De Revisor. Jaargang 2

[p. 32]

Rob Delvigne
Hermans als interviewer

In 1962 begon de VPRO met een nieuwe tv-rubriek ‘Boeken aan het woord’. Van de redactie maakte W.F. Hermans deel uit. De interviewers van Gard Sivik vroegen hem later: ‘Had u een speciale reden om aan de televisie te gaan meewerken? Hermans: Ik vond dat er in Nederland te veel zinledig gelul op het scherm komt en wou zelf wel eens proberen om het beter te doen. Er komt natuurlijk bij, dat ik een haat heb tegen de Nederlandse official. Een grote haat.’ Zo'n official was H. van Kuilenburg, directeur van de Arbeiderspers en daardoor een invloedrijk persoon binnen de PvdA. Hij werd door Hermans geïnterviewd voor het programma van 7 november 1962. Eerst kwam de schrijver J.J. Klant aan het woord over de Grote Vier Omnibus die de Arbeiderspers zojuist had uitgebracht. Hij liet niet veel heel van de romans van Coolen, Corsari, Fabricius en Mens. De daaropvolgende discussie tussen Hermans en Van Kuilenburg is hierachter weergegeven.

De volgende dag stonden de kranten bol van verontwaardiging over deze uitzending. De algemene teneur was dat Van Kuilenburg ‘slechts aanwezig was om zich door W.F. Hermans op hinderlijke wijze het woord te laten ontnemen’ (De Tijd). ‘Het Vrije Volk wordt kletsnat van tranen huis aan huis bezorgd’ schreef Hermans in ‘Uitgever Huilenburg’ (Podium dec. 1962). Die krant, een uitgave van de Arbeiderspers, gaf op de voorpagina een bloemlezing uit de binnengekomen reacties van boze kijkers zoals de VPRO-vrouwen uit Stellendam, die Van Kuilenburg hun adhesie betuigden.

Het hoofd van de VPRO-tv, ds Van Nieuwenhuyzen, gaf een verklaring uit waarin hij stelde: ‘Onze rubriek “Boeken aan het woord” heeft tot bedoeling om door uitzendingen van controversiële aard de kijkers te prikkelen tot stellingname inzake bepaalde boeken’. Maar de kijkers namen ook stelling inzake de verantwoordelijke omroep: de VPRO kreeg 700 brieven en verloor 300 leden. Verder deelde de directeur mee ‘dat geruime tijd voor de opname van dit programma aan de heer Van Kuilenburg het ontwerp-draaiboek is voorgelegd, met alle vragen die hem zouden worden gesteld, en voorts dat voor de opname tussen beide heren een voorbespreking heeft plaatsgehad van ongeveer anderhalf uur en dat na de opname van de heer Van Kuilenburg toestemming is verkregen tot uitzending’ (Het Parool 9 nov. 1962). Die voorbespreking in het Bussumse café De Rozeboom vond Van Kuilenburg maar een oppervlakkig gesprek. ‘Hermans maakte een hele aanminnige indruk, zodat ik, die nogal gauw iemand vertrouw, hem alles begon te vertellen over de AP-Omnibus, waar het gesprek over zou gaan: hoe ik zelf de boeken daarvoor uitzocht, hoe ik twee maal per jaar de bezorgers [van Het Vrije Volk die tegelijk colporteurs voor de Arbeiderspers waren van de Arbo-reeks en de jaarlijkse omnibus] bij elkaar haalde en ze bij die bijeenkomsten uit de boeken liet voorlezen door m'n vrind Jan Lemaire. Nou, dat vond-ie erg mooi en erg interessant, zei hij. Maar toen om vier uur eenmaal de camera werd aangezet bleek, dat hij me al die tijd gewoon had zitten uithoren. Hij ging als een tram over me heen’ (Martin van Amerongen. Tien krullen op een kale kop. Baarn 1975 p. 91. ‘Ik heb op een zeker moment op het punt gestaan uit het beeld te stappen en achteraf heb ik er spijt van het niet te hebben gedaan’ (Alg. Dagblad 8 nov. 1962). Van Kuilenburg ontkende dat de opname van de discussie hem ter goedkeuring was voorgelegd. ‘Integendeel, ik heb onmiddellijk na de opname (...) bij de verantwoordelijke mensen van de VPRO protest aangetekend tegen het feit, dat mij verhoudingsgewijs veel te weinig tijd was toegemeten’ (Het Vrije Volk 8 nov. 1962). Ook Hermans was niet tevreden: ‘Ik dacht, (...) dit is het meest onnozele gesprek dat ik ooit van mijn leven gehad heb. (...) Ik vond het na afloop van de opname zelf al een soort Schönheitsfehler dat ik die Van Kuilenburg onderbreken moest. Maar het mocht niet meer dan 20 minuten duren en ik merkte, dat de man probeerde (...) zo lang mogelijk aan het woord (te) blijven’ (Gard Sivik sept.-okt. 1963). In het rapport dat de VPRO over dit programma maakte, staat dat Hermans in totaal 559 sec. sprak en Van Kuilenburg 571 sec.; de bijdrage van Klant duurde ook zo'n 9 minuten. Hermans interrumpeerde 10 maal waarvan 3 maal abrupt, Van Kuilenburg onderbrak 9 keer.

