De Revisor. Jaargang 2

[p. 2]

[Nummer 4]

Gerrit Krol
Een vreemdeling in Hoogezand-Sappemeer

Bij het dorp Borger rechtdoor gereden; dan duik je zo vanaf de Hondsrug het vlakke, eindeloze veenkoloniale land in. Langs een nieuwe weg, leeg en kaal, niet helemaal recht maar ‘door een vloeiende tracering, noodzakelijk uit het oogpunt van wegveiligheid en duidelijk verschillend van de rechte kanaalweg’ - jakker ik in mijn autootje pijlsnel en zwierig over het zwarte akkerland tot, vanaf de horizon naar mij toegekomen, de bebouwde kom mij omgeeft. Stadskanaal. Kinderen steken over; de trottoirs zijn droog. Het heeft hier geregend; de vertrekkende uiteengewaaide lucht is zwart en blauw. Een man met een kar met tulpen en narcissen loopt er onderdoor. Fietsers komen mij tegemoet. Gebaarde jongens die met een plastic zak aan het stuur de nieuwe infrastructurele T.V. fabriek van Philips inrijden.

Ik sta stil, maar op het zelfde moment rij ik weer en volg, de brug over, linksaf, de lange rechte kanaalweg naar het noorden.

Gespiegeld in het blauwe water staan daar de huizen naast elkaar, het een naast het andere op een schoon, geharkt voetstuk, hekje er om heen en keurig in de verf. En terwijl ik met gematigde snelheid voortrij, denk ik, de ogen gericht op de film die aan de overzijde aan mij voorbijtrekt, dat ik nog wel 's op een zaterdagmorgen dezelfde weg te voet zal afleggen om in alle rust de kleuren van de huizen te noteren, waarbij ik speciaal de kleuren bedoel van de kozijnen + het nummer, zodat je ze later terug kunt vinden, desgewenst. Veel witte kozijnen, maar ook groen, zalmkleurig, zwavelgeel en ook zwart. Iedere bewoner heeft de kleur gekozen die hij het mooiste vindt en deelt deze, via zijn huis, aan zijn omgeving mee.

De huisjes worden schaarser. Er ligt weiland tussen. Ongeveer het laatste huisje is rood, kletsnatte baksteen, met lichtblauwe vensters. Of lichtblauw... het is de kleur van de lucht zoals die soms is op zomeravonden, als de zon al is ondergegaan en je het gevoel hebt een eind onder water te zijn. Iets chemisch of ook wel: een vrouw die haar oogleden heeft geverfd. Een bijna lichtgroene lijst. Dat huis was onbewoond.

De gewoonte van sommige mensen om hun eigen woonplaats door de ogen van een vreemde te zien is een indicatie van hun algemene tevredenheid met die woonplaats en hun functie daarin. Stelling. Maar wat ik graag zou zien, als ik Hoogezand-Sappemeer binnenrijd, is een toren, of tenminste een hoog gebouw dat vnl. de functie heeft van een symbool, bijvoorbeeld een kantoorgebouw; het mag best leeg staan, maar de plaats is er groot genoeg voor.

Je weet het niet he?

Je moet toch verder he?

Er zit een Duitse trein tussen.

Tien voor tien gaat er weer een.

Het is wel het beste hoor even op te bellen.

Ik heb d'r nummer niet, dat is het.

Als het maar een verschil van een half uur is is het niet zo erg.

Ja, als ik nou maar die zware koffer niet had, dan ging ik wel even naar de grens lopen, maar met die zware koffer kan ik niet naar de grens lopen gaan.

... dat ze me van Winschoten halen.

Ik had in Kropswolde ook wel uitstappen kund.

Het wordt er niet anders van. Een half uurtje is ook wel door te komen, daar gaat het niet om.

Ik dacht dat hij er eerder was. Mijn man heeft nog een paar treinnummers opgeschreven. Hij zegt, ik heb meer het idee dat ik inspekteur bij de spoorwegen ben, hihi...

‘Naast (...) is een tweede centrum gedacht bij het ontmoetingscentrum. Nieuw-Buinen en Musselkanaal. Het daar aanwezige motief zou aanleiding kunnen zijn tot het stichten van een stedelijke ruimte op grote schaal.’

Bij deze paal.

Grondwaterstand.

