De Revisor. Jaargang 4

[p. 2]

[Nummer 5]

Jan Donkers
7.55-8.32

Allereerst het bijna anonieme koeren van de duiven. Wervende, klokkende geluidjes, elkaar soms overlappend, na een stilte steeds weer onverwacht alleen of getweeën inzettend. In de dakgoot? Misschien, anders in de hoge bomen in de tuinen van de overburen. Hij vraagt zich af hoe dit minieme geluid hem heeft kunnen wekken en wordt zich bijna gelijktijdig bewust van een gestadig, zeurend stroompje muziek dat ergens uit een van de omliggende huizen tevoorschijn moet komen en dat er al die tijd al was. Zo vroeg al? Maar er is onbarmhartig zonlicht zichtbaar langs de randen van de donkerblauwe gordijnen en ook in de ruime kamer is het al licht, licht genoeg voor activiteiten elders.

Grimmig sluiten van de ogen en proberen de dekens opnieuw over het bewustzijn te trekken; trachten aanhakingspunten te vinden van een droom van nog maar seconden, hoogstens minuten geleden. Maar onderwijl en zonder het te willen het determineren van de muziek: juist, een blijkbaar snel populair wordende tophit.

Dan: zeer luid, als een veel te grote steen in een rimpelloze badkuip, een uitbundige mannenstem, onverwacht dichtbij, die het onafwendbare refrein meezingt. Het besef dat dit gezongen refrein het was, in een vorige fase van het lied, dat hem wakker maakte. Langzaam op gang komende, weerstand uitschurende woede over zoveel onachtzaamheid, het verlies van slaap. Het registreren van kloppingen van het hart, stuwen van bloed naar het hoofd, een wrote end gevoel in de maag. Slapen is voorlopig niet meer mogelijk.

Hij betast het roerloze, warme lichaam naast zich. Hij opent opnieuw zijn ogen. Ze ligt op haar zij, maar iets voorover, naar hem toegewend, met een vrome uitdrukking op het gezicht dat op de linkeronderhoek van het kussen rust, haar steile zwarte haar naar rechtsboven geblazen, zo perfect dat het kunstmatig lijkt, gedrapeerd door een etaleur. Ze heeft haar rechterarm onder het kussen, in een rechte hoek naar boven zodat haar hoofd er, via het kussen, op rust. Haar andere arm lijkt haar grote, zachte borsten te steunen die tegen elkaar gedrukt worden, van onderen door de matras en, daar tegenin, de zwaartekracht. Hij ruikt langdurig aan haar oksel, laat zijn hoofd weer rusten, sluit de ogen. Terwijl op de radio een ander lied hoorbaar wordt klinkt vanuit dezelfde richting nu het geluid van een hamer op hout. Ook, bij vlagen weer, dezelfde zingende mannenstem. De man kent het onderhavige lied niet. Hij zingt la-die-da-die-da met het overdreven timbre van een amateur-operazanger. De vanzelfsprekendheid waarmee hij lawaai maakt betekent vermoedelijk dat hij werk verricht, in opdracht van een ander. Het ‘verdienen van brood’.

Een kerkklok slaat acht uur en even verbaast het geluid van de eerste slag hem weer: het is hoger, hysterischer dan het geluid waaraan hij zolang gewend is geweest. Hij probeert zich intens op die klokkentonen in zijn herinnering te concentreren, alsof hij ze daardoor dichterbij kan halen, over de grachten, pleinen, huizenblokken, straten van de stad. Een dom, gedragen geluid is het, nauwelijks resonerend, als gesmoord in de hoge, volle bomen rond de kerk: hij ziet die bomen, de kerk met de klokken die nu door hetzelfde zonlicht aangestreken zullen worden dat de donkerblauwe gordijnen doorlicht, een hard, niets ontziend licht dat
de jongen in de ogen vlamt als hij op de achtste slag de dikke, auberginekleurige gordijnen met Snoopy-motieven openslaat. Hij gaat op de metalen rand van zijn bed zitten, trekt groene badstof sokken met reliëfcijfers aan de zijkanten aan en holt vervolgens met zijn lila pyama nog aan de gang door naar de woonkamer. Hij opent de deur, begroet de katten en sluit de deur dan weer zorgvuldig achter zich. Hij loopt naar de grijze, hoekige gaskachel schuin tegenover de deur, blijft daar een ogenblik nadenkend staan maar draait zich dan om naar de keuken zonder een handeling verricht te hebben. De katten verheffen zich rekkend, warmte uitstralend van hun plaatsen: respectievelijk de tenen, okerbeklede mand naastde nu functieloze kachel en een bijna doorgesleten kussen op de witgeschilderde, houten bank. Het zonlicht valt uitbundig door het raam van de keuken naar binnen, waar de jongen nu een ketel van het gasstel pakt. Hij vult die met warm water en zet hem terug op het gasstel. Hij pakt een lucifer uit een handgeverfde houder die ernaast aan de muur hangt, strijkt die voorzichtig, van zich af, aan en houdt hem bij het gas. Een krans van blauwe vlammen ontspringt. De jongen blaast snel de lucifer uit, kijkt er even naar en legt hem op de metalen aanrecht. Hij kijkt naar buiten, naar beneden, naar het braakliggende stuk land achter het huis. Iets trekt zijn aandacht, hij observeert het langdurig, hij