‘Kort na de opname gingen de gesprekspartners uit elkaar, gaven elkaar een hand met de woorden: Sans rancune’ schrijft het Alg. Handelsblad van 22 nov. '62, dat ook weet te melden dat na de uitzending Van Kuilenburg Hermans opbelde ‘om nog eens over het programma te praten. “Bij die gelegenheid stelde Van Kuilenburg voor dat wij elkaar maar moesten tutoyeren, maar daar had ik geen zin in”, aldus Hermans, die na drie kwartier een einde aan het gesprek maakte. De volgende dag belde

[p. 33]

Hermans Van Kuilenburg op, maar ook dit gesprek bracht geen toenadering’. De VPRO bood Van Kuilenburg extra zendtijd aan maar, aldus Van Kuilenburg: ‘Ik heb er geen behoefte aan andermaal voor de VPRO op te treden en mijn standpunt toe te lichten. Met een gerust hart verlaat ik me op de indruk die de uitzending op de kijkers heeft gemaakt’ (Het Vrije Volk 8 nov. 1962). Zo gerust was hij vóór de uitzending niet. Toen vreesde hij zakelijk nadeel van dit interview voor zijn uitgeverij en hij zorgde ervoor dat na de uitzending paginagrote advertenties voor de Omnibus verschenen in Het Vrije Volk en Vrij Nederland. Hermans schreef in Podium een parodie op deze advertentie, waarin hij een nieuw omnibus aanprees, ‘Uitgever Huilenburg’. Hij wilde laten zien dat Van Kuilenburg ‘de schrijvers, de lezers en de boekhandelaren lekker tuk heeft’; de schrijvers door hen slechts 5% royalty te betalen, de boekhandelaren door het grootste deel van de oplage via de bezorgers van Het Vrije Volk te slijten, en de lezers door op hun medelijden met de bezorger te spelen die 80 cent per verkocht exemplaar kon verdienen. Hermans kreeg de indruk dat de uitgever het socialistische publiciteitsapparaat tegen hem had gemobiliseerd. ‘De hele linkse pers (...) viel mij op het lijf, verdraaide mijn woorden, trok tegen een schrijver partij voor een a-culturele partijbons die in auto met chauffeur rondrijdt’ (Hollands Maandblad 16 jan. 1963). De eerste die Hermans bijviel, was Henk van der Meyden in De Telegraaf van 20 nov. 1962, onder de kop ‘Onze brave tv-programma's moeten veel harder worden’. Het Alg. Handelsblad en De Volkskrant volgden; Cees Nooteboom voorzag wat het gevolg van de opschudding zou zijn ‘Babbelen, kringen en forummen was het, en babbelen, kringen en forummen zal het blijven’ (De Volkskrant 24 nov. 1962).

Begin maart meldde de VPRO dat Hermans als redacteur van ‘Boeken aan het woord’ was afgetreden. ‘Hij heeft dit gedaan uit “eigen vrije wil”, nadat onenigheid was ontstaan tussen de redactieleden Gerrit Borgers en Jaap Oversteegen enerzijds en de heer Hermans anderzijds’ (De Tijd 8 maart 1963).