Hoe blijft het er in staan?

Is het kanaal niet lek?

Ik zie een soortgelijk kanaal, maar veel nieuwer, met beschoeiingen van aluminium. Een perfekt kanaal, waarvan de randen tussen lisdodden en boterbloemen blinken in het zonnelicht.

[p. 3]

En op de horizon verschijnt, voor het eerst sinds jaren, een schip.

De bebouwde kom van Hoogezand-Sappemeer is een lange landingsbaan, zoals je op Schiphol ziet, maar dan met kegelvormige bloembakken versierd. Even verderop begint het oude Winschoterdiep waar kustvaarders op het droge staan of een binnenschip met geraniums achter de kleine raampjes (het roefje), compleet met de mensen er nog in, op het droge getrokken ter reparatie. Of de kiel ervan, tussen hoogopgaande vlier, brandnetels en wilgeroosjes.

Daarachter de stokerij van Van Calcar en dáárachter lange, nieuwe werkplaatsen en een pasgeschoren grasveld met twee wapperende Nederlandse vlaggen over een carré van auto's. Een laag, wit, glanzend kantoor is mijn bestemming.

Het is soms net alsof je op een weiland ligt, hoog boven de wereld. Op je rug achterover, de handen gevouwen in je nek, ‘verdronken tussen de bloemen’ die je, desgewenst, nadat je je op je zij hebt gerold, kunt determineren en met name noemen enz. Alles om je heen is je vertrouwd, je trekt grassprietjes uit elkaar, je neuriet een liedje, maar waar dit weiland thuishoort weet je niet.

Ik bedoel: mijn werk. Geen idee waarom ik na al deze jaren nu juist dit doe en niet iets anders. Wat ik daarmee suggereren wil is dat dit mij ook niets schelen kan dat ik het niet weet. Werk is zoiets als een straat waarin je woont. 't Had ook goed een andere straat kunnen zijn. Als je er maar met plezier woont, dan is het niet nodig er een probleem van te maken. Ik zeg dit om aannemelijk te maken dat als je een probleem zoekt dat je dat moet doen op een gebied waar je iets te vertellen hebt: jezelf. Degene voor wie dit samenvalt met zijn werk zal ook wel weten waarom hij dat werk heeft uitgekozen, maar degene voor wie werk iets anders is dan hijzelf moet dat werk beschouwen als een huis waarin hij een onderdak heeft, en al vinden sommige mensen dat het meer een weiland is dus, - het gemeenschappelijke kenmerk ervan is dat het, in principe, niet zo snel verandert (niet elke dag anders is).

Ik zie al een hele tijd een witte zwaan voor me, of:

Ik zie al een hele tijd een driehoek voor me, van water waarop een witte zwaan heen en weer drijft. Dat het een driehoek is komt omdat ik op een brug sta van een kanaal waarvan het eindpunt op de horizon ligt. In het water dat glad is schijnt de zon, een bleek zonnetje dat elk ogenblik verdwijnen kan en die zwaan is er niet.

Roergebied.

Een propje papier dat, zonder enige diepgang, als een windvaantje heen en weer drijft.

Toelichting Struktuurschets Oost-Groningen (Water- en wegverkeer).

‘Het bedrijfsleven in de provincie Groningen vertoont een vrij sterke differentiatie. Wat de diversificatie-index op basis van productiewaarde betreft neemt Groningen van de 11 provincies de vijfde plaats in. Blijkens de regionale berekeningen van het Centraal Bureau voor Statistiek van dit jaar zijn de voedings-, genotmiddelen- en papiernijverheid in de gehele provincie relatief sterk vertegenwoordigd.

Verschillende in het Noorden des lands en in Oost-Groningen gesignaleerde verschijnselen hangen samen met een maatschappij- en ondernemingsstruktuur zoals die in het verleden zijn gegroeid in Nederland, resp. West-Europa.

Vanzelfsprekend is met de hier geschetste doelstelling niet het laatste woord gezegd (het arbeidsbeleid). Het betreft hier immers een ontwikkelingsschets van het gehele gebied waarin alleen hoofdlijnen kunnen worden getrokken.

Tenslotte nog het volgende...’

‘Om de benodigde 4000 à 5000 stuwende arbeidsplaatsen te realiseren in de periode tot 1975.’