[p. 3]

drukt zich met gestrekte armen omhoog op de aanrecht om beter te kunnen kijken. Het zonlicht doet zijn donkerblonde, niet al te recent gewassen haar glanzen, licht alle details op zijn gezicht genadeloos uit: de nog gebruinde maar toch iets transparante, zachte huid, de bijna zwarte, lange wimpers, de huidkleurige, spitse pukkeltjes op zijn wangen. Hij heeft intense grijsblauwe ogen en een smalle, nog steeds roze kindermond. Hij laat zich weer op de grond zakken, draait zich om en drukt de uiterste linkerknop in bovenop de transistorradio die op de houten keukentafel staat. De nieuwsberichten zijn net afgelopen, muziek zet in die
hij niet kan nalaten opnieuw te proberen te determineren. De timmerman zingt niet meer mee maar hamert des te harder. Het gefluit van andere vogels dringt nu tot hem door. Hoe lang is het er al geweest? Ergens (boven? naast? tegenover?) loopt gesmoord een wekker af. De vrouw naast hem begint omstandig te bewegen. Ze draait zich om, maar dan weer terug, schuift opnieuw haar arm onder het kussen, blaast een piek uit haar gezicht, probeert haar benen harmonisch tussen de zijne te schuiven, legt een arm over hem heen, mompelt iets, en komt uiteindelijk puffend en slikkend tot rust. Hij heeft de ogen geopend en kijkt naar de ongelijke randen zonlicht rondom het donkere gordijn, Hij ziet de
jongen, die langs de stenen buitentrap twee verdiepingen omlaag loopt en een Volkskrant van achter de voordeur opraapt. Hij loopt ermee naar boven en legt hem, zonder er naar te kijken, op de keukentafel neer. Als hij dat doet proberen de beide katten, die traag en met de ogen knipperend op de tafel zitten, zich om het hardst tegen zijn arm te vleien. Hij reageert daarop door, liefkozend pratend, een al geopend blik kattenvoedsel uit de ijskast te halen. Hij verwijdert het witte plastic dekseltje en verdeelt op de aanrecht de inhoud van het blik over twee terracotta bakjes. Terwijl hij daarmee bezig is staan de katten naast elkaar, rechtop, tegen de aanrecht, miauwend, tikkend met de poten tegen het aardewerk. Als hij de bakjes weer terug op de grond heeft gezet beginnen de dieren te eten, dicht tegen de grond gedrukt, elkaar in het oog houdend: de rode links, de zwarte rechts. Dan loopt hij terug naar zijn kamer, naar waar zijn kleren liggen naast zijn bed, slordig over de grond verspreid. Hij trekt zijn pyama uit, gaat opnieuw zitten op de metalen bedrand, trekt zijn verschoten en verstelde spijkerbroek aan, een zwart-wit gestreept T-shirt en een rood western-hemd. Donkerblauwe kickers die hij, nog steeds onhandig en omstandig, vastknoopt. Dan staat hij op, sluit zijn broek, kijkt even om de hoek van de keuken en constateert dat stoom uit de waterketel stuwt. Hij gaat er heen en zet het gas lager, vervolgens loopt hij terug naar de gang en opent de deur van de kamer naast de zijne. In het brede bed in het lichte slaapvertrek ligt zijn moeder, haar geblondeerde, dikke, kortgeknipte haar boven de zwarte lakens. Ze hoort de jongen binnen komen, richt haar hoofd iets op, legt een glimlach over haar slaperige gelaatstrekken. Het kind zegt