De Revisor. Jaargang 3

[p. 5]

Koos Roos
Riks

De eerste keer dat ik hem verdedigde, verscheen hij ter zitting in pyjama. Dat was ook de eerste keer dat ik hem zag, want ik was veel te laat aan hem toegevoegd.

Het is niet helemaal eerlijk om te zeggen dat hij in pyjama ter zitting verscheen, misschien kan ik het beter precies uitleggen. Hij was mijn eerste strafzaak. Pro deo vanzelf. Want daar leer je het mee. Toen was het nog echt pro deo, want je kreeg er niets voor.

Uit zijn dossier bleek, dat hij verschillende veroordelingen had wegens geweldpleging, verduistering, diefstal en heling. De opgelegde straffen beliepen samen, als ik het me goed herinner, een jaar of vier, met de gebruikelijke aanloop van voorwaardelijke straffen en gecombineerde straffen, eerst van de kinderrechter later van de politierechter en de rechtbank, verder een paar strafbare feiten, die geseponeerd waren wegens gebrek aan bewijs, een enkele vrijspraak in dezelfde sfeer, kortom een man, die niet in de pas liep. Ik heb later gemerkt hoe karakteristiek die combinatie van geweldpleging, diefstal, verduistering en heling was.

Toen ik aan hem werd toegevoegd, zat hij in Veenhuizen een of andere straf uit van een vorig vergrijp.

Het feit waarvoor ik hem moest verdedigen was heling. Hij was vrijgesproken door de rechtbank. De officier van justitie was in beroep gegaan. Riks was intussen gearresteerd voor dat ouwe feit, dus had hij recht op een toevoeging, en zo kwam ik in die zaak.

Uit het psychiatrisch rapport of reclasseringsrapport, dat weet ik niet meer, bleek dat hij beschouwd werd als verminderd toerekeningsvatbaar. Dat kwam eigenlijk hierop neer, dat hij geen verweer had tegen slecht gezelschap en altijd te vinden was voor een geintje. Dat is op zichzelf niet zo erg maar als je in de verkeerde sociale laag zit loopje daarmee stuk.

Hem werd telaste gelegd schuldheling, een van de meest ongrijpbare delicten uit ons strafrecht. Het komt ongeveer hierop neer, dat een vriend van je 's avonds bij je aanbelt en zegt: Kun jij die buitenboordmotoren zolang voor mij bewaren, en dan moet je aan zijn gezicht of aan de voorwerpen of aan de tijd waarop hij aanbelt of aan je eigen straflijst de conclusie ontlenen, dat die motoren gegapt zijn. Zo ook hier. Het bewijs was inderdaad uiterst summier, typisch een geval waarin de verdachte duidelijk schuldig is, maar waarin veroordeling onrecht zou zijn.

Ik had toen nog geen ervaring, ik zei al: mijn eerste strafzaak, en ik verdedigde te vuur en te zwaard de opvatting dat Riks onschuldig was.

Op de dag van de zitting had hij een of andere maagaandoening en lag hij in Veenhuizen in de ziekenboeg of hoe ze zo iets in gevangenissen noemen. Door een administratieve vergissing hadden ze daar pas op het laatste moment gemerkt, dat hij in Amsterdam bij het Hof moest zijn en toen de arrestantenwagen uit Assen voor de deur stond hadden ze gauw twee of drie stempels gezet, hem zijn pak over zijn pyjama laten aantrekken en in de auto gestopt. Zo erg was die maagaandoening nou ook weer niet.

Het Hof nam de zaak nog weer eens door in het kalme tempo hoven eigen en men keek enigszins verschrikt op toen ik in mijn pleidooi er tegen aan ging alsof Dreyfus zelf terecht stond. Ook Riks zelf keek verrast toen hij hoorde hoe ontzettend onschuldig hij was. Achteraf denk ik, dat dit laatste meer heeft bijgedragen tot zijn veroordeling dan mijn pleidooi.

Tenminste dat hoop ik.

Een vriend van mij vertelde over zijn eerste strafzaak, dat hij iemand moest verdedigen, die aanleiding gaf tot de volgende openingszin: ‘Meneer de President, edelachtbare heren, dit is voor mijn client de 25e strafzaak en voor mij de eerste. We wilden allebei dat het andersom was.’ Maar ik denk dat ook dat gelogen was.

Een paar maanden later werd ik door Riks opgebeld. ‘Met Riks,’ zei hij. ‘Met wie?’ zei ik, want zo werkt het menselijk geheugen. Hij wou eens langs komen. Toen hij voor mij zat bleek, dat hij door een combinatie van voorwaardelijke invrijheidsstelling, gratie en aftrek van voorarrest toch eigenlijk die straf niet had uitgezeten, tenminste zo berekende hij dat.

Het wordt misschien tijd, dat ik vertel hoe hij eruit zag, tenminste Mies vindt dat dat moet.