Enige maanden later nam H. van Kuilenburg afscheid van de Arbeiderspers op 65-jarige leeftijd.

J.J. Klant is er om te bewijzen dat het niet alleen Hermans' tegenstanders altijd beter gaat (Mandarijnen op zwavelzuur p. 228); hij werd in 1974 hoogleraar in de economie.

Boeken aan het woord

Hermans: Zeer gewaardeerde toeschouwers. Ik heb het genoegen hier aan een klein tafeltje te zitten met de directeur van een gróte uitgeverij, dat is de heer Van Kuilenburg. De heer Van Kuilenburg is directeur van de Arbeiderspers, zoals ik u zei een gróte uitgeverij, die gróte boeken uitgeeft. Hier ziet u zo'n gróót boek. Dit is niet het eerste gróte boek, dat deze uitgeverij uitgeeft, maar al het tiende. Meneer Van Kuilenburg, hoe denkt u zelf over deze uitgave?

Van Kuilenburg: Nou, meneer Hermans, ik vind het een uitstekende uitgave, en alle vier de werken van de u bekende auteurs die wij hebben opgenomen, vind ik voortreffelijk.

H: Wij hebben de scherpzinnige criticus J.J. Klant bereid gevonden om ook zijn oordeel eens te geven over dit dikke boek. Het is niet alleen het tiende, maar het is ook aangekondigd als ‘nog dikker’. Ik stel de heer Van Kuilenburg voor om samen even aan te horen wat de criticus J.J. Klant over dit boek heeft te zeggen.

VK: Geen enkel bezwaar, meneer Hermans.

[p. 34]

[Van Kuilenburg had erin toegestemd om pas tijdens de opname de gefilmde bespreking van Klant te bekijken ‘terwille van de spontaneïteit van het programma’ (De Tijd 8 nov. 1962). Bij de uitzending werden in de bespreking van Klant close-ups van Van Kuilenburg ingelast, met wisselende mimiek kijkend naar de monitor waarop het filmpje werd vertoond. Klant zat achter een tafel die volgestapeld was met exemplaren van de Omnibus. Hij noemde het boerenbedrog om van de ‘Grote Vier’ te spreken. Want groot waren ze niet, tenzij in de beheersing van de onvoltooid tegenwoordige tijd, de Ot-en-Sienvervoeging. Klant citeerde o.a. uit Peelwerkers van Antoon Coolen: ‘- Moeder, waar is mijn monika? [op het scherm verscheen de tekst: monika = harmonika.]

Leenke komt helpen zoeken. Zij vinden de monika (idem). Dan gaat Frans aan de tafel zitten. Hij legt het een been over het ander. Hij heeft zijn pijp in de mond. Hij neemt ze er evekes uit, om te proeven uit een van de fleskes. Dan trekt hij de monika (idem) open en het vol geluid, de akkoorden, die leven daar inwendig.’

Na geconstateerd te hebben dat alle vier auteurs niet kunnen vertellen, besloot Klant met de vraag: ‘Waarom noemt hun uitgever hen de ‘Grote Vier’?]

Hermans: Nou, meneer Van Kuilenburg, u heeft het gehoord hè? Wat denkt u wel van deze kritiek? Bent u het ermee eens?

Van Kuilenburg: Ik zou zo zeggen, meneer Hermans, ik kan het er voorlopig mee doen hè? En ik wil wel zeggen, ik heb veel kritieken gelezen in mijn leven, maar om een beroemd woord uit onze arbeidersbeweging te gebruiken, zo zout heb ik het nog nooit op de viool horen blazen. Ik erken natuurlijk de waarde van een letterkundige kritiek. Die gaat uit van bepaalde normen, en ik vind dat een goed ding voor de Nederlandse letterkunde. Maar het is natuurlijk niet zo, dat een letterkundige kritiek, en ook die van meneer Klant dus niet, dat die voor mij en voor vele anderen een soort literair decreet is van literaire kerkvaders, waar ík nederig mijn hoofd voor moet buigen.

H: Nee, dus met andere woorden: volgens Klant is de literaire waarde van dit boek nul, volgens u is het een boek van grote literaire waarde. U staat volledig voor die titel: de Grote Vier?

VK: Ik sta volledig voor de Grote Vier, en ik hoop de gelegenheid te hebben dit aan te tonen. Maar...

