De Revisor. Jaargang 1

Adviezen aan een jong schrijversechtpaar

Het is in deze tijd van vervlakking en geestelijk verval een verademing om kennis te nemen van het werk van het jonge schrijversechtpaar Joyce en Co, dat met enige regelmaat publiceert in het litteraire maandschrift Maatstaf. Afgaande op de laatste bijdrage in het februari

[p. 83]

bruari jl. verschenen november - decembernummer van genoemd blad, lijkt mij de werkwijze van het jonge paar even simpel als origineel. Ze schrijven eenvoudig om de beurt. ‘Corvo en andere goden’ heet de laatste bijdrage, die dit maal ongetwijfeld van Co's hand zal zijn. Wanneer ik Co in deze regels menig compliment zal maken, hoeft Joyce zich niet gepasseerd te voelen. Ik ben er zeker van dat ook zij prachtig schrijft. Dat kan haast niet anders, met zo'n begaafde man als Co aan haar zijde.

Co's stuk in Maatstaf is bepaald waard gelezen en besproken te worden, meer dan dat, om grondig en met eerbied bestudeerd te worden, want zulke literatuur zie je vandaag de dag niet meer. Ik zou graag willen spreken van een Réveil van goede smaak, letterkundige eruditie en stilistisch raffinement, ware het niet dat het woord Réveil de indruk zou wekken dat deze kenmerken in het literair verleden van ons volk ooit een rol hebben gespeeld. En dat, immers, is moeilijk vol te houden. Nee, een schrijver als Co (ik beschouw het persoonlijk als iets te populair dat Co zich alleen met een voornaam presenteert; zoiets heeft Co niet nodig, hij is geen barkeeper), een schrijver van het formaat van Co is er in ons land eenvoudig nooit eerder geweest, en buiten onze grenzen ook maar heel sporadisch. En Co wéét dat. Hij is zo heerlijk vrij van valse schaamte dat hij er rond voor uitkomt, getuige een citaat als het volgende: ‘Ik was mij wel bewust dat mijn terughoudendheid jegens Nabokov deels werd ingegeven door mijn absolute onwil om lovend over concurrerende tijdgenoten te spreken, van wie ik bovendien het idee had minder te kunnen leren dan zij van mij.’

Toch zijn er in het verleden enkele schrijvers te vinden die zich met Co kunnen meten, en over die schrijvers handelt Co's recente bijdrage aan Maatstaf.

De hoofdpersoon van dit verhaal (de term ‘verhaal’ doet eigenlijk geen recht aan de oorspronkelijkheid van dit proza), de hoofdpersoon in wie wij al gauw Co zelf herkennen, vertoeft op het topje van een berg, gelegen boven het dorpje



Golino waar de schrijver resideert, en daar bovenop die bergtop peinst hij over Literatuur.

Als je dan leest wat Co allemaal bedenkt, daar bovenop zijn bergtop, word je wel heel stil van binnen en onweerstaanbaar dringt zich de conclusie aan je op dat we hier te maken hebben met een heel bizonder mens, een geraffineerde intelligentie, iemand van een buitengewone zieleschoonheid en een zeldzaam fijn onderscheidingsvermogen voor het waarlijk schone in de kunst.

Waar Co allemaal niet over nadenkt! Allereerst over de Engelse schrijver Frederick Rolfe, ook wel bekend als graaf Corvo. Eén citaat: ‘Met welk een schittering van aankleding en milieu en met welk een plechtige ceremoniële motoriek begiftigde hij zijn personages die zich ontplooiden uit zijn gefingeerde vertalingen van in macaronisch Grieks en Latijn geschreven manuscripten. Rolfe bezat heel de scala van middeleeuwse vaardigheden, een zeldzame combinatie van doctrine, eruditie en wetenschap, een geheel van tradities en feiten van de voor hem vitale achtergrond, en deze eigenschappen combineerde hij met de zuiverste renaissancistische instelling die hem inspireerde tot een niet te onderschatten kennis van het Grieks en Latijn, in welke talen hij dreigbrieven schreef, aanklachten indiende en banvloeken uitsprak.’

Een lang citaat, maar ik vind dat ik niet te karig mag zijn met het aanhalen van dit wondermooie proza. Je zou wel aan het citeren willen blijven. Vooruit dan, nog één zinnetje, over Rolfe's manuscripten: ‘Heel de ijdelheid en de edelheid van zijn adel sprak uit dit edelaardige schrift.’ Je zou wel achter ieder woord sic willen zetten, om de lezer te attenderen op deze sublieme woordkunst.

