De Revisor. Jaargang 4

[p. 10]

[Een overwinnaar (vervolg)]

half oog naar het programma zitten te kijken. Maar al gauw dwaalt zijn blik in dezelfde richting als die van Letter.

Nog steeds is niet te zien wat er op de richtingborden in de verte staat. Door het ontbreken van de zon is Gravendeel niet instaat zich te oriënteren; bovendien kan er verderop wel een bocht in de weg zitten, waardoor zelfs op de zonnestand gefundeerde vermoedens omtrent de richting hun grond verliezen. Vrachtwagens, personenauto's, alle zijn maar heel even te zien en verdwijnen dan onder het viaduct. Na lang kijken stelt Graven deel vast dat de meeste na een draai van 270 gradenover het viaduct de zojuist verlaten weg kruisen, wat hem nog nieuwsgieriger maakt naar de namen op de borden.

Het onverstaanbare Duits gaat intussen door. Zo nu en dan wordt de gesproken tekst onderbroken door geschreven samenvattingen en statistieken. Tussen beeld en tekst kan Gravendeel soms nauwelijks verband onderscheiden. Ook daarop kan hij Letter straks wijzen. Een Duitser in hemdsmouwen is aan het knutselen in de barbecue-hoek van zijn tuin en maakt over de heg een praatje met zijn buurvrouw. Taalarmoede kan Gravendeel in de wederzijdse woordenvloed niet ontdekken. Vervolgens verschijnt er een tekst die melding maakt van het percentage Duitse ouders dat orde en netheid als belangrijkste opvoedingsideaal ziet.

In het volgende beeld spreekt één man, kennelijk een leraar, een groep volwassen vrouwen toe die in een schoollokaal zitten. De vrouwen zwijgen, de leraar oreert door. Als dit taalarme moeders zijn, dan moet deze monoloog allang over hun hoofden heen tegen de muur uiteengespat zijn. Maar geen van de vrouwen kijkt verschrikt of onzeker. Integendeel, een enkele knikt instemmend. In de geschreven samenvatting staat dan ook niets over taal of over ouderavonden, maar alleen informatie over de problemen die de school veroorzaakt in de verhouding tussen ouders en kinderen. De getoonde beelden lijken geen andere functie te hebben dan de stukjes geschreven informatie van elkaar te scheiden: plaatjes en tekst, met als enige verband de regisseur die ze na elkaar heeft gezet.

Letter zit zo nu en dan te knikken, alsof hij die regisseur is. Fransman trekt voorzichtig aan zijn sigaar en kijkt aandachtig. Gravendeel gaat ingespannen naar de structuur van het plafond zitten kijken, wat de anderen een voortreffelijke indruk moet geven van zijn kennis van het Duits. Aan het plafond valt niets bijzonders te zien, niets dat niet op elke andere plaats eveneens slaapverwekkend zou zijn.

Als Victor zich gezichten probeerde te herinneren, bleef hij altijd steken in de wetenschap dat een gezicht uit ogen, neus, mond, wangen, kin, haren en trekken bestaat, maar hij zag iets heel anders voor zich. Dacht hij aan Nellie, dan zag hij de brug over de rivier en het voetgangerstrapje met de fietsgleuf ernaast. En van Claire herinnerde hij zich het stationsgebouw met de klok. Ook toen hij onglangs de vernieuwde Moerdijkbrug zag, moest hij aan haar denken, hoe hij opeen vakantiedag een paar jaar later door heel West-Brabant gereden was om te zien of iemand in die streek gelukkig kon zijn. Het was een tocht langs populieren geworden.

Later had hij wel verhalen gelezen over mensen die verliefd waren op een stad of op een landschap. Die hadden hem wel wat gedaan. Hij had heel goed begrepen wat Gerrit Krol of Nescio bedoelden, maar het was niet hetzelfde als wat Victor ervoer. Hij was niet verliefd geweest op de brug of het station. Het gezicht op Dordrecht, de rijen populieren, rook van sigaren, hij herinnerde zich dat alleen omdat voor hem het geluk niet de vorm vaneen herkenbaar gezicht wilde aannemen.

Hij was niet op dat landschap verliefd geweest, hij was verliefd geweest op de zet wee meisjes, en op nog veel meer, in weer andere omgevingen. En al deze meisjes hadden trekken gehad, haren, wangen, mond, neus, ogen en een kin, en die vormden bij elkaar een gezicht zonder persoon, waarbij hij zich onmogelijk nog een oud of mogelijk terugkerend geluk kon voorstellen. Soms herkende hij ineen foto twee of drie meisjes van vroeger, vaak zonder op hun naam te kunnen komen. Hij zag ze ook nooit meer terug. ‘Van de mensen in mijn leven blijven alleen de plaatsen over’. Zoiets moest het zijn.

Het Duits is afgelopen. Gravendeel luistert weer.

‘Dat is nou een politieke visie,’ vindt Letter.

‘Waarom is er zoiets in Nederland niet?’

‘Ze durven niet, ze moeten allemaal de Tros achterna om geen leden te verliezen. Bij de Vara hoef je niet met een verzoek voor zo'n programma aan te komen.’

‘Vraag dan de Tros om zoiets te maken?’ stelt Gravendeel voor. De anderen kijken hem aan alsof hij vanuit een andere wereld spreekt.

‘We hebben toch nog de Nederlandse Onderwijstelevisie?’ suggereert Fransman.

