De Revisor. Jaargang 5

(1978)– [tijdschrift] Revisor, De– rechtenstatus



[pagina 16]
Folgore da San Gimignano De maanden vertaling Frans van Dooren, vignetten Johan Breuker Maanden als miniaturen Een van de meest uitgesproken poëtische persoonlijkheden van het vroege Trecento is Folgore da San Gimignano. Biografisch gezien is hij, zoals de meeste van zijn dichtende tijdgenoten, een figuur met vage contouren. Hij moet - afgaande op enkele archivalia uit Florence en zijn geboortestad San Gimignano - iets na 1280 geboren en rond 1330 gestorven zijn. Afgezien van het feit dat hij als Giacomo, zoon van een zekere Michele, te boek staat en hier en daar op militaire loonlijsten voorkomt, weten we niets van hem. Als dichter blijkt hij onder de luisterrijke naam Folgore bekendheid te hebben verworven. Behalve deze schaarse biografische gegevens bezitten we van hem 32 sonnetten: 14 op de maanden van het jaar, 8 op de dagen van de week, 5 over het tot ridder slaan van een jonge Florentijn, 4 over de politiek van zijn dagen, en 1 over het uitsterven van de hoofse levensvormen. Zijn faam berust evenwel uitsluitend op de zogenaamde Corona dei Mesi, een reeks van 14 sonnetten (12 plus een inleiding en een afsluiting), waarin de dichter als een gulle gever maand voor maand de geneugten idealiseert van een brigata nobile e cortese: een gezelschap van rijke jongelui, die met wijd open geldbuidels van kasteel naar kasteel, van stad naar stad en van landschap naar landschap trekken. Het doel waardoor zij zich laten leiden is epicuristisch: genieten van het leven met de vrijgevigheid als het hoogste ideaal. Met dit uitgangspunt voor ogen geven zij zich over aan hun piaceri: feesten en toernooien, conversaties en jachtpartijen, ritten te paard en pleziervaarten, eten en drinken, zang en dans, natuur en liefde. Maar meer uniek dan de inhoud is de structuur van Folgore's sonnetten. Omdat de verschillende geneugten niet beschreven maar opgesomd worden, hebben zijn verzen een zeer aparte werking. De stijl ervan is enumeratief en parataktisch: reeksen beelden rijgen zich als het ware impressionistisch aaneen en de diverse genietingen worden de lezer rechtstreeks en zonder omhaal voor ogen gesteld. 's Dichters raffinement ligt in zijn ogenschijnlijk gebrek aan raffinement, zijn simpelheid is geen naïviteit maar artisticiteit. Omdat Folgore's Maanden uitermate beeldend en kleurrijk, om niet te zeggen picturaal, van karakter zijn, horen ze thuis in het gebied waar dichtkunst en schilderkunst aan elkaar grenzen. Daarom kan men Folgore dan ook beter vergelijken met de miniaturisten en illuminatoren dan met de dichters van zijn tijd: Simone Martini, Ambrogio Lorenzetti en de schilders van de getijdenboeken staan in vele opzichten dichter bij hem dan Cecco Angiolieri of Dan te en de zangers van de dolce stil novo. Trouwens, ook literair is Folgore moeilijk in te delen. Meestal brengt men hem onder bij de komisch-realistische poëten van zijn tijd, maar eigenlijk is hij daar te ‘idealistisch’ voor. Terwijl hij van de andere kant weer te veel realistische trekken vertoont om zonder meer bij de ‘idealisten’ ingedeeld te kunnen worden. Toen ik een jaar of tien geleden bezig was met de vertaling van Folgore's Maanden, kwam ik plotseling tot de ontdekking dat Dolf Verspoor de sonnetten al in 1958 vertaald en gepubliceerd had. Ofschoon ik op dat moment zelf al tot ‘augustus’ gevorderd was, ben ik toen onmiddellijk met mijn vertaalwerk gestopt: ik vond Verspoors weergave zo subliem dat elke poging om zijn werk naar de kroon te steken in mijn ogen een vorm van hybris was. Maar kortgeleden heb ik mijn ‘onvoltooide’ weer voor de dag gehaald, daartoe vooral gestimuleerd door een briefwisseling met Verspoor, die mij o.a. wees op het feit dat een literair werk, evenals een muziekstuk, op diverse manieren ‘uitgevoerd’ kan worden en dat elk van die manieren, mits redelijk van kwaliteit, bestaansrecht bezit. Ook omdat mijn ‘uitvoering’ een wat andere opzet vertoont dan die van Verspoor (o.a. heb ik Verspoors aristokratische u door het meer colloquiale je vervangen), heb ik tot publicatie besloten. Graag maak ik de geïnteresseerde lezer er op attent dat de vertaling van Verspoor, die wordt voorafgegaan door een zeer leesbare inleiding, nog steeds verkrijgbaar is (Folgore da San Gimignano: De Maanden onzer Jaren, Athenaeum - Polak & van Gennep 1970³). Bovendien wil ik er op wijzen dat ook Folgore's weeksonnetten in het Nederlands overgebracht zijn (Folgore da San Gimignano: Carpe diem, Boucher, 1964), en wel door Willem van Elden, die al eerder de tegen Folgore gerichte anti-Maanden van Cenne de la Chitarra vertaald had (Cenne de la Chitarra: De twaalf magere maanden, Boucher, 1958). Frans van Dooren
[pagina 17]

