De Revisor. Jaargang 4

[p. 16]

[De kleermaakster (vervolg)]

met dat naaien mijn ogen af, en u... en hij steelt m'n geld. Schoft! Schoft!

Ze schreeuwt steeds harder. Dus ik maak korte metten.

- Stil! Hou op met dat gejank!

De bel verlost me. Irena, helemaal rood, weet niet of ze de loop van haar tranen moet inhouden, me eruit gooien of opendoen.

- Ga weg, alstublieft. 't Is een klant. Hoort u! Ga weg!

Geklop. Irena doet open, maar in plaats van de cliënte binnen te laten komen loopt zij haar tegemoet. Dus ik doe hetzelfde. Ik wilde achter haar blijven staan, zodat de ander me niet... - maar Irena trekt haar naar zich toe, fluistert in haar oor en voegt me over haar schouder toe:

- Maak dat u wegkomt! En zet nooit meer een voet bij me over de drempel!

Ah, moet 't zo! Jij onbehouwen - ik onbehouwen. De ander, een jonge vrouw die niet de indruk wekt te bulken van het geld, heeft in een bruin papier iets bij zich dat hangt. Ongetwijfeld iets dat versteld of vermaakt moet worden. Maar ik zie niet wat het is, omdat Irena zich helemaal tegen de klant aan heeft gedrukt en haar - pss, pss, pss - iets in het oor fluistert. Over mij natuurlijk. En de ander: ‘En toen? Aha. Wat zeg je? Aha.’ Is ze verstopt? Of doof als een kwartel? Dan loop ik op allebei in. Irena Kucajowa wil me langs de muur laten gaan, maar dat wil ik niet: ik houd m'n poot stijf. Ik wring me tussen hen in, en de ander, de jonge, doet een pas naar achteren. Uit het papier zie ik iets wits hangen. Een gordijn? Met mijn elleboog geef ik Kucajowa een por in haar ribben. De gang is nu eenmaal erg nauw.

- Schoft! Intellectueel van niks! Dief!

Maar het slot heb ik nauwelijks verstaan... Je kunt blazen als een kat jij, Kucajowa. Tot je erbij neervalt, trut, marktwijf!... Toch had ik de indruk dat ze me sympathiek vond, dat ik een heel klein beetje in haar eenzame leven betekend had. Zakryszkowska en Choina moeten haar die draai hebben laten maken. ‘Bent u wezen biechten?’ Waar is dat goed voor? Om de pastoor zijn tijd te laten verliezen met smeerlapperijen? ‘Dief!’ Als ik gegaan was, zou Choina het misschien voor me hebben opgenomen bij de beurzencommissie. Misschien zou hij gezegd hebben dat een vergissing menselijk is. Dat God vergeving schenkt, en dat de mensen hetzelfde moeten doen... Maar een priester z'n kont likken - dat nooit! Nu hebben ze m'n beurs ingetrokken. Wat moet ik nu, als ik naar de kantine wil? Ach wat, daar zitten Zakryszkowska en meneer de landbouwkundige. ‘Hij is een dief. Hij is een dief.’ En die ander, met haar dikke Australische kop op haar nek. Dan eet ik nog liever een zakje frites in de stad. Daar ga je niet dood van... En als ik naar Mroczka ging? ‘Dief!’ Dat is een aardige kerel. Wel 'n beetje boers, maar intellectuelen imponeren hem... ‘Dief!’ Hij weet nergens van. En trouwens, hij zou nooit geloven dat ik dat heb kunnen doen. ‘Dief!’ Ik zal proberen hem een pakje sigaretten toe te stoppen, of hem iets sterkers aanbieden...