Hij leek sprekend op Danny Kaye, maar dan met achterover gekamd haar zonder scheiding, zijn neus was iets groter, en verder had hij het kenmerkende van die lieden die niet in de sociale verzekering vallen en ook niet rijk zijn. Zijn getrokken

[p. 6]

tanden en kiezen waren niet vervangen. Als hij lachte, wat hij graag deed, dan zag je een gebit zo onderbroken als zijn leven in vrijheid.

Waar hij voor kwam was dit: Terwijl hij zat had zijn vrouw het aangelegd met een ander, een melkboer, zoals hij het noemde, uit latere ondervraging bleek het een werknemer van een melkhandelaar te zijn wiens werk bestond uit het slijten van melk en zo.

Toen Riks - onaangekondigd - na zijn invrijheidsstelling thuis kwam had hij die melkboer aangetroffen en had hem ‘in elkaar geslagen’. Ik kom daar nog op terug. Bovendien had hij de volgende dag de melkkar van die man omgekeerd. Voor een en ander zou hij wel weer moeten voorkomen maar daar zou hij zich zonder rechtshulp ook wel uitlullen, zei hij.

Hij was alvast ingetrokken bij de vrouw van die melkboer en zij had hem verteld dat ik voor haar de echtscheiding behandelde - ook pro deo - die zij tegen haar man had aangespannen omdat die het hield met de vrouw van Riks. Puur toeval.

Kortom of ik ook zijn echtscheiding wou behandelen. Nou dat was goed. Ik liet mij aan hem toevoegen zoals dat heet en begon die echtscheidingsprocedure.

Zoals ieder begrijpt legde deze voorgeschiedenis de basis voor een hechte vriendschap.

Riks had grote fantasie en levensdurf. Hij was veel te optimistisch en blijmoedig, daarom liep hij altijd tegen de lamp. Hij kon geweldig vertellen, in zeer plat Amsterdams, en als je liet merken dat je zijn verhalen mooi vond, inspireerde hem dat tot steeds mooiere beschrijvingen. Zijn eerste gevecht met die melkboer, later ook in feite nog eens herhaald, werd bij het hervertellen steeds gewelddadiger en bloediger. Het aantal vernielde meubels nam toe, de verwondingen van de melkboer namen toe, het gevecht duurde langer, ook de tegenstand van de melkboer nam toe, omdat hij zag dat de overwinning op een sterke tegenstander meer waarde had dan de afstraffing van de lafaard uit vroegere versies. Toch waren die vroegere versies zuiverder omdat hij toen echt verontwaardigd was over de ontrouw van zijn vrouw en over de verraderlijke rover, die lafhartig de vrouw inpikt van een ander die in de bak zit. Het was ook een echte afstraffing ge weest en niet een gevecht. Maar goed. Hij werd absoluut niet gehinderd door de behoefte om waarheidsgetrouw te zijn.

Afgezien van wat hij door misdrijf verwierf deed hij van alles. Sloopwerk, houthandel, verhuizen, vervoer en soms had hij een baantje.

Toen ik ging trouwen kon ik een zolderverdieping in de Pijp krijgen en ik vroeg hem of hij wou helpen die op te knappen. Dat was iets voor hem, vooral het slopen en het verhuizen. Mijn vrouw lag meteen op de goeie golflengte met zijn humor en zijn verhalen werden gewelddadiger, bloediger en kleurrijker dan ooit.

Verhuizen? Zijn broer had een auto type camion waarmee de Franse politie arrestanten vervoert. Daarmee werd verhuisd. Het trapgat was te klein voor een luie stoel van een tante uit Purmerend dus toen het trapgat ondanks beuken, stoten en vloeken niet groter wou worden, ging die stoel terug naar tante. Een eikenhouten maar antieke secretaire werd door beuken, stoten en vloeken zodanig bijgevormd, dat die er wèl door heen ging.

Slopen? We kregen een kookgelegenheid over het trapgat heen gebouwd. Een douchecel werd zodanig uitgebroken dat we bij de benedenbuurvrouw, van wie we de zolder gehuurd hadden, in de w.c. keken. Tijdens die operatie even uitrustend met koffie vertelde hij op een avond dat hij eens een verbouwing had uitgevoerd op de Nieuwe Prinsengracht. Toen hij net alles eruit gesloopt had kwamen ze vragen of hij vestigingsvergunning, bouwvergunning, sloopvergunning enzovoort had.

Nee hoezo meneer. Moet dat dan? Riks had gezegd dan hou ik er meteen mee op. Dan maken jullie het zelf maar af. Die inspecteur was het gebouw gaan bekijken. Vijf minuten later kwam hij er wat bleek weer uit omdat hij begrepen had hoe ontzaggelijk gevaarlijk dat gebouw er bij stond, ontdaan van alles wat tot beveiliging en ondersteuning diende, en had gezegd: Als je maar zorgt dat die boel binnen een week in orde is. De vrouw van die melkboer hielp ook mee. Voor haar brood deed ze huisarbeid voor een of andere textielonderneming en ze hielp ons bij het leggen van het vloerkleed, restanten van een oud vast tapijt, ook uit de familie.

Riks was in die tijd werkzaam bij een schroevenfabriek. Dat kwam weer tot uiting in het feit, dat hij over buitengewoon