‘Doorbreken van het isolement. Snelle verbinding ter verhoging van de mobiliteit (intern en extern).’

Voor een stoplicht in slaap gevallen.

Op weg naar huis, een pomp waar ik nooit getankt had, hoewel het erg leuk was daar. Een ruim, met gekleurde autobanden afgebakend erf. Rijen driehoekige vlaggetjes in de lucht en daarachter een laag, van dennestammetjes opgetrokken restaurant. Een plezierig gevoel: alsof ik weer in Amerika was. Terwijl mijn auto volliep, maakte ik een praatje met het meisje en complimenteerde haar met de omgeving. Ze streek een lok voor d'r ogen weg, glimlachte nogal innemend en zei dat het ‘inderdaad een hele kermis’ was.

Midpoint of line. See MIDPOINT. Math. Dictionary page 223. Straight line. A curve such that if any part of it is placed so as to have two points in common with any other part, it will lie along the other part (234). Iemand kan volgens een rechte lijn lopen (rechtstreeks).

Ja, het valt gewoon erg mee. Je kijkt er eerst erg van op.

Nou ja. Hij moet gewoon kalm aan doen he.

Ja hoor, natuurlijk.

Ja hoor, uiteraard.

Dat kan altijd.

‘Het oude kanaal verloor zijn funktie als scheepvaartkanaal. De afwatering ging gepaard met stank. Het wegverkeer onder-

[p. 4]

vond veel hinder van te weinig bruggen. Dit leidde uiteindelijk tot de demping van het kanaal.’

‘Wat zijn de kenmerken van dit denken, hoe wordt gereageerd op maatschappelijke ontwikkelingen? In principe wordt uitgegaan van de stelregel dat conflicten geminimaliseerd dienen te worden.

In het uiteindelijke plan zijn te aksepteren: kompleksiteit, dubbelzinnigheid en tegenstrijdigheid.

Dit zijn allemaal begrippen die niet geaksepteerd worden in een geanalyseerd probleem.’

De wetenschap dat je, maatschappelijk of sociaaleconomisch, met wat je zegt geen gewicht in de schaal legt, als je daar maar goed van doordrongen bent.

Zoals ik hier soms een hele dag achter mijn keyboard tekst zit in te typen. Op zichzelf stelt het niets voor, wat ik doe, maar volgens een bepaald systeem gaat het gewoon door, misschien is dat het wel wat mij gelukkig maakt. Net als kikkers in een sloot. Eentje begint.

‘Kwaak.’

Een eenzaam geluid. Een minuut later weer, dezelfde. Dan komt er een tweede bij, en een derde en na een tijdje kwaakt de hele sloot.

‘Plaats van 33.000 inwoners, gelegen aan de Groene Kustweg, die Scandinavië en Noordwest-Duitsland met alle delen van Nederland en Europa verbindt. Op 15 km van de stad Groningen!

Hoe breder en smaller de weg, des te langzamer rij je, vanwege de mogelijke controle. Is dat de reden dat ik vaak over de binnenwegen ga? Ik ga ook wel 's over Oudemolen en Zeegse. Zet ik daar mijn auto neer en eet, aan de rand van een heideveld gezeten, mijn brood op, dus haast heb ik niet.

Een half uur later het parkeerterrein opgedraaid. Tussen de auto's en de regenplassen van die kwikstaartjes die telkens weer proberen een nestje te beginnen onderop de as van een auto, maar altijd weer rijden ze te gauw weg.

Huizen staan loodrecht op de aarde.

Het ogenblik dat twee auto's naast elkaar rijden.

Een boom, door de wind gebogen, kan elk ogenblik terugveren.

De kans dat bij deze bushalte mensen staan is (niet) groot.

‘... de oude kanaalweg zijn oorspronkelijke erffunctie terugkrijgen, wat herbeplanting van de kanaalberm en trottoirversmalling mogelijk zal maken.’

‘De voorgestelde spoorlijn wordt structurerend voor de bebouwing. De stopplaatsen worden concentratiecentra voor de uitbreiding van het woonareaal en de voorzieningen.’