- Hou uw sigaretten bij u, mijnheer Lolek. Ik wil ze niet, en daarmee uit!... Kom, kom, maak u niet druk. Ook mij droegen de profs van de commissie geen warm hart toe. Eerst lig je in de loopgraven bij Tobrouk of god weet waar, en dan willen ze nog dat je de breuken hebt onthouden... Kom, mijnheer Lolek, 't is tijd om teschransen. Laten we naar de rue de Trèves gaan, daar krijg je een berg patat, en misschien valt er nog wat te versieren. Dat deed me goed. Mroczka, dat is een kerel. Een kameraad. We gingen er heen. Bij de ingang hangt iets dat geen bord is en geen affiche.

huize sint jozef

Het is er keurig. Dat is het woord. De zaal is erg klein, maar er zijn tafellakens van wasdoek die met een vaatdoekje worden schoongeveegd, zodat je de sporen er nog van ziet. Een Sint Jozef-beeld. De Poolse adelaar. Het portret van de president in ballingschap. We gaan bij het raam zitten. Stefan doet of hij thuis is. Maar in mijn hoofd draait de motor al: vroem, vrroem! Meiden en niets dan meiden. Het stinkt naar de meiden. Ze zetten zich aan tafel, zitten, eten, staan op om opnieuw hun natje en hun droogje te halen. Meiden.

- Haal uw hart op, mijnheer Lolek. Vandaag heb ik wat extraatjes gehad. Sta mij toe u te trakteren. We moeten wat uitzoeken, want die bieten van hun komen niet uit zichzelf.

Toen ik bij het loket mijn bord erwtensoep ging halen, keek het meisje dat bediende me aan. God, wat een monster! Maar ik loop terug naar mijn plaats, achter Stefan aan. Hij zit al en slurpt als een bootwerker. Ik kijk de zaal rond, en ik heb de indruk dat al die meiden me begluren. Maar wat doet het ertoe, ze zijn grijs en saai. En ze denken alleen maar aan vreten, net als Mroczka. Ze zijn zelfs niet gedecolleteerd.

Als ik aan kom zetten voor mijn tweede bord, husselt het keukenmeisje in de ketel en vist er een stuk lever uit, zo groot als een hand. En overdekt het voor de helft met een schep puree om het er klein uit te laten zien. En over alles heen een lepel saus.

- Je moet tegen tweeën komen, als het op z'n eind loopt. Dat is beter.

En ze glimlacht, lief zelfs.

Ik loop terug naar de tafel, langzaam, om geen saus te morsen. Maar een van die meiden richt zich op en werpt een borende blik op mijn bord. En daar laat een andere meid haar ogen boven mijn patat dwalen. En daar probeert eenderde een vijfde een tiende sloerie vetzak was wijf armoedzaaister met haar blik de nootbruine puree op te lichten om te kunnen voelen hoe zwaar mijn stuk lever wel is.

We laten het ons smaken. Maar terwijl de tanden in de keuken zijn, zijn de hersens bij Irena - bij Irena was het beter. Ik kijk om me heen: achter Stefan bevindt zich een lange slungel met een kokkerd van een neus, die - zachtjes! - op de punten van zijn tenen naderbij komt. Hij beduidt me meteen knipoog dat ik niets moet laten merken, en zonder te waarschuwen geeft hij Stefan een enorme dreun op zijn rug.

- Au! brult Stefan. Krijg de pleuris, klootzak!

- Hou je kalm, Mroczka. Dit is een huis voor jonge meisjes, zulke grove taal kun je hier niet uitslaan, luldebehanger! Ze lachen het uit, en Stefan zegt:

[p. 17]

- Hallo, Funiu! Mijnheer Lolek, dit is Rebioch. Hij heet ook Stefan, maar voor vrienden is 't Funiu. Funiu, dit is Karol, een dure jongen. Hij wilde studeren, maar de hoge heren - kun je me volgen - hebben er een stokje voor gestoken. De proffen hebben zijn beurs ingetrokken, voor hun liefjes... En smeer 'm nu, want je bent geen meneer!

- Trek 't u maar niet aan, zo erg is 't niet. Mroczka vindt wel 'n klusje voor u in de garage, nietwaar, Stefan? Maar... eh... ik geloof dat ik u al 'ns eerder heb gezien. O ja! Komt u wel 'ns in het Militair Tehuis? Ik ben er soms om een gootsteen te maken of een fornuis op te kalefateren...

