[Wittgensteins zekerheid (vervolg)]
1 a. elke uitspraak van een bepaald type kan gefundeerd worden relatief ten opzichte van een aantal andere uitspraken, die op dat moment boven twijfel verheven zijn.
Moore zocht een absolute fundering, Wittgenstein leverde een praktische, dat wil zeggen relatieve fundering.
Tegen de achtergrond van deze interpretatie wordt von Wright's opmerking op blz. 12 onhoudbaar: ‘De reden waarom Moore zich vergiste door te denken dat zijn kennis van de “common sense”-waarheden op evidentie was gebaseerd, zou Wittgenstein hebben gezegd, was dat die waarheden zelf zulke “eind-punten” waren in ketenen van gronden. Ze zouden kunnen dienen als evidentie voor andere proposities die iemand beweerde te weten. Maar niets zou tellen als evidentie voor hun waarheid.’ Wittgenstein was echter juist van mening, dat voor de ‘eind-punten’ zeer grote, maar geen volledige evidentie bestond: ‘De zin “Ik heet...” is dat niet. Maar door diegenen die, zoals ik, overweldigende evidentie hebben, wordt ook hij als onomstotelijk beschouwd.’ (657)
Een tweede voordeel: het voordeel Wittgenstein in de eigen taal te kunnen lezen moet niet onderschat worden. Bij het lezen van de vertaling ben ik verschillende passages tegengekomen, waarvan de bedoeling mij - b.v. door de ingewikkelde zinsstruktuur - bij eerste lezing van de Duitse tekst was ontsnapt. Het proza van Wittgenstein moet zeer zorgvuldig gelezen worden. Het lijkt alsof hij, door zijn interpunktie, voortdurend het leestempo wil vertragen. Zijn zinnen hebben een trekkend en stotend karakter. Wittgenstein heeft zelf opgemerkt dat men hem langzaam moet lezen.
De vertaling door Sybe Terwee maakt een betrouwbare indruk. Terwee is over het algemeen de oorspronkelijke tekst zeer trouw gebleven. In het geval van vrije vertalingen veroorzaakt dit nooit een verschuiving in de interpretatie. Toch schijnt het vrijwel onmogelijk te zijn foutloos te werken. Met behulp van Terwee's vertaling heb ik enkele fouten in mijn eigen vertalingen gevonden. Omgekeerd meen ik enkele fouten in zijn vertaling gevonden te hebben. Ik heb drie gedeelten grondig met de oorspronkelijke tekst vergeleken, namelijk 1-45; 340-360 en 654-676. Dit onderzoekje heeft een paar fouten aan het licht gebracht, die ik in drie groepen wil onderbrengen:
| 1. | onbelangrijke fouten:
Deze groep van fouten betreft verandering in lidwoorden: ‘een’ wordt ‘de’ (30), ‘het’ wordt ‘mijn’ (9), of bijwoorden: ‘zo’ wordt ‘ - ’ (19), ‘zo’ wordt ‘die’ (24), ‘eben’ wordt ‘want’ (37). |
| 2. | Verschillen in de vertaling veroorzaakt door smaakverschil. Mijn suggestie is de volgende woorden op een andere manier te vertalen: ‘erkennen’ door ‘herkennen’ (27), ‘gefolgert’ door ‘gekonkludeerd’ (30), ‘der Logik’ door ‘van de logika’ (43), ‘mit manchem’ door ‘met heel wat dingen’ (344, 654), ‘zu Mittag gegessen habe’ door ‘het middageten gebruikt heb’ (659). |
| 3. | Belangrijke fouten:
‘uitbannen’ moet zijn ‘bannen’ (31), ‘omstandigheden’ moet zijn ‘kontekst’ (348), ‘zaag’ moet zijn ‘schrobzaag’ (350), ‘fouten’ moet zijn ‘vergissingen’ (659), ‘geluid’ moet zijn ‘geruis’ (676). |
Een derde voordeel is tenslotte dat de Nederlandse uitgave een veel uitgebreider register heeft dan de Duitse. Een register is vanwege het onsystematische karakter van Wittgensteins denken bijna onmisbaar. Ook bij de Filosofische onderzoekingen zou een register zeker niet misstaan.
Auteursrechtelijk beschermd