iets, staande op de drempel. De vrouw antwoordt, laat haar hoofd op haar linkerarm steunen en geeuwt. Ze heeft net zulke intense ogen als de jongen, hoge jukbeenderen, een milde mond. De jongen loopt nu de slaapkamer in en begint iets te vertellen: hij gesticuleert hevig en uit de manier waarop hij zijn grijsblauwe ogen spert lijkt het alsof hij praat over iets dat hem ernstig bezighoudt. De vrouw glimlacht, ze slaat de dekens van zich af, de jongen kijkt naar haar naakte, roze lichaam, zijn felle ogen staan op snel nadenken. Hij loopt wat heen en weer met hoge, lenige passen, praat ondertussen, zijn woorden kracht bijzettend met opgewonden gebaren van de linkerhand, verend, hol, omhoog, omlaag, alsof hij telkens een bal met kracht de lucht in gooit maar die nimmer opvangt. De vrouw zegt een paar woorden, ze trekt een donkerroze, getailleerde en vanaf het middel wijd tot op de grond vallende peignoir aan van een dunne, soepele stof. Dan lopen ze achter elkaar de gang door, naar de keuken. De vrouw zegt iets tegen de nog steeds etende katten, haalt het kokende water van het vuur, schept koffie uit een ronde glazen pot, gooit die in een Melitta-filter welke ze in een donkergroene filterhouder heeft gespreid, zet deze op een hoge, rode metalen pot en schenkt water op. Ondertussen praat ze door tegen de jongen, die begonnen is haar iets aan te wijzen dat hij zoëven op het landje achter het huis heeft waargenomen. De vrouw antwoordt hem met korte zinnen, sussende handbewegingen. Na een korte stilte zegt ze opnieuw iets en de jongen reageert met een kwasibetrapt gebaar. Hij huppelt naar de badkamer, haalt een tandenborstel en een roodwitte tube tandpasta uit het wandkastje, stroopt zijn mouwen op
dat moment loopt de wekker af. Hij schrikt en slaat de knop bijna onmiddellijk omlaag. De betrekkelijke stilte waarin de radio, het gezang, het geklop zo domineerden is nu verdwenen, er klinkt het, hem al vertrouwder, geluid van verkeer aan de andere kant van het huis, heel zachte anderssoortige muziek ergens uit een belendende verdieping, dan ineens het geluid van meervoudig, op de grond ploffend drukwerk en
de jongen haast zich naar de voordeur beneden om de post op te rapen. Hij komt terug, geeft het aan de vrouw die de verschillende stukken snel doorkijkt, een aantal ervan op een stapel onderin de keukenkast neerlegt. Ze ontbijten: geroosterd brood, jam, koffie voorde vrouw, melk voor de jongen. Ze praten. De vrouw bekijkt de voorpagina van de krant, leest hard op het weerbericht, schenkt zich nieuwe koffie in. De rode kater springt op de derde, lege, stoel aan de tafel en volgt onvermoeibaar met zijn kopje alle eethandelingen. Dan wijst de vrouw op de klok en de jongen springt op van de houten keukenstoel, loopt naar de gang en trekt een felrood nylon jack aan
als de zwartharige vrouw in haar slaap haar arm uitstrekt en zijn geslacht zoekt, dat ze, koesterend, als een zieke vogel, vasthoudt. Hij gaat heel voorzichtig verliggen,
de jongen pakt zijn tas en kust zijn moeder die de deur voor hem openhoudt; ze buigt zich voorover en schikt zijn kraag goed, kroelt