- Nee, en ik werd zo rood als een tomaat, maar ik weet waar u woont.

Hij maakte aanstalten om soep te gaan halen, maar hij bleef staan en:

- Aaah, nu weet ik 't! U eet meestal bij die gifmengster van een Kuca. Die zou er goed aan doen haar pruim 'ns te laten smeren. Eén moment. Even m'n diner halen.

Hij kwam terug en viel eerst op zijn bord soep aan. En daarna op het vlees, van boven bruin, asgrauw tot purperkleurig in het midden. De lever kromp reepje na reepje. De stukken roetsjten langs de in een glijbaan veranderde vork en werden verzwolgen tussen de schrikwekkende kaken van Funiu. Over iedere hap streek hij mosterd.

- Peper gebruiken ze hier niet, anders worden de meiden te heet. Neemt u wat mosterd: dat is goed voor 't vogelen, dan krijg je er zin in...

Hij bekeek me eens nader en leek zich iets te herinneren.

- En u bunkert nog steeds bij die ouwe tang?

- Nee, niet meer. Ik had genoeg van haar kliekjes. Trouwens, ik was allang op zoek naar wat anders, maar...

- We stappen op, vrienden. Mroczka biedt jullie iets aan dat ons beter op temperatuur zal brengen. Hier hebben ze alleen maar thee en melk.

De bar is vlakbij. Madame schenkt ons iets Hollands in.

- Heren, zegt Stefan, op een betere toekomst en op alles wat...? Lolek...

- En op de dysenterie van Kucajowa! schreeuwt Funiu.

- Proost! zeg ik bij wijze van conclusie. En met mijn meest volkse gezicht glimlach ik de twee anderen toe.

En opnieuw.

- Het is mijn beurt!

- Hou je smoel, de mijne!

- Ik betaal voor Lolek, want hij is onze gast.

- Die Kuca van u, mijnheer Lolek, ik woon nu een jaar naast haar op dezelfde trap... Dat mens is gek. Weet u dat ze alle trouwpartijen afloopt? Weer of geen weer, Kuca gaat naar de bruiloft. Op de begrafenis van fatsoenlijke mensen, wees maar niet bezorgd, daar zult u haar niet zien. Alleen paringen interesseren haar...

Ik merk dat Rebioch de pest aan haar heeft. De beledigingen branden op zijn tong. Dus ik gooi een beetje olie op het vuur.

- Ze is niet zo gek op u, hè, mijnheer Rebioch?

- Ze moet zich 'ns goed laten neuken!

- Nee, dat bedoel ik niet... Ik bedoel dat ze iets tegen u heeft... In elk geval, ik geloof niets van haar praatjes...

- Wat? Vertel op, dan zal ik d'r...

- Geduld, Funiu. Lolek, rustig aan. Zeg ons wat ze eruit flapt.

- O, ze zegt gewoon: ‘mensen als hij kun je maar beter niet overlopen, daar komt alleen maar last van... en iedere nacht met z'n herrie’...

- Wat?! Die pastoorsmeid vindt haar buurman te luidruchtig? Ze slaapt te licht, die maagd achter-slot-en-grendel. Ze is op zoek naar een dief? En zij dan?! Zij is zeker van steen? 's Nachts is ze in elk geval verduiveld opgewonden. Ze neem t meisjes mee naar huis! Zeker om aan ijsjes te likken... En daarna moet je ze horen bekvechten. Ik pest haar nog 'ns dood met m'n herrie! Ik ben een beetje bang dat Rebioch uit z'n vel springt. Dus ik geef tegenstoom.

- Ach, mijnheer Rebioch, het is een raar mens. Met haar man die niet echt haar man was... Ze brengt haar nachten door met kleren maken... Geen wonder dat ze verzuurd en afgesloofd is. En als ze kwaadspreekt, dan is dat omdat ze graag van het een of ander geproefd zou hebben.

- U verdedigt haar nog ook!

En hij geeft een van zijn befaamde dreunen op het wasdoek van de fauteuil!

