De Revisor. Jaargang 1

Brief aan Ischa Meijer

U doet momenteel wel van zich spreken. Twee boeken van Uw hand, een brief aan Uw moeder en een bundel interviews, verschijnen tegelijkertijd op de markt. U bent te zien in televisiegesprekken met maar liefst drie bekende Nederlanders. Hoe moet het winterseizoen trouwens eindigen, als de bekende Nederlanders in zo'n overdreven vaart erdoor gejaagd worden?

Maar ter zake van Uw Brief aan mijn moeder. De opdracht en de versregel voor in het boek, het colofon en Uw handschrift op de achterflap doen vermoeden dat het hier een delicate aangelegenheid betreft. Ik moet bekennen dat ik even terugschrik van de smartelijke aanhef van Uw document. Het zal toch niet Uw bedoeling zijn een wissel te trekken op mijn compassie?

In Uw existentialistische termen gesproken komt het erop neer, als ik U goed begrijp tenminste, dat U, uit angst om niets te zijn, Uw schaamte overwint en zich wendt tot de ander, i.c. moeder en lezer. Een ernstig besluit. Een moedige daad. Een reden om ons te verheugen. U schrijft aan Uw moeder, en voor nog geen tientje kan ik me van dit postale verkeer op de hoogte stellen.

Iedereen bezit zijn eigen verzameling citaten en anecdotes, afkomstig van ouders en opvoeders. U ontleent in Uw brief uitspraken en verhalen aan Uw moeder. Ze klinken betrouwbaar, al zijn ze misschien een beetje gestileerd. Maar het nare is dat deze herinneringen uitsluitend somber en schrijnend zijn.

Naar Uw zeggen vervult U in het gezin als zondebok een rol van groot belang en U verhaalt van Uw recht op wrok. U rebelleert egen de pesterige moeder, die met de wrede vader samenspant. Het kind - koel en weerloos zegt U, woedend en kwetsbaar vind ik eerder - is, zoals U opmerkt, het slachtoffer.

‘De deur van zijn studeerkamer was altijd op slot - (...)’

Het waakzame joodse jongetje, dat gevoel heeft voor wat zwak, tegenstrijdig en belachelijk zou kunnen zijn en zich scherp bewust is van machtsverhoudingen, blijft onverzoenlijk en gaat tenslotte over tot manhaftig verzet: als puber het huis uit, habitué in het bordeel, bruut voor zijn vriendinnen, twee huwelijken en een kind in een exuberante bui. U vertelt Uw levensloop in fragmenten. U brengt zich een cliché van Uw moeder te binnen en vervolgens gaat U naar hartelust aan het associëren en aan het interpreteren. Is er hier sprake van een ogenblikkelijk rapport van het therapeutisch uur? Of van literaire overwegingen? Of gaat het thema Uw macht te boven?

[p. 63]

Druk redenerend en psychoanalyserend doorgrondt U zichzelf, Uw moeder, vader en milieu. Eveneens bent U bezig zich tegenover de buitenwereld te verduidelijken, zoals U zelf ook aangeeft. U wilt niet alleen Uw moeder maar ook Uw lezer bereiken. In deze tweespalt richt U zich nu eens tot de een, dan weer tot de ander, wat de samenhang van Uw brief niet ten goede komt, jammer genoeg.

Ik moet U zeggen dat het contact met Uw lezer ten gevolge van Uw diepzinnige redeneertrant in enkele hinderlijke passages ernstig wordt bedreigd. Tamar citeerde zo'n passage in Vrij Nederland (19-10-1974). Verder wil ik U nog wijzen op een paar storende kleinigheden, die in het oog springen. Bestaat er bijvoorbeeld een moralistisch schuldgevoel? Om de een of andere reden doet me dat vreemd aan.

Ook heb ik het idee dat men zich niet wendt tot een blinde vlek. Ik neem tenminste aan dat U het werkwoord in figuurlijke zin wilt gebruiken. En was U thuis met zijn vieren of met zijn vijven? Met zijn vieren lees ik in Uw handschrift op de achterflap, met zijn vijven begrijp ik uit het boek. En wanneer begint de verhouding, die tijdens Uw toen pas beëindigd huwelijk werd aangegaan? Ik wil geen spijkers op laag water zoeken, en ook hoef ik niet alles te weten. Wie weet hebt U zelfs helemaal geen boodschap aan zulke vragen. Maar ik vind wel dat U voor hetzelfde geld ondubbelzinnige uitspraken had kunnen doen. Als U even de moeite had genomen om Uw manuscript nog een keer door te lezen, was ik niet op de gedachte gekomen, dat U zich ook in Uw gewichtige psychodynamische redeneringen wel eens zou kunnen vergissen, gemakkelijker zelfs.

‘(...) en plotseling zie ik U bij een tramhalte staan.’

Op het einde van de brief, die niet voor mij bestemd lijkt te zijn, zegt U dat U Uw moeder wilt vinden - en verliezen. Hoe kunt U zo'n illusie koesteren? Misschien om nooit meer te verstommen tot het afgewezen kind, zoals ik meen te moeten begrijpen? Maar hoe kunt U zo'n garantie verlangen?

Gelukkig is het een uitgemaakte zaak, dat men zich vooral niet moet generen om zijn psychiater herhaaldelijk te raadplegen. Een psychoanalytische behandeling moet men niet met alle geweld onmiddellijk als voltooid willen beschouwen.

Ischa Meijer, Brief aan mijn moeder. Den Haag: Uitgeverij Bert Bakker, f9,90.

Tineke van Asma