Reis van Jan van Mandeville

Van bethleem.

Van deser stat van ebron coomtmen te bethleem wel op enen haluen dach met ghemake, want daer en sijn mer v milen tusschen. Mer het es zonderlinghe scoon wech te pleine ende te bussche ende harde ghenuechlike te gane. Bethleem is

[fol. 35rb]

een clene stat, langhe ende enghe, al om gheuest met goeden grachten ende plach wilen eer te heeten effrata, also die souter seit: ecce audiuimus ea in effrata, dats te segghen: besiet, wij hebben ghehoert in effrata ende ten eynde waert van der stat ter ooster zide staet een scoen kerke ende die alre gracelicste vander werelt ende daer zijn toornen ende kertele met tornelen omtrent die kerke harde zuuerlijc ghemaect ende in deser kerken staen xxxxiiij pylaernen van marbre. Ende tusschen dese kerke ende der stat staet campus floridus, dats te segghene: velt ghebloeyte, ende es ghebloeyt velt gheheten, om dat een joncffrouwe een maghet was met onrechte ghewroeghet, om dat si oncuuscheit soude hebben ghedaen ende men soudese ghebernt hebben in dese plaetse,

[fol. 35va]

daer nv tghebloeyde velt staet ende wasser so na, dattie doorne ontsteken waren ende dese maghet dede haer bedinghe te gode mit herten versuchtende, dat god woude openbaer maken ende cont allen menschen, dat si van deser dinc niet misdadich en was. Ende op den hope, die si te gode hadde, ghinc si int vier ende dat vier blusschede staphants ende die doorne ende brande, die bernende waren ende vierich, worden rode rosiere ende die noch niet ontsteken ende bernende waren, worden witte rosieren ende vol gheladen met rosen ende dit waren die eersten rosen ende rosieren diemen noyt ghesien en hadde, dan op dien dach Ende al so wart die jonffrouwe verloost metter gracie gods ende daer omme es die plaetse gheheten ghebloeyt velt, want

[fol. 35vb]

het was al vol van ghebloeyden rosen. Jtem neuen dese kerke voirseit op die rechter zide nedergaende xvj trappen is die stede daer onse here gheboren wart, die herde eerlijc ghechiert is van merbere ende herde gracelijc bescreuen mit goude, mit lazure ende andren varwen. Ende daer neuen is die cribbe des esels ende des ossen ende daer bi es die putte, daer die sterre, die die drie coninghen hadden gheleydt, in viel, die welke iij coninghen heeten jasper balthazar melchior. Mer weet datse die joden anders heeten: apolijn amen ende damasus. Ende die van grieken heetense galgalach malgalach ende saphiri. Deso iij coninghen offerden gode onsen here gout, wierooc ende mirre ende en quamen daer niet van so verre mit dachuaerden, mar met miracule van gode. Want si vonden

[fol. 36ra]

deen den andren jnt lant van indien in een stat, die men heet cassat, die van bethleem es wel liij dachvaerden, mer si voerent in xiij daghen. Ende doe si deen den anderen hadden vonden in dese stat van cassat, hadden si die sterre ghesien vier daghe te voren ende quamen also vander stat van cassat tot bethleem in ix dachvaerden daer liij dachuaerden tusschen waren ende op die rechte zide van deser kerken is die grote putte, daer die ghebeynte alre kindre in legghen, die herodes doden dede om dat hi wel waende, dat hi christum also doden zoude. Ende voor die stat, daer onse here in was gheboren, is sente jheronimus graf, die cardinale was ende hi verwandelde die bible ende dien zouter vanden ebreuschen int latijn ende buten dese kerke is die stoel

[fol. 36rb]

of setel, daer hi in sat, doe hise dus maecte ende verwandelde ende in xl vademen na dese kerke soe staet een kerke van sente nyclaeyse, daer onse lieue vrouwe haer ruste na dat si christum ghebaert hadde. Ende doe om dat si te vele melcs hadde in haer ghebenediede borsten, so daden se haer wee, so dat si daer van haren melke wt melcte op die rode merbersteen, so datmen noch wel die witte platte siet op dien steen. Ende so wit, dat dat meeste deel vanden lieden, die te bethleem wonen, sijn kerstene. Ende omtrent die stat so staet harde scoen wijngaert ende daer is herde vele wijns, die die kerstene doen maken, want die heydine en winnen ghenen wijngaert. Want

[fol. 36va]

si en drincken ghenen wijn, want dat boec van haerre wet, dat hem mahomet gaf, dat si heeten alkoram, ende somighe hetent melhaf ende in andere sprake heetment harme, verbiet hem wijn te drincken ende daer om datmen hem aen teecht dathi in dronckenscape doede enen heylighen clusenaer, soe vermaeledide hi den wijn ende alle, diene drincken ende diene vercopen. Mer die maledixie si op hem seluen ghekeret, alse dauid seit: et in uerticem ipsius iniquitas eius descendet, dats te segghen: sine quaetheit moet dalen op sine cop van sinen hoofde. Jtem die sarrasine en voeden gheen verken noch eten, want si segghen, dat des menschen broeder es ende dat verboden es int oude tes\tament

[fol. 36vb]

ende versmadense ende despitense seer alle die ghene, diese eten. Ende int lant van palestinen ende int lant van egypten zo en eetmen gheen calf vleesch noch ossen vleesch, ten si dat si so out sijn, datsi niet meer pinen en moghen. Dit vleesch en is hem niet verboden teten, mer si voedense al op, om datsire luttel hebben om tlant mede te winnen ende te erenne. Van deser stat van bethleem was die coninc dauid gheboren, die had lx wine, vanden welken die eerste ende die ouerste was gheheten mychol ende hi hadde iij^c. vriendinnen ofte amien. Ende van bethleem tot Jherusalem en sijn mer twee milen ende inden wech tusschen beyden op een halue mile na bethleem staet een kerke, daer die ynghel

[fol. 37ra]

bootscapte den herdekijn die gheboorte ons heren. Ende in desen wech is tgraf rachels, josephs moeder des patriarken, die staphants sterf, als si beniaminne ghebaert hadde. Ende daer wart si van jacob haren man begrauen ende dede op haer graf legghen xij grote stene tenen teekene, dat si hadde xij sonen. Jn desen wech so openbaerde haer die sterre weder den drien conighen, die si verloren, doe si te jherusalem waren. Jn desen wech zijn vele kerstene kerken, door die welke men voort gaet tot jherusalem.