H: Maar zou ik u dan eerst nog een vraag mogen stellen?

VK: Jazeker.

H: Dit boek, deze omnibus, wordt verspreid in een eerste oplage van niet minder dan 204.000 exemplaren. Het wordt verspreid door de Arbeiderspers. Nu meen ik me van vroeger te herinneren, dat de sociaal-democraten, de arbeiderspartij, de arbeiderspers, dat die iets deed, en ook inderdaad vroeger gedaan heeft, om werkelijk waardevolle literatuur, cultuur te brengen onder de arbeiders.

VK: En dat doen wij ook...

H: Vindt u nu een verhaal als dit [Johan Fabricius' Venetiaans avontuur] geschikt om op grote schaal onder arbeiders te worden verspreid, een verhaal waarvan de hoofdpersoon is een jonge man op een kantoor. Hij is mede-redacteur van een revolutionair weekblaadje. Dat bevalt zijn baas niet. Zijn baas zegt tegen hem: ‘Houd eens op met die flauwekul. Ik geef je een week vakantie, maar je moet ophouden met die flauwekul’. Die jongeman gaat naar zijn vrienden, laat zijn vrienden van het revolutionaire weekblaadje in de steek, leent 300 shilling van de vriendin van één van zijn vrienden, gaat een week op vakantie naar Venetië met geen enkel ander doel dan om een miljonairsdochter aan de haak te slaan. In de eerste 24 uur lukt hem dat. Vindt u dat nu een stichtelijk verhaal, vindt u dat nu een waardevol verhaal voor uw publiek?

VK: Jazeker, want als u zegt, vindt u dat een stichtelijk verhaal... Ik geloof dat het boek dat u thans bespreekt, uit het leven gegrepen is en het leven geeft zoals het is en ook zoals zovele jonge mensen dagdromen.

H: Ja, kijkt u eens, de honderdduizend is ook uit het leven gegrepen...

VK: Daarom spelen zoveel mensen in de loterij.

H: ...maar dat is maar één keer per jaar. Vindt u dus dat de cultuur die uw uitgeverij brengt, eigenlijk iets dergelijks is als de illusies die een loterij de mensen verschaft?

VK: U bespreekt natuurlijk op dit ogenblik één uitgave van de 120, 130 uitgaven die bij ons in de loop van een jaar verschijnen. Onze Arbo-serie bijv., die per jaar in totaal met zo'n 450.000 boeken uitkomt, daar maken we grote reclame voor. Onze jeugdserie, waar o.a. Annie M.G. Schmidt in verschijnt en Wim Hora Adema en nog vele anderen, daar maken wij grote reclame voor.

H: Maar ik meen dat u ook een uitgave heeft, die ik persoonlijk wel één van de meest sympathieke series vind die u uitgeeft, nl. De Boekvink. Dat zijn kleine, goedkope boekjes, maar ik meen gehoord te hebben dat die boekjes maar opgelegd worden in een oplage van 500 exemplaren. Dat is heel iets anders dus dan deze meer dan 200.000 exemplaren van zo'n omnibus van twijfelachtige waarde.

VK: Ja, dat is inderdaad zo. Kijk eens, een oplaag van elk boek wordt afgestemd op de belangstelling van het publiek.

H: Maar vindt u, als u er zo over denkt, dat dan de Arbeiderspers eigenlijk een essentieel verschil nog heeft met een willekeurige, commerciële uitgeverij, die alleen met winstoogmerken wordt gedreven?

VK: Een essentieel verschil, en een principieel verschil zelfs, omdat bij ons het uitgangspunt is: te brengen het goede boek onder een zo groot mogelijke groep van lezers in ons land, waarbij wij uitgaan van het onbetwistbare feit, dat blijkens de onderzoekingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek in 1960 26% van het Nederlandse volk nog geen enkel boek kocht. Dat zijn de zgn. boekenheidenen. En het is naar mijn overtuiging zo dat de Omnibus die wij thans uitgeven, en die wij de Grote Vier noemen en die wij de Grote Vier blíjven noemen zonder, zoals de heer Klant dat zegt, ons aan boerenbedrog schuldig te maken - ik verwijs naar de recensie die de heer C.J. Kelk heeft

[p. 35]

geschreven in De Groene, daar zegt hij zeer duidelijk: ‘De titel Grote Vier doet ogenschijnlijk amusant aan, maar de intelligente lezer heeft onmiddellijk in de gaten, dat de uitgever daarmee bedoelt te zeggen: de meest gelezen, de meest verkochte auteurs’, die de heer Kelk noemt de beste vertellers. En het spijt mij...