‘De landschapsverbetering zou kunnen bestaan uit het aanplanten van windschermen loodrecht op het hoofdkanalenstelsel, parallel aan de zgn. wijken, enkele grote bosaanplanten in de bestaande kavelstructuur (als stadspark) en een boombeplanting daar waar in de toekomst woonconcentraties te verwachten zijn d.w.z. binnen het bereik van een tegen die tijd te stichten halteplaats.’

Ik vind het zo'n geklieder, hihi...

Hm?

Ik vind het zo'n geklieder, hihi...

Bij Foxhol uitgestapt, een andere keer, loop ik de ingang van de W.A. Scholtens Puddingfabriek voorbij. Een meisje in spijkerbroek en citroengele beha maait het gras in de bermen. Er waggelt een stelletje eenden voorbij. We roepen elkaar goeiedag toe.

Bij het Winschoterdiep op de brug, heb ik een prachtig uitzicht op al die scheepswerven daar. Door de aktiviteiten op de Noordzee hebben ze het drukker dan ooit. De schepen in aanbouw, daarvan staan de geelgeroeste stukken rechtop als plakken cake in het weiland. Verderop de werkplaatsen van Trelleborg (autobanden) en de suikerwerkenfabriek van Hoepman; dit alles nog eens weerspiegeld in het vlakke water.

In de verte een blauwe tanker; zo te zien met de boeg hoger dan de horizon. Je moet trouwens dan 's in de stad Groningen zelf kijken, dan kun je zien hoe daar midden in het plantsoen tussen de wuivende bomen de tankers liggen; daarheen zal hij wel op weg zijn.

‘De industrie van Hoogezand-Sappemeer wordt in de eerste plaats gekenmerkt door een gezonde onderbouw.’

Ik blijf een tijdje rondhangen bij de scheepswerf ‘Vooruit’, om te zien hoe die huizenhoge wafels lijken het wel (of doormidden gezaagde gehoorgangen) naar elkaar toegeschoven worden... En zoetjesaan loop ik naar het station.

Om 14.15 stap ik weer op de trein. De roodbruine diesel heeft zich, luid brommend, nog niet in beweging gezet of mijn kaartje wordt al gecontroleerd. De enige passagier ben ik. Ik zit aan het raam. De diesel snort langs de sloten. De waterlelies bloeien en sommige bladeren zijn omgeklapt door de wind. Op de horizon de kerktoren van het dorp Haren.

Aloude, grazige weiden draaien aan mijn oog voorbij; evenwijdig aan elkaar liggen daarin verzonken de zwartbonte koeien, klaar om geschilderd te worden.

[p. 5]

Wat voor werk heb ik gedaan vandaag? Ik ben gewoon daarover zo te zwijgen (het zwijgen er toe te doen) dat ik niet zomaar, onvoorbereid, een twee drie weet wat ik hierop zeggen moet.

Misschien kan ik het 't beste uitleggen dmv. het beeld van een stuk vitrage dat je ophangt - horizontaal en kletsnat. Alle mazen zijn gesloten door een vliesje water. Prima. Ik heb niets te doen. Ik moet er alleen voor zorgen dat dit zo blijft. Maar de tijd verstrijkt en je ziet het gauw genoeg, maar altijd te laat: dat er gaten vallen. Wat je dan moet doen is, met een bepaald fijn instrument, laten we maar zeggen, zorgen dat er weer water in de vierkanten hangt. Nathouden, dat is wat ik als functionaris de hele dag doe. En dat gebeurt natuurlijk automatisch. En afgezien daarvan dat ik ervoor zorg dát het automatisch gebeurt, heb ik dus niets te doen.

Wat die met een watervlies gevulde vierkanten betekenen, daarover lopen de meningen uiteen. Ik zie er graag het geheugen van een groep mensen in, een collectief geheugen dus, wat iets anders is dan de geheugens van al die mensen afzonderlijk bij elkaar. Dat geen van deze mensen weet wat ik in hun midden aan het uitvoeren ben, bewijst dat wel.

N.B. In het jaar 2000 dat dus steeds dichterbij komt, is het zo gesteld met de bedrijven dat ze geen mensen meer willen (te duur), alleen nog maar machines, terwijl de mensen de bedrijven niet meer willen, vanwege dezelfde machines. Op die manier heeft de automatisering de eeuwenoude strijd tussen werkgever en werknemer opgelost door ze te scheiden.