Januari In januari schenk ik je festijnen met maaltijden en warmte in overvloed, en slaapkamers met zijden beddegoed en eekhoornbont om diep in te verdwijnen, en schapewol en dons van hermelijnen, konfijtsap en muskaatwijn rood als bloed voor als de zuiderstorm en poolwind woedt en de sirocco huilt door de ravijnen. Iedere dag naar buiten en een uur sneeuwballen gooien en met meisjes stoeien die staan te wachten, ongerept en puur; en als je je niet langer wilt vermoeien, samen behaaglijk rond het knappend vuur terwijl je wangen en je oren gloeien.
Februari Ik geef je in februari jachtpartijen op hinde, everzwijn en hertebok, met laarzen aan en korte jagersrok, en blij en opgeruimd gezelschap bij je, de meute aan de lijn of in de weien, de buidel vol met geld voor hap en slok tot hoon voor krentenkakkers die vol wrok al deze pracht en praal vermaledijen. En 's avonds weer naar huis met rijke buit, terwijl de honden uitgelaten blaffen en heel de jachtstoet vrolijk zingt en fluit, de keuken dampend, wijn in de karaffen en doezelend wat drinken tot besluit, en dan daarna tot 's morgens blijven maffen.
[pagina 18]

Maart Ik geef je in maart aan vis een vette buit: forel en paling, karper en lamprei, dolfijn en steur, garnaal en zalm en blei, en al wat zich maar in de netten sluit: met kerels die op bark of vissersschuit, karveel of kotter zonder averij met groot genoegen en bij ieder tij de haven aandoen die wordt aangeduid: Een stad vol met paleizen en theaters en overvloeiend van amusement, een lustoord waar geen nonnen zijn of fraters, geen kerk of kluis, geen klooster of konvent, geen dichte drommen halfmesjokke paters, die liegen en bedriegen voor een cent.
April Ik stuur je in april de stadspoort uit de velden in waar bloesems openspringen en opgetogen meisjes staan te zingen en helder water uit fonteinen spuit, en spaanse rijpaardjes, glanzend van huid, en franse mantels naar je gunsten dingen, en provencaalse zang en dans je omringen bij duitse feestmuziek op harp en luit. Tuinen en lusthoven aan alle kanten waar ieder onderdanig en attent hoofs eer en hulde brengt aan de galante ridder aan wie ik de kroon heb toegekend die is bezet met parels en briljanten van rijke vorsten uit de Oriënt.
[pagina 19]

Mei Ik geef je in mei renpaarden voor toernooien, die rap gehoorzamen aan elk bevel, beproefde dravers, kleppers fier en snel met rinkelende borst- en voorhoofdstooien, en rijkdom van bekleding die in plooien van zijde valt, met kleuren bont en fel, banier, blazoen en schild van 't ridderspel en oogverblindend schoon van bloemenstrooien. Kapotbreken van lansen en van stangen, guirlandes die van de balkons afdalen, en sinaasappelen om op te vangen; jongens en meisjes die elkaar onthalen met kussen op de mond en op de wangen en louter levenslust en liefde uitstralen.
Juni Voor juni bied ik je een heuvel aan beschaduwd door bosschages en struwelen met dertig landhuizen en twaalf kastelen die alle om een kleine stad heen staan, en middenin een bron waaruit spontaan honderden waterloopjes zich verdelen, die dartelend door groene gaarden spelen en over 't gras en frisse weitjes gaan. En dadel, sinaasappel en limoen, perzik en pruim, die sappig aan de daken hangen van pergola en paviljoen, en mensen die zózeer van liefde blaken en zich zó inspannen om wel te doen dat ze iedereen blij en gelukkig maken.
[pagina 20]