H: Maar het gaat om auteurs die toch al het meest verkocht worden. Want dat is inderdaad een punt. Kijk, al deze auteurs die in dit boek staan, zijn eigenlijk ook al in geweldig grote aantallen verkocht door gewone commerciële uitgeverijen, uitgeverijen dus die met geen enkel ideëel doelmerk werken. U zegt nu tegen mij: de Arbeiderspers werkt wel met een ideëel doelmerk.

VK: Ik zou deze vraag met een wedervraag willen beantwoorden. Als wij ons richten tot de grote massa van het volk, en dat doen met succes; als wij op het ogenblik via spaarfondsen - wij hebben op het ogenblik 151.000 Nederlandse gezinnen, die sparen om het goede boek te kopen - en als wij op deze wijze of op andere wijze, zonder de uitgaven van onze uitgeverij die in de boekhandel verkocht worden, een miljoen boeken brengen, dan hou ik rekening met het bevattingsvermogen van de mensen, omdat ik ze het lezen wil animeren. En ik zou u willen vragen: toen u op de lagere school kwam of op de bewaarschool, toen hebben ze u toch ook niet direct gezegd: ‘meneer Hermans’ - ze zullen u misschien bij uw voornaam genoemd hebben, maar - ‘schrijft u eens even het woord abracadabra op’. Toen is u begonnen met aap, noot, mies...

H: Ja.

VK: ...en al lerende is u verder gegaan. En dat willen wij nu juist met deze Omnibus zeer nadrukkelijk bereiken. Daarom is hij ook zo veelzijdig samengesteld, want wij laten er onderzoekingen naar doen...

H: Mag ik u even interrumperen, want de tijd loopt een beetje ten einde. En ik heb nog een heel belangrijke vraag voor u, en dat is deze. In Zweden, zoals u weet een land waar de sociaal-democratische partij zeer machtig is, daar doen deze sociaal-democraten ook ontzettend veel voor de cultuur. Ze doen het o.a. door een boekenloterij, waarvan de opbrengst gedeeltelijk

Portret van Hermans: Alphons Freymuth, 1968-1970

[p. 36]

ten goede komt aan de schrijvers. Die schrijvers krijgen daaruit prijzen zo in de grootte van 20.000 gulden. Verder overweegt de Zweedse regering om voor schrijvers - dat zijn dus niet schrijvers van veel verkochte boeken, maar schrijvers die moeilijke boeken maken die echt tot de cultuur bijdragen - om voor deze mensen een schrijversloon te gaan instellen, een geregelde staatstoelage dus. Is het u misschien bekend of de Nederlandse sociaal-democraten ook dergelijke plannen hebben? Ik weet dat de sociaal-democratie in Nederland niet zo machtig is als in Zweden, maar mocht het ooit eens zover komen...

VK: Nou, meneer Hermans, ik ben inderdaad op de hoogte met wat onze Zweedse vrienden ten aanzien van die boekenloterij doen, en ik heb daar groot respect voor. Het is wel prettig om te zeggen dat dit op voorstel is gegaan van een aantal vakbondsbestuurders, die dit beschouwen als een noodzakelijke aanvulling op de meerdere vrije tijd die de werkende mensen hebben gekregen. 250.000 Zweedse kronen brengt dat per jaar netto op, en men deelt een prijs uit van 25.000 kronen aan de meest markante auteur...

H: Nou ja, goed, dat is allemaal al bekend.

VK: ...en aan 100 jonge, opkomende letterkundigen geeft men studiebeurzen. Ik heb er geen enkel bezwaar tegen om deze gedachte eens met de vrienden van de Partij van de Arbeid, van het NVV en van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling, wat er in Zweden ook aan deelneemt, te bespreken en te kijken of dat in ons land kan. Of het gaat, dat weet ik niet.