De volgende schrijver over wie Co zijn gedachten laat gaan is prins Lampedusa. Hoe Co zo'n schrijversfiguur in enkele woorden voor je weet op te roepen, dat getuigt toch wel van waar meesterschap: ‘Er bleef voor hem niets over dan zich te omringen met de eenzaamheid van zijn hoge adel en zijn herinneringen en net als bezittingen vervagen de herinneringen tot de vroegste motieven van het kindzijn: de meest integere condities voor het schrijversschap, vervuld van die tere melancholie die onverbrekelijk met de wrede Muze verbonden lijkt.’ Prachtig mooi, zo'n zin! En zo zijn ze allemaal!

Ja, en dan begint Co over Nabokov na te denken - en het is verfrissend te zien hoe onvervaard hij deze te lijf gaat. Een zo bekend schrijver kan natuurlijk nooit echt goed zijn (en bovendien is Nabokov niet eens van adel!) Co's aanval is even ongenadig als overtuigend: ‘aangetast door de seniele kwalen van de ouderdom,’ ‘zijn Courths-Mahlerachtige plots,’ ‘zijn zeer middelmatig theoretisch materiaal,’ ‘modegevoelig eclecticisme,’ ‘onuitstaanbaar en soms zelfs ridicuul,’ ‘recidivistische zedenmaniak,’ enzovoort. Ik vrees dat Nabokov geen pen meer op papier zal zetten als hij dit vernietigende oordeel onder ogen krijgt.

Gelukkig denkt Co dan weer aan een schrijver die hij ons van harte kan aanbevelen: Flaubert. We mogen er wel even bij stilstaan wat een ruimheid van opvattingen Co hiermee demonstreert, want terwijl Nabokov toch altijd nog uit een tamelijk patricische familie stamde, moeten we helaas constateren dat Flaubert niet meer was dan een simpele bourgeois. ‘Oh, Flaubert,’ roept Co met een aangrijpend tremolo in zijn stem, ‘dat waren de gelukkigste uren die ik gekend heb, als ik je boeken las.’ Met Flaubert heeft Co dan ook een heel speciale band: ‘Vooral dit vroegere leven van Flaubert bood angstwekkende overeenkomsten met mijn korte bestaan, en het razen van de zenuwen, de familiale omstandigheden en de noodzakelijke eenzaamheid die een diepere relatie met een vrouw uiteindelijk ondenkbaar maakte, (Hoe zit dat nou, Co? Het botert toch wel tussen jullie?) konden recht-

[p. 85]

streeks

op mij van toepassing zijn.’ Hoe troostend is het te weten dat er nog schrijvers zijn die zich zo volledig willen opofferen voor hun kunst - die niet talen naar roem of eer, rijkdom of vrouwen, maar wier enige zorg is hun onwaardige lezers nieuwe meesterwerken te schenken! Enfin, al peinzend over deze zaken, bovenop zijn bergtop, valt Co in slaap. Hij wordt wakker van regendroppels op zijn gezicht, en het slot van zijn verhaal wordt dan gevormd door de magistrale beschrijving van Co's afdaling naar het dorp, dwars door de bui heen - een beschrijving die ook getuigenis aflegt van Co's intieme vertrouwdheid met de klassieken. Maar let wel, dit is steeds even functioneel, want alle pronkzucht is Co vreemd. Co wil bijvoorbeeld meedelen dat ene Attis door Cybele in een denneappel is veranderd, maar hij wacht tot hij een zilverspar op zijn weg vindt voor hij er melding van maakt! Of hij wil memoreren dat Venus Anchises heeft verleid, maar wacht daarmee tot hij een veldje ziet dat toevallig precies lijkt op het veldje waar Venus destijds aan de gang ging, ‘bij het zoemen van de mannelijke darren,’ zoals Co er pittoresk aan toevoegt.

Luister, tenslotte, naar de sublieme slotzin:

‘Halfnaakt en met gescheurde kleren als de in eigenpalen bedelende Odysseus bereikte ik de eerste straten van het dorpje dat gorgelend zijn klokken sloeg in het veilige en vertrouwde donker van het dal.’

Tot zover de inhoud, al geef ik grif toe dat er in dit proza - hoe zal ik het zeggen? - diepere betekenislagen aanwezig zijn. Een nadere analyse zal te zijner tijd stellig nog schatten van symboliek en inzicht aan het licht brengen.