Juli In juli zit je in Siena vroeg en laat bij kruiken wijn uit verre oogstseizoenen en kelderkoele dranken met citroenen met al je vrienden fuivend langs de straat: vruchtengelei in gulle overdaad, geroosterde patrijzen en kapoenen, reebokken, bosfazanten en kalkoenen, en als je 't lust, knoflook met kalfsgebraad. 't Er goed van nemen met je kameraden en niet de hitte ingaan, die maakt je slap, en steeds gekleed in luchtige gewaden: blijf rustig zitten en verzet geen stap, zorg dat de dis met spijzen is beladen, en gun je vrouw geen vinger in de pap!
Augustus Ik schenk je in augustus een vallei met dertig hooggelegen bergkastelen, waar zoele zuchtjes door 't geboomte spelen en je je steeds welvarend voelt en vrij; 's morgens en 's avonds hoog te paard en blij je oog door 't zoete landschap laten strelen met stadsburchten waarvan je de kantelen nooit in de verte ziet, maar steeds dichtbij. En in een stroomdal, dat je een rustplaats gunt, je even in de hof van Eden wanen, en met de middagzon op 't hoogste punt loom luieren in lommerrijke lanen terwijl je geld uitgeeft zoveel je kunt aan alles wat maar goed is in Toscane.
[pagina 21]

September En in september zal ik je behagen met buizerd, havik, sperwer en smerlijn, slechtvalken op de hand en aan de lijn, en brakken die het bange wild opjagen; kruisbogen die de lucht met verre vlagen van pijlen vullen, en het jachtdomein vol grage vogels die geoefend zijn om rap de wildprooi naar je toe te dragen. En een gezelschap dat elkander rijk en royaal laat delen in de buit zonder dat de een afgunstig is op de ander; en als je ergens op een vreemde stuit, hetzij een vriend hetzij een tegenstander, ban dan in godsnaam elke schraapzucht uit!
Oktober Zorg in oktober, vrienden, voor een goed najaarsverblijf vol warmte en welbehagen, waar je naar hartelust kunt vogeljagen, te paard of, als je dat verkiest, te voet; 's avonds de dansvloer op, en welgemoed jezelf met most en met muskaat belagen, en daarmee blijven doorgaan alle dagen: geen mens die zulk een leven niet begroet! 's Morgens eruit, en als je je even later lekker hebt opgefrist, dan is er wijn en ook het stokbrood en het wildbraad staat er: gegarandeerd, vrienden, je voelt je fijn en beter dan een visje in het water! Geen sterveling die meer voldaan kan zijn!
[pagina 22]

November En in november op naar Siena's baden met dertig muildieren en goed gespekt, door straten heen met zijde overdekt, zilver en tin, de reistassen beladen; en onderweg geen pleisterplaats versmaden, flambouwen als je in de nacht vertrekt, sukaden die Gaëta je verstrekt, en vrolijk drinken met je kameraden. 's Avonds bij 't vuur uitrusten van de rit, en snippen, kwartels, boshoenders en duiven, hazen en reeën braden aan het spit, altijd bereid tot feesten en tot fuiven; en als de lucht vol storm en regen zit, 's nachts warm onder de wollen dekens schuiven.
December December in een laaggelegen stad: knusse zalen door vlammend vuur beschenen, schaakstukken, damschijven en dobbelstenen die klinken op het eiken tafelblad, een herbergier die welgedaan en zat zwetende koks een varken uit laat benen, en knechts die bij de maaltijd hulp verlenen en wijnen tappen uit een reuzenvat. En ga je in de barre kou op stap, dan met een dikke jas je lichaam dekken en om je hoofd de warmte van een kap, en spotten met die godvergeten vrekken die je het zout niet gunnen in de pap, en alle gierigaards laten verrekken!