H: Dus dat moet nog helemaal opgezet worden?

VK: Dat moet nog helemaal opgezet worden, omdat wij, als Arbeiderspers, alreeds op dit gebied zoveel doen. Ik heb u zoeven al...

H: Maar wat doet u dan, wat doet u dan voor moeilijk leesbare auteurs? Ik zie nu dat u auteurs die toch al in geweldige massa's gelezen worden, dat u die propageert.

VK: Wat wij doen voor moeilijk leesbare auteurs...

H: Wat doet u voor het moeilijke boek?

VK: Voor het moeilijke boek kan ik zeggen dat er in onze Boekvink 24 jongere auteurs zijn gedebuteerd...

H: Ja, maar in oplagen van 500 exemplaren.

VK: Dat is in het begin geweest. Maar bijv. Aya Zikken, die gedebuteerd heeft bij ons, zit al in een grotere oplage en daar zijn we erg trots mee.

H: Maar niet 200.000.

VK: Wij hebben er 10 laten debuteren in onze Arbo. Die hebben direct voor een eersteling, en dat is een unicum in Nederland naar mijn overtuiging, een oplage bereikt van 70.000 exemplaren. Er hebben er 12 gedebuteerd in onze Jeugdserie, die haalden direct in eerste aanleg een oplaag van 45.000 exemplaren. Daarbij debuteren er nog in die Giraffereeks [de - duurdere - voortzetting van de Boekvink]. Ik zou zeggen, er is...

H: Maar ik hoor u steeds praten over grootte van oplage, 45.000 exemplaren...

VK: Maar u vraagt van...

H: Maar is dat voor u dus het criterium?

Portret van Van Kuilenburg: Wim Schuhmacher, 1963

VK: Nee, nee...

H: U zegt, de auteur haalt 45.000...

VK: Nee, ik wil, ik wil...

H: 45.000 exemplaren, dat had hij misschien bij een gewone commerciële uitgever ook gehad.

VK: Maar kijk eens, u moet natuurlijk niet in- en uitpraten, want u zegt: ‘Ja, maar die ene groep in de Boekvink krijgt maar 500 exemplaren’. En als ik dan stel: ‘Ja, maar we brengen ze ook van 70.000’, dan zegt u... Nee, dat gaat niet natuurlijk. U kan niet huilen en gelijk de lamp vasthouden.

H: Jawel, dat kan ik wel.

VK: Nee, dat kan u niet.

H: Ik praat...

VK: Ja, een televisielamp, niet een olielamp.

H: Ik vraag me namelijk af, of deze auteurs die u dus in 70.000 exemplaren brengt, wat u pas vertelt, of die van dezelfde orde van importantie zijn als die boekjes uit de Boekvink.

VK: Nou, Marinus van Goeree...

H: Ja, wie is Marinus van Goeree? Daar heb ik nooit van gehoord.

VK: Daar zegt Greshoff van...

H: Ja, maar god...

[p. 37]

VK: ...die helemaal in Afrika zit, en hem dus wel kent, die zegt dat-ie één van de beste Nederlandse vertellers is geworden. Precies eender is dat ook ten aanzien van de Omnibus. Als meneer Klant zegt... Och, laat het boeren bedrog d'r zijn... Tussen twee haakjes, ik kom er nog even op terug, ik maak er wel bezwaar tegen dat hij die citaten, die hij voorleest uit de Omnibus, dat hij dat doet - ik zeg dat ronduit - op een zo'n stupide wijze, want zo kan men natuurlijk wel elk boek proberen af te kraken. Ik laat ook terzijde dat ten aanzien van literaire kritiek, omdat ménsen kritieken uitspreken en ménsen kunnen falen, meneer Klant dus ook, en dat te dien aanzien er een schat van voorbeelden zijn, bijv. van boeken van Heijermans en van Maurits Dekker, die zijn afgekraakt en als deze zelfde schrijvers onder een buitenlandse naam gingen schrijven, dat dan diezelfde critici plotseling schreven dat dát goede boeken waren, en dat daar nou een zekere meneer Heijermans met z'n toneelstukken en een zekere meneer Maurits Dekker wel eens een voorbeeld aan konden nemen. Dat waren waarachtig dezelfde mensen. Er is een enorm meningsverschil. Het Parool schrijft dat onze Omnibus, ook deze vier, ieder boek afzonderlijk, zijn geld dubbel en dwars waard is, schrijft ook dat wij daarmee belangrijk cultureel werk doen. Het Vaderland schrijft precies eender. Willem Brandt zegt over Jan Mens: ‘dat is de beste verteller’. Kelk schrijft dat die Grote Vier de grote Nederlandse vertellers zijn die voorzien in een behoefte omdat...