Bij dat meisje getankt, maar helaas, de man die mij hielp vertelde dat ze vertrokken was. De vlaggetjes had hij ook al weggehaald.

Probleemgebied / Urbanisatiepatronen / Belangrijk is ook de verkeersmogelijkheid te water / Samenwerking en Openheid / doorstroming / INDUSTRIALISATIE / Taakstelling / Frequent snelverkeer om de buitenlandse concurrentie het hoofd te kunnen bieden / tennisbanen / forse maatregelen / zwaartepunt / snelle, frequente busdiensten Als men maar wil! Als de ouders in Oostelijk Groningen maar inzien, dat aan hun kinderen andere eisen moeten worden gesteld.

De gestelde uitdaging ligt niet in de laatste plaats bij de bevolking zelf.

hoofdvervoersassen / toekomst

In een latere fase op dezelfde wijze de spoorwegverbinding tussen Oostelijk Groningen en Delfzijl-Eemshaven tot stand komt.

frequent snelvervoer / in het beeld van Europa / Duidelijke doeleinden / Samenbundeling / Is die toekomst er eigenlijk wel?

Ja. Als ik achter mijn bureau zit en, vooral 's winters, wanneer het al bijna donker is, in de verte die zeeën van licht zie, in oranje natrium gezette kunstijsbanen of verkeerspleinen of wát je er ook in zien wilt... doodstille, verlichte vlakten in de sneeuw, waar gas geproduceerd wordt en al die andere automatische, mensenloze constructies die in dit land staan opgesteld: zo schitterend en volledig, werkelijk, dat er mensen zijn die dit niet verdragen en uit pure schaamte deze plaatsen willen bedekken door er bomen voor te plaatsen, wat ze ook met die transportleidingen doen (waar die boven de grond komen). Het is niet toevallig dat die altijd - dwz. van nature - zilver worden geverfd. Net vissen zijn het dan; liggen ze te schitteren in de zon. Linealen van licht. Midden in de weilanden.

Marie, mijn vrouw, vindt wat ik doe ‘technisch’ en ‘onpersoonlijk’. Voor haar zijn dat synoniemen. Ik noem het ‘geest’. Zij houdt meer van de bossen en de hei, de ‘natuur’, maar dat is nou iets wat ík onpersoonlijk vind.

Ik hou ook wel van de natuur, maar wat ik daarin graag zie is: inbreuk op die natuur, wat ook weer natuur is op zijn beurt: ravijnen, bosbranden, of die joyeuze reclameborden langs de weg als je een Amerikaanse stad binnenrijdt.

Misschien zullen ze dat nog wel 's doen, zodat je, als vreemdeling, weet waar je bent, en niet overal struiken laten groeien.

Je hebt in dit landschap een aantal hoge dijken waarover - na gezamenlijke krachtsinspanning en talloze offers van de plaatselijke bevolking - nog treinen gelopen hebben, maar dat heeft niet lang geduurd. (De dertiger jaren.) De rails zijn allang verdwenen en ook de bruggen die meer een obstakel waren dan een verbinding zijn allang weer afgebroken. Alleen de stationnetjes staan er nog.

‘Het godvergeten gebied van het strokartonterritoir. Stinkende kanalen, wijd en vlak land waarin de grote sombere bouwwerken van de fabrieken de vele arbeidershuisjes nog treuriger maken dan ze al waren.’

Als je in Sappemeer-Oost op de trein staat te wachten, dan sta je tamelijk hoog. Er ligt, binnen het glazen stationshokje, nog een krant te koop. In de veranda van het café aan de overkant zit, met het ene been over het andere geslagen, de eigenaar een van zijn eigen pilsjes te drinken.

Je loopt met je diplomaten tasje over het fijne grint van het perron heen en weer. Het werk zit er weer op, voor vandaag. Je groet een meisje en zij groet jou terug. Wie is dat meisje? Dat is het koffiemeisje dat jou vandaag 3 × een kop koffie heeft ingeschonken dat je 3 ×, de blik gericht op de schema's vóór je op het bureau, gedachtenloos hebt opgedronken.

PROEF MIJ

De auto's op de weg zijn gestopt. De bomen zijn neer. In de verte komt de trein al aanzetten. De spoorwegman trekt uit alle macht een sein omhoog en wacht.