Daar bleef het bij.

Ik was al zo gewend aan mijn Mroczka, dat ik me zonder hem niet prettig voelde. Omdat hij erbarmelijk spreekt, ben ik altijd inde weer hem te corrigeren. Want de grammatica en hij... En zijn handen, het kan hem niks schelen dat hij altijd stinkend vuile handen heeft, vol wagensmeer. ‘Onbelangrijk, mijnheer Lolek, schone handen zijn voor juffertjes.’ Asjeblieft! Hij snapt zelfs niet dat hygiëne... Pff, had hij niet wat dichterbij een kamer kunnen uitzoeken, 't is zo warm als de hel. Nou ja...

- Dag mijnheer Lolek! Wat 'n geluk dat u nú komt. Ik stond op het punt om weg te gaan.

- Wat? U gaat vandaag naar de garage?

- Neee, naar Funiu. Gaat u mee?

We gingen er heen. En zelfs in die stenen buitenwijk rook de zaterdagmiddag naar jonge radijs. Toen we bij het huis kwamen, dacht ik weer aan die trut van een Kucajowa - en ik werd zo rood als een kreeft.

- Heeft u 't te warm, mijnheer Lolek?

- Ja, ik heb me te warm gekleed...

- Funiu heeft straks wel iets om u ‘op te frissen’...

Op de trap en in de gang was het licht, maar de wind moest een raam hebben opengestoten, want er was een tocht die je de hals afsneed. De deur van Kucajowa vroeg om een schop. Of zal ik haar deurknop met iets insmeren?... Ik zal je je vriendelijkheden wel 'n keer betaald zetten!

Nog voordat Stefan geklopt had, ging de deur open.

- Dag mijnheer Lolek, hé Stefan, leuk dat jullie er zijn. Dat moeten we vieren. Doen jullie je jas uit, want de zon heeft hier 'n

[p. 18]

beetje huisgehouden.

En we gingen zitten. We kijken naar Funiu, en we zien dat de felrode zon die de kamer verwarmd heeft in een fles woonde.

Funiu ziet dat we naar de fles kijken, hij pakt haar bij de hals en:

- Daar moeten we direkt op drinken.

En hij gaat mosterdglaasjes halen waarop een vos en een wijnrank staan geschilderd. Hij schenkt er iets in dat zo goed ruikt dat het water me in de mond loopt. Ieder zijn glas.

- Nou, daar gaan we...

Stefan en ik doen langzaam onze ogen toe. Onze kelen zijn in de zevende hemel. Als ze konden praten... Maar onze mond is nog warm, of Funiu licht de vaatdoek al op die het tafeltje bedekt: eronder liggen lekkere hapjes. Niet erg verfijnd, dat is waar, maar er is brood met boter en gerookt spek.

- Bedien u, heren, doe alsof u thuis bent!

We stoppen onze monden vol. Ze moeten niet zien dat ik uitgehongerd ben... Maar zij eten ook, ze wachten zelfs niet op mij. En we gieten er weer wat overheen. Mijn Stefan is al aangeschoten, want:

- Loluchna, mijnheer Lolek, wat is dat toch voor onzin om elkaar met u aan te spreken? We lijken wel hond en kat met al dat ge-‘u’.

- Zo is 't. Kom hier, Loluchna, dat ik je omhels, mompelt Rebioch.

- Nnnee... ik eerst, zegt Mroczka.

En ze drukken me allebei aan hun hart en knuffelen meen knuffelen me opnieuw.

- Noem me Stefan, fluistert Mroczka.

- Noem mij Stefan, mompelt Rebioch.

- Nee, jij bent Funiu, corrigeert Mroczka.

- Goed. Funiu dan.

En ze draaien me weer hun maag toe.

- En nu drinken op dat ‘jij’!

- Daar moet op geklonken worden!

- Proost!