Maar nu, na al deze lof, zij het mij vergund ook een paar kleine aanmerkingen te laten horen. Ik ben een groot bewonderaarvan je stijl, Co. Zinnen als ‘terwijl hij aan de meest schitterende projecten zijn genius zette’ of ‘vaak zag ik om in angstig luisteren’ kan ik niet genoeg lezen. De dynamische kracht van een zin als ‘de wind (...) boog de hele flora ruw naar één kant over’ vervult mij met stil ontzag. Daarom juist is het zo storend wanneer je je een enkele keer vergaloppeert en een gewone zin schrijft, zoals: ‘Het had natuurlijk geen enkele zin om in het wilde weg naar beneden te roetsen, want dan brak ik vast en zeker mijn nek.’ Had je dat nu niet wat mooier kunnen zeggen, Co? Als je dat banale ‘nek’ nou maar in Latijn had omgezet, dat had al veel gescheeld. Of een ander voorbeeld: ‘de stilte van mijn hart, voor het als een razende wekker op dubbele snelheid verderklopte.’ Kom Co, had die wekker althans geen metronoom, of liever nog, metrometer kunnen zijn? Bij een ander zou ik over zulke kleinigheden nooit vallen, maar iemand als jij, die zo moeiteloos zin na zin wendingen gebruikt als ‘biovolente protagonisten’ en ‘ongebreidelde retrospectieve contemplaties,’ kijk, van zo iemand verwacht je geen wekker of gebroken nek. Dus denk daar aan, Co, geen gewone woorden meer die elke willekeurige pulpschrijver zou kunnen gebruiken.

Ik wil je ook graag een kleine tip geven inzake de vaak zo fraai door jou ingelaste vreemdtalige frasen. ‘Bella scuola nuova,’ ‘fvror divinvs sive poeticvs’ (let op de v i.p.v. de u!), ‘le haut monde’ - allemaal prachtig.

Maar ten eerste moet je er wel op letten dat je met deze effecten niet te spaarzaam bent. Er was zelfs een hele pagina (van de tien) zonder ook maar één vreemdtalige term! Dat was toch niet nodig geweest, een achterdochtige lezer zou nog gaan denken dat het je schort aan eruditie.

In de tweede plaats gebruik je soms citaten die gewoon niet meer kunnen, Co. Neem nou ‘vanitas vanitatum.’ Echt, daarmee heb je lelijk misgetast. De grootste boerekinkel weet tegenwoordig wat dat betekent. Trouwens, ik zou helemaal maar overgaan op minder courante talen. Latijn en Italiaans is niet niks, natuurlijk, maar je bereikt toch een veel mooier resultaat als je nu en dan wat Sanskriet of Hebreeuws door je tekst doet.

En dan de mythologie die je er zo graag bij haalt. Achilles, Patroklos, Aiax(let op de i!), Artemis, Hecate, Venus, enz. enz. - heel mooi natuurlijk, en ook allemaal even functioneel, maar toch heeft het wat eenzijdigs, altijd maar weer die Homerus en Ovidius. Je moet daar echt aan gaan werken, Co. Ik raad je aan om wat te grasduinen in Gilgamesj, de Edda, de Vada, de Beda en het Oera Lindaboek. En dan nog iets. Die aanval op Nabokov was uitstekend, natuurlijk. Zo'n rare vlindervanger moet niet teveel verbeelding krijgen. Het is prachtig als iemand van jouw niveau zo'n man eens duidelijk op zijn nummer zet, zodat hij leert wat zijn plaats is. Maar je moet je tegenstanders wel met zorg kiezen. Ik bedoel, je zou toch ook niet de moeite nemen om uit te leggen waarom bijvoorbeeld Multatuli of Elsschot waardeloze schrijvers zijn? Pak de volgende keer bijvoorbeeld Shakespeare aan, Co. Zo'n Nabokov is echt geen partij voor jou.

En dan, tot slot, nog een opmerking van meer algemene aard. Ik geloof dat je de samenwerking met Joyce best zo zou kunnen organiseren dat jouw werk er nog door wint. Op het terrein van de romantische gevoelens, Co, zeg je soms dingen die geen enkele vrouw, laat staan een vrouw als Joyce, zou laten staan. Eén voorbeeldje: ‘een werkelijk volmaakte vrouw (...) princes (let op de c!) Gracia van Monaco.’ Kom nou toch, Co! Grace Kelly, de dochter van een worstjesfabrikant, hoe heb je dat kunnen schrijven, jongen! Joyce had het stellig geschrapt. En echt, een zekere wederzijdse controle kan nooit kwaad. Ik zeg dit met de beste bedoelingen, tenslotte heb ik er geen twijfel aan gelaten hoe ik je werk bewonder, maar je weet net zo goed als ik dat de wereld afgunstig is, en je moet proberen de schijn te vermijden dat je een wereldvreemde, gewichtigdoenerige puberjongen bent met een verliteratuurd windhoofd vol geleerde weetjes.

Het ga je goed en doe mijn hartelijke groeten aan je lieve vrouw.

P.V.