De Revisor. Jaargang 2

[p. 68]

[Methodologie en mensenwerk (vervolg)]

Welke keuze men doet, is waarschijnlijk een kwestie van temperament: een meer tot het absolute geneigde geest zal eerder Verdaasdonk volgen.

Intussen is er binnen de wetenschapsfilosofie die Verdaasdonk tot uitgangspunt diende, wel het een en ander gaande. Feyerabend stelt domweg dat een nauwe opvatting van methodologie alleen maar fnuikend kan zijn voor de ontwikkeling van een vak. Nu is zijn boek, Against Method, blijkens Verdaasdonks laatste artikel gevaarlijk in handen van oningewijden (rooms-katholieke recensenten noemen dat: ‘alleen voor geestelijk volwassenen’). Ik zal daarom een passage uit een ouder artikel citeren, een passage waarin Feyerabend de door hem voorgestelde verandering van de wetenschapsfilosofie als volgt karakteriseert:

‘Such a development, far from being undesirable, changes science from a stern and demanding mistress into an attractive and yielding courtesan who tries to anticipate every wish of her lover. Of course, it is up to us to choose either a dragon or a pussy cat for our company. I do not think I need to explain my own preferences.’ (in de bundel Criticism and the Growth of Knowledge, blz. 229). Wie een meedogenloze minnares zoekt, hij volge Verdaasdonk.

Draaiboek voor een nieuwe theorie, tevens besluit

Gezien de status van de literatuurwetenschap, en alle onzekerheden, die er binnen dat vak bestaan (zie de eerste alinea, dit artikel is een eenheid), is het begrijpelijk dat er zo om de vijf jaar een Sterke Man opstaat. Het gaat dan zo: iemand verklaart dat alles wat er tot nu toe op literatuurwetenschappelijk terrein gepresteerd is voortaan als impressionistisch en voorwetenschappelijk moet worden beschouwd; hij stelt een nieuwe aanpak voor, gebaseerd op de X-theorie die in vak a bijzonder vruchtbaar is geweest; weliswaar zijn er nog niet een-twee-drie concrete resultaten van de nieuwe aanpak te verwachten, maar de suggesties zijn in ieder geval wetenschappelijk. Dan komt er iemand anders die uiteenzet dat de voorstellen (suggesties) volstrekt onuitvoerbaar zijn, of vertaald alleen maar leiden tot banaliteiten. Dat is voor de propagandisten reden het impressionisme van de oude literatuurwetenschap nog eens breed uit te meten en de nieuwe voorstellen nog luider uit te galmen. Deze echo's blijven weerklinken tot iemand er achter komt dat theorie x helemaal niet zo bijzonder vruchtbaar is geweest binnen vak a; dat integendeel de meeste onderzoekers in vak a theorie x als achterhaald beschouwen. Pas dan begint het trompetgeschal wat scheller te klinken; de stilte treedt in; inmiddels zit iemand met een rood hoofd achter een grote stapel boeken te werken aan iets heel nieuws; hij begint met aan te tonen dat de hele literatuurwetenschap tot nu toe niet meer dan puur impressionisme is geweest enz.

Geen onderzoeker lijkt zo snel bereid zich onder een als ‘wetenschappelijk’ gepresenteerd juk te bukken als de literatuurwetenschapper. Zelfs al moet hij zoals in het geval Verdaasdonk daarvoor elke mogelijkheid opgeven om iets ‘wetenschappelijks’ te zeggen over zijn eigenlijke object, de literaire tekst. Dat is een verbluffend feit. De literatuurwetenschap zou daarom m.i. een bijzonder dankbaar object zijn voor de Wissenssoziologie, de sociologie die de kennisvorming bestudeert. Misschien kan de kennissociologie ook verklaren hoe het mogelijk is dat in deze tijd van de roep om maatschappij-betrokken wetenschap, van protesten tegen vakidioterie, juist de meest steriele en ontmenselijkte vorm van literatuurtheorie wordt gepropageerd, en dat nog wel in een literair tijdschrift.