[p. 4]

door zijn stugge haar en kust hem op beide wangen. Dan holt de jongen met grote, branie-achtige sprongen de trappen af, trekt de buitendeur open en laat die met een luide bons weer achter zich dichtvallen. Hij loopt naar het midden van de stille, zonverlichte straat en wuift naar boven, naar het venster waarachter de vrouw naar hem terugzwaait. Dan begint hij te hollen, slaat een keer rechts, een keer links een hoek om, kijkt de straat in waarin hij dan is aangekomen en vertraagt meteen zijn pas. Niet ver bij de hoek vandaan is een bushalte, er staan al wat mensen zwijgend te wachten, de jongen zet zijn tas tegen de dikke metalen stang waarop het gele schild is bevestigd met erop het nummer van de bus en de globale route. Een aantal malen klimt hij in de paal en laat zich zachtjes weer omlaag zakken. Als de bus arriveert heeft hij moeite zijn in plastic gevatte abonnement uit het met een ritssluiting gesloten zakje op de linkerarm te wriemelen, daardoor stapt hij als laatste in en meteen achter hem zuchten de deuren dicht. Hij toont de kaart aan de bestuurder, maar deze is omstandig in de file achterop komend verkeer aan het invoegen en besteedt er geen aandacht aan. De jongen houdt de kaart nog even omhoog, bergt hem dan weer in zijn mouw en wringt zich tussen de grotere lijven naar achteren de bus in. Het is warm en vol, maar er wordt niet gesproken. De bovenluiken staan open, hier en daar lezen mensen staand of zittend een krant. Een uitdrukking van verrassing verschijnt op het gezicht van de jongen en hij begroet een achter in de bus staand schoolkameraadje. De jongens praten, duwen tegen elkaar, giechelen als ze daarbij tegen grote mensen opbotsen die desondanks doen alsof ze niets merken. De bus stopt nog twee keer om nieuwe passagiers in te laden, het verkeer rondom de bus verdikt zich steeds meer, af en toe staat men stil. Niemand stapt uit, het wordt steeds voller, het is warm.

Bij het naderen van de eindhalte wringen de jongens zich naar de achterste deur en gaan op de onderste tree staan zodat ze als de deur zich opent zich als het ware naar buiten kunnen laten vallen. Het gezicht van de jongen is nu zo scherp zichtbaar, alsof het te fel belicht is, de iets doorzichtige huid, de donkere, gespannen, bijna bosbes-kleurige ogen, oren halfverscholen onder het stugge haar, de lange, versluierende wimpers, zo dichtbij
dat hij even de ogen opent maar ze dan meteen weer dichtperst en beelden probeert te bestendigen van varkens in een wijde, rijen populieren, boekenkasten, een lange, rechte autoweg maar dan
is het alsof de bus zich stilzet in een omgeving die door een steeds heller wordend zonlicht wordt weggestreken, geleidelijk onzichtbaar wordt, als een muurschildering die men overspuit, zo eclipseert een belichting als van honderd zonnen langzaam de straat, de telefooncellen, de auto's, de bussen, de zich (haastende?) voetgangers, steeds verder, dan al het stationsgebouw, de bomen aan de overkant, de gebouwen daarachter. Pijn, pijn doet het, het licht wondt de pupillen, brandt de oogleden, slaat met blindheid... De bus lijkt ervoor immuun, als in een ondoordringbaar cocon neergelaten, een geluid- en lichtdichte bel, waarin de passagiers hun ochtendblad lezen en aan hun oksels de eerste zweetlucht van de dag opsnuiven. Dan springen de deuren open, het vriendje tikt de jongen op de schouder en roept wat, deze kijkt verbaasd maar begint, als hij de ander ziet weghollen, ook hard te lopen, even aarzelt hij en houdt in, hij kijkt en rent de andere jongen dan verder achterna, het verblindende niets in, struikelt over de ongelijke stenen, glijdt vooruitvallend wel twee meter door zodat zijn hoofd onherroepelijk een obstakel vormt voor het linkervoorwiel van een op dat moment van achter de lichtorkaan tevoorschijn komende, optrekkende auto. Of wat obstakel: het schedeltje splijt open, als een enorme overrijpe steenpuist, als een beurse kalebas, een met kracht tegen de grond geworpen kas tomaat, een dikke roodwitte massa zoekt zich gretig
het gebaar waarmee hij ruw de deken en het laken van zich afslaat. Hij richt zich driftig op en gaat happend naar lucht aan het voeteneind van het bed zitten. Zijn hart bonkt alsof het zijn borstkas uitelkaar wil rukken, het pompen naar zijn keel, zijn slapen, zijn vingertoppen is ruisend hoorbaar. Minutenlang blijft hij zo zitten, zijn hoofd rustend op een knie, en door zich op zijn bloedstroom te concentreren probeert hij de geaccumuleerde beelden uit zijn gedachten te verdrijven. Als dan de timmerman buiten opnieuw aanvangt luid en woordloos een volgend lied dat uit zijn radio klinkt te begeleiden gooit hij driftig het donkerblauwe gordijn opzij en het venster open, en schreeuwt in de richting van de bewegingloze, dichtbegroeide bomen ‘of het niet wat zachter kan op de vroege ochtend’.

Vanuit de andere helft van het bed verheft zich met tegen het licht toegeknepen ogen de vrouw en zij vraagt hem bezorgd wat er aan de hand is.