‘Er is ook een landelijk media-overleg van al onze opleidingen,’ weet Letter corrigerend mee te delen.

Gravendeel zegt dat hij ook zoiets gehoord heeft, Fransman twijfelt, de zojuist teruggekeerde Van Leusden weet van niets. Die is hier, op zijn eigen instituut, duidelijk in zijn element. Als gastheer hoeft hij niets te doen dan te zorgen dat zij zich niet vervelen. Hij schenkt hen nog eens koffie in en zegt: ‘Als je die wat laat doen... Wat kunnen ze eigenlijk? Dia's inramen, een tv aanzetten, een toestel repareren twee weken nadat je erom gevraagd hebt, en een tape op een verkeerd merk overspoelen. Maar geef ze een echte filmcamera in handen en ze komen zelfs míj om advies vragen.’

‘Dat gaat ons dus nog zeeën van tijd kosten,’ stelt Gravendeel vast. ‘Moeten we alles dan zelf gaan organiseren? Opnamen op school, thuis, inde vrije tijd, rollenspelletjes ensceneren: meisje komt ver na middernacht thuis, vader maakt een geweldige scène om te laten zien wie de baas is. En na het afdraaien kunnen wij tegen onze studenten zeggen: ‘Kijk, jongens, wij hebben bedacht dat dat de rolpatronen in dit milieu zijn: wie het hardst schreeuwt, is de baas. Je krijgt dus straks in je lespraktijk te maken met kinderen die niet meer zoals jullie

[p. 11]

gevoelig zijn voor argumenten, maar alleen voor kracht. Toch is het jullie taak mondige en redelijke burgers van hen te maken.’ Moet je daarna de studenten horen... En voor zoiets zou ik zelf al mijn vrije tijd moeten geven? Nee, een brief naar de NOT, en of ze het zelf maar willen uitzoeken, dat vind ik voorlopig een prima idee. Dan komen wij na de zomervakantie wel bij elkaar om te horen wat Hilversum geantwoord heeft.’

‘Wie moet dat doen?’

‘Fransman maar; die kan dat het best.’

‘En met een officieel briefhoofd,’ vindt Van Leusden, ‘niet van je instituut, maar van ons vieren: Landelijk Overleg Neerlandici Lerarenopleidingen. LONLO, klinkt wel.’

‘Nee, maak er Fransman Gravendeel Partners, Onderwijsverschaffers van. Dat maakt indruk. Alsof wij ze nog geld te bieden hebben ook. En dat hebben we uiteindelijk: de minister betaalt ons uit de experimentenpot; dan kan zo'n briefhoofd er wel af.’ Gravendeel kijkt hen aan om reacties te peilen. Letters naam komt niet in het briefhoofd voor, stelt hij met genoegen vast. En die wil juist zo graag zijn studenten laten zien hoe slecht de wereld is en hoe het onderwijs daar verandering in kan brengen. Dan moet hij ze voorlopig nog maar laten zien hoe slecht het in Duitsland is.

Dat zijn eigen banden deze middag afgewezen zijn, interesseert hem niet meer, nu ook de plannen van Letter weer verder zijn uitgesteld.

‘Van Leusden en Gravendeel moeten maar naar Hilversum?’ hoort hij Fransman zeggen, ‘die zitten er het dichtst bij.’

De twee kandidaat-overleggers trekken tegelijkertijd hun wenkbrauwen op, als ze elkaar aankijken. Gravendeel weet nu zeker dat hun plannen voorlopig niet verwezenlijkt zullen worden. Hij staat op, voordat een volgende vergaderdatum kan worden afgesproken. Het is vijf uur.

‘Zalig Pasen,’ wenst Van Leusden hun.

‘Zal ik jou maar als hoofddocent bij ons voordragen?’

‘Maar reken er wel op dat ik dan iedere maandag een korte mis laat opdragen.’

‘Maak je toch niet druk,’ zegt Gravendeel, ‘hou je bestuur te vriend en benoem gewoon een of andere lul tot hoofddocent. Dan heeft iedereen zijn zin.’

Fransman en Letter verdwijnen in de toiletten. Van Leusden wordt door een studente naar zijn kamer geroepen. Te laat merkt Gravendeel dat hij via uitgang A het gebouw verlaat. De weg naar zijn auto wordt bemoeilijkt door grote plassen en een stevige zijwind, alsof de elementen hem weer willen herinneren aan de wankele basis waarop deze middag gerust heeft.

Het parkeerterrein afrijdend verbaast Gravendeel zich over de standvastigheid en onverstoorbaarheid van sommige mensen. Letter, Fransman, hun gedrag, hun opmerkingen, ik kan ze voorspellen. Anderen wisselen voortdurend. Ik heb geen idee wat ik aan Van Leusden heb, maar ik mag hem wel. Trouwens, wat weet ik van mezelf? De ene keer vind ik het belangrijk dat wij opeen middag als deze iets zinnigs doen, even later ervaar ik het hele gebeuren als een aardig uitstapje waar ik bovendien nog voor betaald word, een leuke gelegenheid tot dagdromen, die mij zelden meer geboden wordt sinds ik aan de andere kant van de schoolbanken sta. Scepticus en melancholicus, dat heb ik mij vanmiddag gevoeld, zonder dat de een iets met de ander te maken leek te hebben.

Inmiddels rijdt hij op de weg waar hij de hele middag op heeft zitten uitkijken. Hilversum en Amsterdam zijn de namen op het bord, die hij nu eindelijk kan ontcijferen.