En van heel hoog, vanaf het plafond, legen we het glaasje precies onder het tongetje dat bij de ingang van de keel bungelt. En na het eerste een tweede, voor de kameraadschap. Daarna een derde, omdat we met z'n drieën zijn. En opnieuw omhelzen we elkaar. We vormen een heilige drieëenheid. En we zwaaien naar links, naar rechts. Plotseling verliest Mroczka zijn evenwichten we vallen languit op de grond. Stefan probeert zich aan de stoel vast te grijpen, maar zijn benen zijn ergens anders, buiten zijn bereik. En hij zucht alleen maar:

- We hebben 'm goed geraakt!

- Hoe laat is 't? vroeg ik, want ik haalde alles door elkaar... bij de kleermaakster kreeg ik chocolade-mousse, dat is nu voorbij, bij die werkmeiden ruikt de saus op de patat naar vernis... ‘dief’...

- Kijk maar op m'n horloge - Funiu steekt zijn arm uit - kijk maar, 't mag. 't Is mijn arm, maar 't mag. Je moet alleen niet m'n hand kussen, Mroczka. Loluchna, koning der varkens, vertel Mroczka hoe laat 't is.

De wijzers van Funiu's horloge lichten op.

- Acht uur geweest.

- Zie je, Mroczka, die Lolek heeft beschaving. Als jij klok moest kijken, zou je een engelse sleutel gaan halen om 'm open te schroeven.

Mroczka voelde zich dik in orde. Zijn hoofd geleund tegen Funiu's vouwstoel deed hij een tukje. Maar Funiu - nee. Hij geeuwde, rekte zich uit, stond op. Klok-klok, en:

- Hier, Lolek... hou vast. Kom, Stefan, heb je 'm? Drinken, jongens... Hé, Loluchna, zeg 'ns wat!

Ik wroet in mijn zware hoofd. Hebbes!

- Laat 'r doodvallen!

En we drinken. Maar we hebben ons glas nog in de hand, of Funiu:

- Stil, ze komt thuis.

Inderdaad was het of iemand iets open of dicht deed in de woning van Irena. Of struikelde die iemand op de trap? In elk geval hielden we ons stil... we sluimerden... En plotseling - een stem:

- Hou je kalm, blijf hier... Koest, brutale meid, slet! (Funiu kneep ons in de hand) Hou je rustig. Ik weet wat me te doen staat... Je stinkt uit je oksels... Ze hebben je laten dansen, de schoften, ze hebben aan je gefrun... met hun vuile smeerpoten... ‘Ik heb nog niet het genoegen gehad met de jonge bruid te dansen.’ ‘Een dansje, alstublieft!’ ‘Juffrouw Zosia, de Donau zo blauw, die is voor ons...’ En jij: ‘Kom op, heren!’Je nam je jurk tussen je vingers, en je ging met ze aan de haal. En nu stink je. Naar jezelf en naar de mannen. Oooh, hier, bij de taille en onder je schouderbladen hebben die schoften je tegen zich aangedrukt, hebben ze je betast... Ja, je ruikt naar peuken. Gauw even uittrappen en je ten dans vragen. En hij veegt zijn grove poten af aan je jurk, die lomperd... Eerst hij, dan een ander, dan een derde. Een vaatdoek, dat hebben ze van je gemaakt. Hoer! Wat sta je me aan te kijken? Is 't niet waar, soms? En nu schaam je je? Kapelaan Choina hebben jullie een gebraden gans en een fles brandewijn gestuurd... om te zorgen dat hij niet kwam en jullie zag dansen. Jullie hebben 'm omgekocht, hij moest zijn ogen dichtdoen voor jullie schaamteloosheid. Nou, wat zeg je daarop? Heb je je tong verloren? Daarnet was je aan de zwier, ze konden zelfs je onderrokken zien... En nu ruikt je pens naar 'n zeug! Die schoft kon het zeker niet meer inhouden, hij heeft je... terwijl de gasten nog niet eens vertrokken waren... Als een teef... In 'n witte jurk, hoer dat je bent...Ik zal je leren...stuk... - Ze slaat haar. Ze slaat haar op d'r smoel, fluisterde Mroczka. Na de doffe slagen heerste er stilte. Een stilte in de diepte waarvan je een vrouw kon horen snikken en rochelen. En opnieuw:

- Hoer dat je bent... vuile slet... hoeveel eerzame en hardwerkende vrouwen zijn er niet die moeten wachten... En jij, jij lijmt de mannen. Maar om je in het slijk te wentelen is geen kunst... Om overal meteen dikke buik rond te lopen... ‘Moeder!’ Ach, wat. Maar we spreken elkaar nog. En nu, vooruit! Nee, kom hier! Kus mijn hand! Vraag om vergeving! Zo ja. De andere ook. En nu, vort!

