontluikend besef dat de gebakschoteltjes van de tante anders waren, dus beter, zoals ook de neven en nichtjes anders waren, dus vervelender. Daarna mochten we met hem mee drie trappen op, naar zijn werkkamer.

Alles wat je nodig hebt was daar bijeen: draaiklem, hamer, beitel, vijl, schroevedraaier, zaag, schaaf, boor, sleutel, tang, schaar, triplex, hardboard, zachtboard, vurehout, schroefje, moertje, radertje, boutje, scharniertje, spijkertje, waterpas, kwast, lijm, verf, vernis, lineaal, passer, potlood en papier. Op die zolder maakte hij vliegers, zeilboten, poppenhuizen en Pimke's brug: een in vele standen op- en openklapbare brug waaroverheen onze dinkytoys raasden. Het absolute alleenrecht om te zorgen voor het mechaniek van het hangen sluitwerk had Pim. Op de rood met witte sluithekjes met hun messing scharniertjes, die neergelaten werden als er een boot onder de brug door moest (zodat de citroën, m.g., hillman, renault fregate, austin, wolseley, mercedes-benz, lancia, fiat 1300, chevrolet, volvo, skoda, borgwart isabella, d.k.w., opel kapitein, panhard, moesten wachten) stond immers niet voor niets in schuinschrift geschreven: Pimke's brug.

Dat soort dingen maakte hij daar. Vroeger had hij klokken gemaakt waarvan hij bezwoer dat ze vele generaties mee zouden gaan. Ze raakten niet van slag, ze liepen accuraat, dankzij het fijne precisiewerk dat in de houten kastjes achter de wijzerplaat verscholen was. Handwerk. Aan gedachtenspinsels had hij niets. Als wij hem om een verhaal bedelden kwam er iets waar gebeurds.

‘Dat was toen ik met de broer van je grootmoeder op weg was naar Goslar. Het was bitter koud, maar we hadden ons goed ingepakt. In Goslar woonde een vrind van me, een knappe kerel, een goed vakman. Als in Berlijn niemand je horloge aan de praat kon krijgen, dan lukte het hem. In Zellerfeld gebruikten we 's middags de warme maaltijd. Na afloop wilde ik de klokketoren van de kerk daar bekijken. De dominee was er niet maar zijn vrouw gaf ons de sleutel. Het was een groot uurwerk voor zo'n klein plaatsje. Vier zwaar gietijzeren klokken, en een onhandig lomp raderwerk. De broer van je grootmoeder weet niets van klokken. Hij stond voor de grote klok en keek uit over de mijnwerkersbergen. Ik was zo verdiept in een handig geplaatst palletje dat het raderwerk deed lopen alsof het op boter liep, dat ik de tijd vergat. Toen hoorde ik het zachte ruisen van het mechaniek dat zich opmaakt om alles in beweging te zetten. Ik riep tegen m'n zwager: Ga daar weg! Maar het geratel was binnen enkele seconden zo hevig geworden dat hij me niet verstond. Met een sprong was ik bij hem, trok hem naar de vloer en schreeuwde: Vingers in je oren! Net op tijd, want even later zwiepte de grote klok oorverdovend over ons heen. Nog een geluk dat het een kwartier over het hele uur was, want het geluid was nauwelijks uit te houden.’ Hij klapte het kleine mesje waarmee hij zijn potlood had gepunt, dicht en liet het in het borstzakje van zijn jasje glijden. ‘Zo,’ zei hij, ‘en wie geeft me nou het woordenboek en de denksport even aan?’

‘Prachtig,’ zegt Thomas op het eind van de ochtend. Hij slaat een zwaar deel van het woordenboek dicht en zet het recht op de grond. Hij haakt de ene brilpoot van zijn oor, en daarna de andere, in een zijwaartse beweging, en begint de glazen te poetsen met een papieren zakdoekje dat hij daarna in de prullemand gooit. Hij zet zijn bril weer op en kijkt alsof hij diep nadenkt. ‘Ik dacht altijd dat sjibolet iets anders