H: Voorzien in een behoefte, maar dat is...

VK: Ja, in een leesbehoefte.

H: Maar ik geloof dat onze tijd om te praten om is. [Tot iemand buiten het beeld:] Is die nog niet om? We mogen nog twee minuten praten.

Ja, inderdaad, u kunt het natuurlijk werpen op de kwestie dat de één zus oordeelt en de ander zo, maar ik geloof toch wel dat u eigenlijk toch nog niet helemaal antwoord heeft gegeven op mijn vraag, toen ik u zei dat de oudere socialisten aan kwamen dragen met zulke auteurs als Henriëtte Roland Holst en Herman Gorter. In die tijd was het socialisme veel jonger dan het nu was, en dat waren dus bepaald geen auteurs waaraan behoefte bestond. D'r bestond zeker ook onder arbeiders helemaal geen behoefte aan deze auteurs. Maar deze auteurs werden toch onder de mensen gebracht omdat die mensen een idee uitdroegen. Daarvan vind je in deze Omnibus toch eigenlijk niets terug. Zo'n verhaal als van Willy Corsari [Voetstappen op de trap], dat gaat over namaak-Engelse mensen, allemaal mensen met Engelse namen en er is over niets anders sprake dan over centen, centen, centen. In het boek van Fabricius ook, die jongen praat over, denkt aan niets anders dan aan centen. Hij knoopt connecties aan met een drieling, drie meisjes. Het zijn dochters van een miljardair.

VK: Maar heeft u Het begeren van Piet van Aken gelezen, bijv.?

H: Nee, maar ik praat nu over Fabricius.

VK: Heeft u Janine de Rop gelezen?

H: Ik praat nu over Fabricius.

VK: Maar dát zijn die socialistische romans die wij brengen. Heeft u het boek Ome Jan gelezen van Age Scheffer?

H: Ik praat nu over Fabricius, dat u brengt, mede met die anderen, in meer dan 200.000 exemplaren. Ik zeg: de hoofdpersoon van dat boek verraadt zijn vrienden. Zijn baas lacht hem achter zijn rug uit en zegt: ‘Nou, die schreeuwlelijk, die heb ik zoet gekregen.’

VK: Gebeurt dat nooit in het dagelijks leven?

H: Ik stel niet dat het niet gebeurt, maar het wordt in het boek sympathiek voorgesteld. Als zoiets gebeurt, en deze jongeman zegt: ‘Ik vertik het, ik neem ontslag en ik ga verder met mijn idee te verdedigen in mijn krantje’, dan was het een heel ander boek. Maar dat doet die jongeman niet. Hij is blij met z'n week vakantie. Hij gaat een drieling, drie meisjes, drie dochters van miljardairs, wat volgens u in het leven gebeurt... U bent een bofferd, moet ik zeggen, als u zoiets overkomen is.

VK: Natuurlijk, daar is geen sprake van.

H: Zijn enige zorg, het enige waar het boek verder over gaat, is die drie meisjes. Hij weet eigenlijk niet welke van de drie hij hebben wil want ze lijken alle drie precies op elkaar. Hij weet niet welk meisje hij nou...

VK: Is dat u nooit overkomen?

H: Nee, ik heb nog nooit een drieling ontmoet. Maar u misschien alledag?

VK: Nee, niet alle dagen, maar een enkele keer wel. Dan is de keus moeilijk.

H: Dames en heren, wij moeten helaas de discussie besluiten. Het eindigt er eigenlijk mee dat dit een discussie wordt tussen een geluksvogel die alle dagen drie dochters van miljardairs ontmoet, en een ongeluksvogel, dat ben ik dan...

VK: In geestelijke zin.

H: ... die ongelukkig is met dit boek, met deze omnibusuitgave van de Arbeiderspers.