[p. 19]

Stilte. Daarna opnieuw iets als een snik of een...

Dan spring ik overeind, het schuim op m'n mond. Funiu staat al, Stefan ook. Hijgend.

- Jongens, zegt Stefan, die geen raad weet met zijn handen, hiernaast zijn de meisjes elkaar aan 't... en wij? Wij doen niks? Vanwege die ouwe vrijster?

En zijn broek wordt te nauw. Funiu is de kamer al uit. Hij is zo rood als een stier. Ik ga ze achterna... Je zult ervoor boeten, Kuca, gemeen wijf, me als een bedelaar in de keuken te laten eten, me als jan en alleman te behandelen... We zijn er. En Funiu hijgt, met kleine blinkende oogjes.

- Ik zal je laten zien wat ik onder herrie versta!

En hij gaf zo'n trap tegen de deur dat het paneel midden in de keuken belandde. En er zat een gat in de deur.

Lieve God, wat kan die brullen! Ze heeft het zeker op haar test gekregen. Maar waarom stond ze achter de deur? En een mond dat ze opzet, en tekeer dat ze gaat!

- Po-li-tie! Po-li-tie! Help! Bandieten!

Alsof men die kale koppelaarster met een scheermes de sproeten afkrabde. Maar Rebioch steek t een hand door het gat vande deur en draait de knop om. We zijn bij Kuca binnen. Ze barricadeert zich in haar kamer. Ze doet de deur op slot. 't Ruikt naar een vrouw die zo angstig is dat de lucht ervan kleeft! Kleverig van 't zout, bijna kleverig van 't bloed. Ik hoor haar hijgen, ik hoor ons hijgen. Maar vooral Funiu.

- Je zult 'ns wat zien, kutwijf!

En beng! eenschouderduw tegendedeur. En Kuca die politie! schreeuwt dat de ruiten ervan springen. Dat koelde me af. En ook Mroczka is ontnuchterd. Hij grijpt Funiu bij zijn hand. Maar die heeft een verwilderde blik. Hij wilde zich losrukken, maar nu loopt ook hij leeg. En ieder neemt de benen - weg! We staan met z'n drieën in de gang, en daar -

vier h-h-h-hijgende manschappen, vier kerels in het blauw, met wapenstokken en revolvers in hun handen. En op het moment dat - lieve Jezus! - mijn hoofd barst, zie ik een wapenstok neerkomen op het hoofd van Mroczka die op zijn knieën is gevallen alsof hij te biecht ging. Maar de al te gesteven handboeien hebben me al in hun greep. Funiu en ik, hand in hand, op weg naar de kleuterschool.

En de commissaris zegt tegen Irena:

- Doet u maar open, mevrouw. Het gevaar is voorbij, weest u gerust.

Krik-krak, en Irena het lijk verschijnt snikkend en trillend in de deuropening.

En ik - om ons, om mezelf te verdedigen zeg ik:

- Mijnheer de commissaris, ze was een vrouw aan 't wurgen... we wilden haar te hulp komen.

De commissaris kijkt me aan. Hij gaat achter Irena naar binnen en loopt de kamer rond.

- U bent kleermaakster?

- Ja, dit is mijn atelier, mijnheer de commissaris.

- Goed, u kunt gaan slapen.

Toen hij de kamer verliet zwaaide de deur veel wijder open, en ik zag op het pasmodel een trouwjurk die van de hals tot de onderbuik was stukgescheurd.

vertaling Paul Beers